انار

انار (Punica granatum) گیاهی از خانواده Punicaceae است که هم به خاطر میوه آن و هم به صورت زینتی کشت می شود. نام Pomegranate از نام لاتین Malum granatum که به معنی سیب دانه دار است گرفته شده است. رومی ها ابتدا این درخت را Malum punicum می نامیدند ولی بعدها بهPunicum granatum تغییر یافت. در نهایت لینه آن را Punica granatumنامید. در شرق نزدیک (ایران و ترکیه)، در آسیای مرکزی (افغانستان و کشورهای نزدیک آن) و در هند این میوه به طور معمول انار نامیده می شود. انار بومی ایران و احتمالا برخی از مناطق حاشیه ای آن می باشد. برخی معتقدند که انار در منطقه قفقاز، به خصوص در نواحی شمال شرقی ترکیه و جنوب دریای خزر اهلی شده است. انارهای وحشی امروزه در آسیای مرکزی از ایران و ترکمنستان تا شمال هند کشت می شوند. واویلوف (Vavilov) بیان کرده است که ایران و نواحی اطراف آن منشا انارهای امروزی است.
در بسیاری از فرهنگ ها انار به عنوان یک میوه افسانه ای برای بشر مطرح بوده است. در افسانه های یونانی به عنوان نماد ازدواج پایدار مطرح است. این میوه در برخی نقاشی های معروف اروپایی نیز دیده می شود در افسانه های پارسی آمده که اسفندیار با خوردن یک میوه انار شکست ناپذیر گردید. در آیین یهودیت، تعداد بذرهای داخل یک میوه انار ۶۱۳ عدد است هر یک برای یکی از ۶۱۳ فرمان کتاب مقدس. در آیین بودا، از انار به عنوان یکی از سه میوه پر برکت نام برده می شود. در هنر سرامیک چینی، انار نماد باروری، فراوانی، آینده پر برکت و فرزندان زیاد و نیکو می باشد

نقش انار در هنر سرامیک سازی. ساخته شده توسط فردی نامعلوم در ایران در حدود سال ۱۵۰۰ میلادی که هم اکنون در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود در مسیحیت نیز، میوه انار نماد باروری است. در اسلام، قرآن از میوه انار به عنوان یک میوه بهشتی یاد می کند.از انار در تورات ۲۳ مرتبه و در قرآن سه مرتبه یاد شده است در حالیکه در انجیل نامی از آن برده نشده است. به نظر می رسد که انار جزء اولین گونه هایی است که اهلی شده اند. فرآیند اهلی کردن انار طی هزاران سال توسط انسان های اولیه انجام شده است، این موضوع سبب شده است که اصلاح کنندگان درختان میوه در صد سال اخیر کار زیادی روی انار انجام ندهد. این درخت به طور گسترده در اسپانیا کشت می شده و از آنجا در دهه ۱۷۰۰ میلادی توسط مبلغان مذهبی به مکزیک و کالیفرنیا برده شده است. توانایی درخت انار برای سازگاری با انواع شرایط آب و هوایی سبب گسترش این درخت به صورت وحشی از اروپا تا دامنه های هیمالیا شده است. باغات تجاری انار امروزه در کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی کشت می شود. در قاره امریکا این درخت بیشتر در ایالات متحده و شیلی کشت می شود. باغات جدید انار امروزه در آفریقای جنوبی، استرالیا، آرژانتین و برزیل احداث شده اند.

ایران یکی از مهمترین مراکز ژرم پلاسم انار در جهان است. كلكسيون ذخاير ژنتیکی انار یزد یکی از بزرگترین کلکسیون های انار در جهان است که دارای ۷۸۰ ژنوتیپ و رقم مختلف انار می باشد.  ارقام بسیار متفاوتی از انار در ایران روییده و کشت می گردد. برخی از ارقام بیشتر به صورت تجاری کشت شده و محبوبیت بیشتری دارند. از این دسته می توان به ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، خزربردسکن، رباب نی ریز، نادری بادرود، ملس یزدی، قجاق قم، اردستانی مه ولات و بجستانی گناباد اشاره کرد که حدود ۳۵ درصد باغات انار ایران و بیش از ۹۰ درصد صادرات انار کشور را تشکیل می دهند. تقریبا همه ارقام یاد شده رنگ پوست قرمز، دانه قرمز و طعم ملس تا شیرین دارند.

از آنجا که درختان انار معمولا پیوند زده نمی شود، پایه مشخصی در ایران برای این منظور وجود ندارد. به عبارتی به دلیل سهولت ریشه زایی قلمه ها، ارقام مورد نظر برای کاشت به روش قلمه زدن تکثیر شده و به زمین اصلی انتقال داده می شوند.

انار را می توان بوسیله بذر که به سرعت جوانه می زند تکثیر کرد. اما برای جلوگیری از تفرق صفات و بدست آوردن درختان شبیه به درخت مادر برای ازدیاد انار از تکثیر به روش رویشی استفاده می شود. برای تکثیر رویشی انار می توان در بهار از قلمه های چوب سخت و در تابستان از قلمه های چوب نرم به طول ۵۰-۲۵ سانتیمتر استفاده کرد. استفاده از روش خوابانیدن هوایی نیز برای تکثیر انار ممکن است. پیوند زدن در انار عملیات باغی رایجی نیست.

گل های انار درشت و به رنگ قرمز مایل به نارنجی می باشند. این گل هاشهد تولید کرده و حشرات را به سمت خود جذب می کنند. گل در کامل (دوجنسه) بوده و به سه گروه تقسیم می شوند:
گروه اول گل های بارور (Fruitful) می باشند که بزرگتر بوده، خامه و پرچم بلند دارند. بساک و کلاله در این گروه هم اندازه هستند. حدود ۵ درصد از این گل ها تبدیل به میوه شده و بقیه آن ها ریزش می کنند. گروه دوم گل های نازا یا علفی (Barren) هستند که نسبت به گروه اول اندازه کوچکتر و خامه و پرچه کوتاهتری دارند، ضمن اینکه در این گروه کلاله گل در زیر بساک قرار می گیرد. این گل ها معمولا ریزش می کنند. گروه سوم گل های حد واسط (Intermediate) نامیده می شوند. این گروه خصوصیاتی بین دو گروه قبل را دارند در برخی مواقع به میوه تبدیل می شوند ولی این میوه ها معمولا بد شکل بوده و به ندرت می رسند. درختان انار در طول فصل ۳ تا ۴ بار گل می دهند. گل های سری اول و دوم انار تا آخر خرداد ظاهر می شوند. کیفیت میوه های این گل ها مطلوب می باشند. اما گل هایی که در تیرماه بوجود می آیند میوه نامطلوب تولید کرده و بهتر است که تنک شوند. در حقیقت زودگلدهی در انار یک مزیت محسوب می شود
گل های انار از سن ۳ تا ۴ سالگی درخت به بعد به صورت انتهایی بر روی شاخه ها و یا اسپور هایی به طول ۱ تا ۲۰ سانتیمتر ظاهر می شوند. روی هر شاخه بارده انار ممکن است از یک تا چند گل تشکیل شود که یکی از آنها انتهایی و بقیه جانبی هستند.
کاسبرگ انار قرمز و ضخیم است که بعد از تشکیل میوه ریزش نکرده و تاج میوه را تشکیل می دهد. تعداد کاسبرگ و گلبرگ های قرمز در انار ۴ تا ۸ عدد بوده و خامه (مادگی) گل قرمز مایل به زرد است.
برخی گیاه شناسان گل های انار را خودگشن و برخی دیگر آن ها را دگرگشن می دانند. در هر صورت این گل ها به خاطر ظاهر جذاب و نیز تولید شهد، حشرات زیادی از جمله زنبور عسل را به خود جذب می کنند. انجام گرده افشانی برای تولید میوه در انار ضروری است و این کار هم توسط حشرات و باد صورت می گیرد.

