نام فارسی : زالزالک
نام انگلیسی : Hawthorn
نام فرانسه : Aubepine
زالزالک یک درخت آشنا برای همه بوده که به عنوان درخت باغی و هم به عنوان حصار در شهرهای مختلف ایران اسامی مختلفی دارد و بر حسب میوه شناخته می شود. از نظر زینتی در میان چمن یک درخت عالی است. تیغدار بوده و می توان به عنوان یک حصار یا پرچین تنومند از آن استفاده کرد. در اردیبهشت و خرداد گلهای سفید، صورتی یا قرمز آن بر روی خوشه ها ظاهر می شوند و سپس میوه های قرمز یا نارنجی آن در پاییز می رسندو چون برگ ها در پایان فصل رنگی می شوند. بنابر این از بهار تا پاییز این درخت زیبایی خود را حفظ می نماید
- C.melanocarpa (زالزالک معمولی) میوه کروی اندکی پهن و نارنجی رنگ- درختی کوتاه با برگ های کنگره ای- گلبرگ های پهن.
- C.monogyna با ۵ متر ارتفاع – گلهای خوشبوی سفید و میوه های قرمز، واریته stricta دارای رشد عمودی و ستون شکل است.
- واریته های گونه C.oxacantha (سرخ ولیک) کمتر خاردار بوده و خود درخت نیز کمتر تنومند میشود اما به علت گل ها و میوه های خوشرنگ(قرمز کوچک ۷ میلیمتر) بیشتر مورد استقبال می باشند . شامل : pauls scarlet گل قرمز پرپر rosea flore pleno گل های صورتی پرپر و plena گل های سفید پر پر گونه C.ambigua (سیاه ولیک) با میوه های سیاه کوچک خود نیز زیبایی خاصی داراست
- در صورتیکه میوه مهم ر از گل ها باشد می توان گونه C.crusgalli را انتخاب نمود اما دارای تیغ های بزرگ ۷ سانتیمتری ولی با میوه های درشت قرمز و رنگی بودن برگ ها در پائیز است.
- C.orientalis (دارای تنه بزرگ،میوه های قرمز مایل به زرد)
- C.prunifolia (تیغ های قوی- میوه های قرمز- برگ ها در پائیز رنگی می شوند)
در هر نوع خاک به عمل می آید. (رسی سنگین- گچی-آهکی) و حتی در هوای دود آلود مناطق صنعتی در آفتاب یا نیم سایه
نیاز نیست ولی اگر بعنوان حصار یا پرچین کاشته می شود در تابستان شاخه های اضافی را مرتب نمایید.
به علت وضعیت پوششی بذر و هم طی دوره جنینی، اصولا بذر این نهال دیر سبز می کند به همین جهت برای جوانه زدن سریع میوه ها چیده و می گذارند تا قدری پوسید شود سپس آنها را پاک کرده و به مدت ۳ یا ۴ ماه در دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سانتیگراد بعد به مدت ۵ ماه در دمای ۴ درجه سانی گراد در ماسه یا خزه مرطوب نگهداری می کنند، و آنگاه در بهار می کارند.
کاشت بذر در اوایل تابستان در فضای باز به طور طبیعی یک همچون وضعیتی را به وجود می آورد، نتیجه جوانه زدن بذر در بهار سال بعد خواهد بود. بذرهایی که به غیر از موارد فوق کاشته شوند حداقل به ۲ سال زمان برای جوانه زدن نیاز دارد. پیوند هم نیز در آن صورت می گیرد (برای انواه پر پر آن) پایه برای پیوند C.coccinea و C.crus – galli می باشد.
زالزالک درختچه یا درختانی کوچک به ارتفاع ۵ تا ۱۴ متر، با شاخه های انبوه و خاردار از تیره گل سرخیان با میوه ای خوراکی می باشد. این درختچه دارای شکوفه های پُرپَر زیباا به رنگ سفید یا صورتی و معطر است. درختچه این گیاه در دامنه كوه ها و اراضی جنگلی آفتابی در سرتاسر جهان می روید. این گیاه در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد، استان فارس و استان اصفهان به خصوص شهرستان نجف آبادمی‌روید. این گیاه در استان آذربایجان شرقی و استان کردستان و شمال استان آذربایجان غربی هم به وفور یافت میشود
- زالزالک ها درختچه ها یا درختانی با ارتفاع ۵ تا ۱۲ متر با شاخه های انبوه می باشند. پوست تنه آنها به رنگ قهوه ای کم رنگ با شکاف های عمودی نارنجی رنگ است.
- ساقه های جوان دارای خارهایی به طول ۱ تا ۱٫۵ سانتیمتر می باشد. برگ ها به طول ۲ تا ۴ سانتیمتر، تخم مرغی شکل و دارای بریدگی های عمیق است. سطح رویی برگ ها به رنگ سبز تیره و سطح زیرین آن بی رنگ می باشد.