میوه انار در حقیقت میوه کاذب بوده و از رشد و نمو نهنج و تخمدان بوجود می آید. قطر میوه انار در ارقام مختلف از ۵ تا ۲۰ سانتی متر متفاوت بوده و وزن این میوه در برخی ارقام تا ۸۰۰ گرم نیز می رسد. دانه های انار به تعداد زیاد دیده می شوند. این دانه ها که از رشد و نمو تخمک ها بوجود می آیند، در واقع بذور بدون آلبومن ولی دارای جنین می باشند.

انار درختی مقاوم به خشکی است اما آبیاری منظم سبب افزایش عملکرد این درخت می گردد. میزان آب آبیاری در باغات انار به عوامل متعددی همچون رقم، نوع خاک، روش آبیاری، فاصله کشت و حتی سن درختان دارد. معمولا در بهار تا اواسط اردیبهشت باغات انار را آبیاری نمی کنند، چرا که این تنش آبی سبب باز شدن گلهای بیشتری روی درخت شده و از رشد رویشی زیاد درخت جلوگیری می نماید. پس از آن در خاک های سبک هر ۷-۵ روز و در خاک های سنگین هر ۱۲-۱۰ روز یکبار آبیاری برای داشتن محصول مناسب لازم می باشد. فواصل آبیاری درختان انار برای رسیدن به بیشترین عملکرد باید در تابستان به حداقل برسد. آبیاری در اوایل زمستان در هوای سرد که منجر به یخ آب زمستانه شود برای از بین بردن آفات انار مانند لاروهای کرم گلوگاه بسیار اهمیت دارد. آبیاری دومی که در زمستان انجام می گیرد مربوط به اواخر زمستان است که عملیات شخم زدن و کودهی باغات پس از آن انجام می شود.
آب مورد نياز براي هر هكتار باغ انار بطريقه سنتي تقريباً حدود ۳۰۰۰۰ متر مكعب مي‌باشد. در تحقيقات انجام شده در يزد ميزان آب مصرفي در روش كرتي ۲۱۰۰۰ و در روش جوي و پشته ۱۵۰۰۰ و در روش قطره اي ۷۰۰۰ متر مكعب در طول يك فصل رشد مي‌باشد.
درخت انار به انواع خاكها سازگاري نشان ميدهد ولي به خاكهايي كه داراي زهكشي كمي باشند حساس مي باشد و درصورت بالابودن آب تحت الارضي نمي‌تواند توليد مناسب داشته باشد. بهترين خاك جهت كشت انار خاكهاي رسي شني يا شني رسي با pH بين ۷/۵ تا ۸/۵ است.

 مقاومت انار به شوري : مقدار براي صفر درصد كاهش محصول ۱/۸ ميلي موس بر سانتي متر است يعني شوري آب آبياري نبايد از ۱/۸ ميلي موس بر سانتي متر بيشتر باشد. چنانچه متوسط شوري آب آبياري به ۳/۹ برسد، گياه قادر به رشد نخواهد بود.

کوددهی باغات انار اهمیت زیادی دارد. کود آلی علاوه بر تامین عناصر غذایی ساختمان خاک را بهبود داده، از تجمع نمک در سطح خاک و تبخیر زیاد آب از سطح خاک جلوگیری می کند. مصرف صحیح کودهای شیمیایی بر اساس نتایج تجزیه خاک و برگ برای رسیدن به عملکرد خوب در انار باید در برنامه قرار گیرد.

به طور عمومي مي‌توان يك سوم كود نيتروژني وتمام كود فسفاته و پتاسيمي را همراه با كود دامي، حداكثر يك ماه قبل از تورم جوانه ها مصرف كرد. يك سوم ازت پس از ريزش كامل گلبرگها، و يك سوم ازت باقيمانده به فاصله دو ماه پس از تقسيط دوم مصرف مي‌شود. كودها را مي توان در نيمه خارجي سايه انداز تاج درخت به صورت چالكود و يا كانال‌كود استفاده كرد.

در غالب خاكهايي كه باغ انار در آنها احداث شده است، به ميزان كافي پتاسيم وجود دارد امامحققان معتقد هستند كه در صورت سبك بودن خاك و كاهش ماده آلي و همچنين پايين بودن غلظت پتاسيم در خاك ( كمتر از ۲۵۰ ميليگرم در كيلوگرم ) مي‌توان نسبت به مصرف سولفات پتاسيم به ميزان نيم الي يك كيلوگرم به ازاء هر درخت بارده اقدام كرد

با توجه به آهكي و گاهي شور بودن خاكهاي زيركشت باغهاي انار و نيز درجه شوري بالا و وجود بي كربنات فراوان در آب آبياري در اكثرمناطق زيركشت و از طرف ديگر ضرورت اصلاح pH خاكهاي زيركشت و تامين نياز غذايي گوگرد و كلسيم، مصرف كودهاي گوگردي همراه با مواد آلي به صورت كانال‌كود و يا چالكود و همچنين براي تعديل اثر سديم فراوان و اصلاح نسبتهاي كلسيم به سديم وكلسيم به منيزيم مصرف سولفات كلسيم ( گچ ) درباغها موثر است.

توصيه كود اوره در باغ انار براساس درصد نيتروژن كل خاك

توصيه كود فسفاته در باغ انار براساس ميزان فسفر قابل جذب خاك

کرم گلوگاه انار:
از مهمترین آفات انار می توان به کرم گلوگاه انار اشاره کرد. این آفت یکی از موانع عمده صادرات انار محسوب می شود. درختانی مانند انجیر، انگور، پسته، گردو، بادام و … از دیگر میزبان های این آفت هستند. زمستان گذرانی آفت به صورت سنین مختلف لاروی به ویژه لارو سن آخر در تاج و داخل میوه های باقیمانده روی درخت یا کف باغ و حتی داخل انبار می باشد. برای کنترل این آفت از مبارزه مکانیکی، جمع آوری میوه های باقیمانده در باغات، انبارها و … در زمستان، جمع آوری میوه های آلوده در طول فصل (مخصوصا بعد از تیرماه)، جلوگیری از ترکیدگی میوه ها، جداسازی میوه های آلوده قبل و در زمان انبارداری و مبارزه با آفت در سایر درختان میزبان اهمیت بالایی دارند.
شته سبز :
در باغات انار ایران دو گونه مختلف شته به نام های شته سبز انار و شته سبز جالیز مشاهده می شوند. شته ها به تمام اندام های درخت انار حمله کرده و در اوایل فصل بهار جمعیت بالایی دارند، جمعیت این آفت با افزایش دما در تابستان کم شده و مجددا با پایین آمدن دما در اواخر تابستان جمعیت آن ها بالا می رود. شته ها به طور قابل ملاحظه ای توسط پارازیت های محیط کنترل می شوند. مبارزه با این حشره معمولا تنها در اوایل فصل با یک شته کش مناسب انجام می گردد.
سوسک چوبخوار انار:
این آفت از آفات مهم انار بوده و هر ساله خسارات زیادی را به باغات انار و مخصوصا درختان ضعیف وارد می سازد. خسارت عمده این آفت از طریق تغذیه لارو آن از لایه کامبیوم درخت وارد می شود. این آفت معولا تنها یک نسل در سال دارد. زمستان گذرانی این حشره به صورت پیش شفیره در داخل چوب می باشد. بهترین روش مبارزه با این آفت رعایت همه اصول صحیح باغبانی انار و تقویت درختان می باشد.
کنه پاکوتاه انار:
در تمام مناطقی که انار به طور طبیعی روییده و یا کشت می گردد، کنه پاکوتاه انار را می توان دید. زمستان گذرانی این آفت به صورت ماده بالغ که جفت گیری نیز کرده است، می باشد. خسارت این آفت در اواسط فصل زراعی افزایش می یابد. تعداد نسل این آفت ۷-۶ نسل در سال است. دشمنان طبیعی زیاد خسارت این آفت را به حداقل می رساند. انجام هرس اصولی، تنظیم دور آبیاری و جلوگیری از تنش آبی جمعیت این آفت را کاهش داده و از خسارت آن جلوگیری می کند.
از سایر آفات انار می توان به مگس سفید انار، شپشک چینی یا مومی، شپشک واوی، شپشک روسی، شپشک آرد آلود، کرم طوقه، کرم انار، کرم سفید ریشه، موریانه ها و گنجشک اشاره داشت.

غده ای شدن ریشه درختان انار، عامل: نماتد مولد ریشه
پوسیدگی طوقه انار، عامل: قارچ
پوسیدگی میوه انار، عامل: قارچ

از نظر زمان برداشت انارها به سه گروه واریته های زودرس شیرین، زودرسترش و دیررس تقسیم می شوند. ارقام زودرس انار تا اواسط شهریور و اوایل مهر می رسند و ارقام دیررس انار در اواخر مهر یا اوایل آبان می رسند. زمان رسیدن انار موقعی است که نسبت قند به اسید در آن ثابت شود. رسیدن میوه تدریجی بوده و با توجه به شرایط آب و هوایی در سال های مختلف متفاوت است. بر اساس تجربه باغداران ابتدا انارهای درشت و سرخ و بدون سوختگی را برداشت کرده و پس از آن انارهای متوسط و پس از دو هفته انارهای ریز را برداشت می کنند. انارهای گروه اول برای حمل به بازار و صادرات، انارهای گروه دوم جهت نگهداری و انبار کردن و گروه سوم معمولا برای استفاده در صنایع تبدیلی مورد استفاده قرار می گیرند. بعد از برداشت میوه ها که معمولا توسط قیچی یا دست انجام می شود، بایستی دمگل میوه را جدا کرده و آنها را به آرامی در جعبه های حمل قرار داد تا پوست میوه ها آسیب نبیند. در برخی موارد پس از برداشت، انار را به مدت ۲ تا ۳ روز در باغ پهن می کنند و هدف آن را نرم تر شدن پوست میوه و آسیب پذیری کمتر آن می دانند. برای افزایش عمر میوه شستشوی میوه با آب گرم و استفاده از واکس میوه و ضدعفونی کردن پوست آن توصیه می شود.

انار را می توان پس از برداشت حتی خارج از سردخانه و در لابه لای ماسه نرم و خشک تا چندین ماه نگهداری نمود. انار در سردخانه مناسب بیش از ۶ تا ۸ ماه قابل نگهداری است. برای مصارف شخصی و در مقادیر کم می توان انار را در گودالی در لا به لای ماسه نرم نگهداری کرد. ضمن این که استفاده از انبارهای زیرزمینی که معمولا دمای کمتری نسبت به بیرون دارند هنوز هم برای انبارداری انار استفاده می شوند. رایج ترین روش برای انبارداری اناردر ایران استفاده از انبارهای معمولی است، ساختمان ساده ای داشته و با گردش هوای سرد خنک می گردند. در این شرایط احتمال شیوع آفات و بیماریهای انباری همواره وجود داشته و به محصول آسیب می رساند. در انبارهای صنعتی که در ایران کمتر دیده می شوند، از دمای ۴-۲ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۷۵ تا ۸۵ درصد استفاده می شود که مزایای زیادی نسبت به روش های قبل داشته و عمر انباری انار را بدون آسیب دیدن آن افزایش می دهد.