- گل های درخت زالزالک بصورت هرمافرودیت بوده و در بهار ظاهر می شوند (ممکن است گل ها در مناطقی که بومی این گیاه است زودتر نیز ظاهر شود). ۵ تا ۲۵ شاخه گل با هم وجود دارند و هر گل حدود ۱ سانتیمتر قطر داشته و دارای ۵ گلبرگ سفید به همراه پرچم های متعدد قرمز رنگ و یک خامه است
- گل های این گیاه معطر بوده و گرده افشانی آنها توسط زنبور عسل و دیگر حشرات صورت می گیرد
- میوه زالزالک کوچک، تخم مرغی شکل، اغلب به رنگ قرمز تیره، به طول ۱ سانتیمتر، شبه سته اما از نظر ساختمانی یک میوه دانه دار حاوی یک بذر می باشد پرندگان میوه این گیاه را می خورند و بذر آن را از طریق مدفوع، دفع و پراکنده می کنند گونه های هیبرید آن نیز وجود دارد که به عنوان درختچه در باغ کشت می گردد. از آن جمله می توان به گونه C. media اشاره کرد که از هیبرید گونه های C. monogyna و C. laevigata به دست می آید
در این قسمت از گیاه شناسی درخت زالزالک به شرایط محیطی و رشد این گیاه می پردازیم، درختچه زال زالک به خاک تقریباً سبک یا متوسط نیاز دارد اما خاک های سنگین و فقیر از نظر مواد غذایی را نیز می تواند تحمل کند. در خاک هایی با pH اسیدی، خنثی و قلیایی رشد می کند. همچنین می تواند در خاک های بسیار اسیدی و بسیار قلیایی نیز رشد کند.
این گیاه محل های آفتابی کامل تا نیمه سایه را ترجیح می دهد. همچنین خاک آن از نظر رطوبتی باید مرطوب باشد و آبیاری مناسبی انجام شود. ولی خشکی را نیز تحمل می کند. درخت یا درختچه زالزالک می تواند آلودگی هوا را نیز تحمل کند
زالزالک داراى مواد معدنى گوناگون، ویتامین ها، مقدار زیادى تانن و کلسیم، پکتین، اسیدتارتاریک، اسیدمالیک، روغن چرب، قندهاى گلوکز و فروکتوز است. بسیار قابض و در درمان اسهال خونی مؤثر است. براى تقویت قلب و معده بسیار توصیه شده است. برای معالجه بیماران مبتلا به فعالیت نامنظم قلب کاربرد دارد. در مواقع کم خونى و سِل اثر خوبی دارد.
برای روماتیسمى ها و مبتلایان به ورم روده مفید است. اشتها را زیاد مى کند. جهت درمان قطره قطره آمدن ادرار توصیه شده است. شربت زالزالک همراه با شکر سرخ، براى رفع سردرد شدید مفید است. گل زالزالک ، ضد تشنج بوده و حرکات نامنظم قلب را تنظیم مى کند. داروى مفید و خاصى بر ضد تپش قلب و ضربان شدید آن است.
زالزالك كه يك گياه ضد نارسائی قلبی و كاهش دهنده فشارخون است، داراي خاصيت ضد اضطراب نيز می باشد. در يك مطالعه، اثربخشی عصاره گياهی زالزالك در درمان اختلالات ناشی از اضطراب بر روی ۲۶۴ نفر مورد بررسی قرار گرفت و نتايج نشان داد كه اين دارو در درمان اضطراب كاملاً مؤثر است
در اغلب کشورهای اروپایی خصوصا آلمان برای درمان بی نظمی ضربان قلب از گیاه زالزالک استفاده می شود. همچنین زالزالک در درمان آنژین و تصلب شرایین (سفت شدن دیواره رگ ها) بسیار کاربرد دارد.
تحقیقات جدید نشان می دهد که میوه این درختآنتی اکسیدان بسیار قوی محسوب شده و می تواند به عنوان یک مکمل غذایی مقوی عمل کرده و در تنظیم وزن، گلوکز خون و التهاب نقش داشته باشد. محققان آمریکایی طی بررسی هایی که روی زالزالک انجام دادند، دریافتند این میوه به خاطر داشتن مقادیر بالایی از مواد آنتوسیانین، بسیار مفید است و در رنگ های مختلف این میوه آنتوسیانین های زیاد و متفاوتی یافت می شود که دانه های زالزالک را از فشار اکسایشی نور خورشید حفظ می کنند.
خوردن میوه زال زالک بدن ما را از موقعیت های زیان آور مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی و رادیکال های آزاد حفظ می کند. به عبارتی تحقیقات نشان می دهد مصرف میوه این گیاه در درمان برخی بیماری ها، از سرطان گرفته تا چاقی، اثر مثبت می گذارد و این تأثیر به دلیل خواص ضد التهابی ماده ی آنتوسیانین موجود در آن است مواد موجود در زالزالک قند خون و عملکرد انسولین خون را بهبود می بخشد.
یکی از مواد مفید موجود در این گیاه فلاونوییدهایی می باشند که نسبت به رنگ میوه شدت اثرات آنتی اکسیدانی آن ها تغییر می کند. میوه های قرمزرنگ دارای اثر قوی، صورتی اثری ضعیف و زرد اثر ضعیف تری دارند میو این درخت اگر به خوبی خشک شود تنها مقداری از ویتامین C ی خود را از دست می دهد ولی دیگر ترکیبات شیمیایی خود را حفظ می کند. لذا برای نگهداری زالزالک خشک باید آن را در محلی که تهویه مناسبی دارد، نگه داشت
- ممکن است دچار لکه برگی و زنگ شود.
- تکثیر زالزالک با استفاده از کشت بذر صورت می گیرد. بذور برای جوانه زنی بهتر به یک دوره سرمادهی نیز نیاز دارند.
