خصوصیات گیاهشناسی
لوبیای چشم بُلبُلی یکی از بنشن ها است. این گیاه از تیره پروانه آساها و راسته نخود است.
به فارسی «لوبیا چشم بلبلی» و نوعی از آن را لوبیای گل گویند. در كتب طب سنتی با نام «لوبیای بلدی» و به هندی «لوبا» گفته می شود. به فرانسوی Dolic a oeil noer یا Oolique a oeil noir و به انگلیسی Catjang, Cow pwas , Black eye pea گفته می شود.
چرا چربی های اضافه دور شکم جمع می شوند؟
به عقیده ی متخصصان آمریکایی چربی های شکمی باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان ها شده و خطر بروز پوکی استخوان را افزایش می دهند. همه ی ما زمانی که متوجه می شویم شکممان بزرگ تر از حد معمول شده است قبل از هر چیزی نگران تناسب و زیبایی انداممان می شویم و اینکه لباس هایمان تنگ شده اند. در حالی که این مسئله جدی تر از این حرف هاست. چربی انباشته شده در ناحیه ی شکم حتی باعث بروز میگرن و سردرد می شود. دلایل متعددی نیز برای چاقی شکم وجود دارد که در زیر به مهمترین آن ها اشاره می کنیم:گیاهی است از خانواده بقولات که تا کنون ۲۰ گونه مختلف از آن شناسایی شده است. گونه معروف و معمول آن كه برای مصرف میوه و ثمر آن به طور سبز یا خشك كاشته می شد، دارای نام علمی Hassk vigna sinensis ( L ) savi. Ex می باشد.
سابقاً این گیاه را گیاهشناسان در جنس Dolichos طبقه بندی می نمودند ولی امروزه معمول است كه آن را در جنس Vigna قرار می دهند. در تعدادی از مداركV.catjang را به عنوان نام اصلی ذكر می كنند و در عده ای نیز V. cylindrica و بقیه به عنوان نام های مترادف می آوردند.
لوبیای چشم بلبلی از نظر خانواده گیاهی نزدیك به لوبیا است. گیاهی است یكساله مختص مناطق گرمسیر که ساقه آن قایم و افراشته، برگ های ان مركب به طول حدود ۱۵ سانتیمتر، برگچه ها نازك، بیضی، نوك تیز و دارای بریدگی است.
گل های آن زرد یا زرد مایل به قرمز بوده که در كنار برگ ها ظاهر می شود. میوه آن نیام همانند لوبیا و غلاف آن دراز كه طول آن در بعضی ارقام تا ۹۰ سانتیمتر می رسد كه در آن ۴۰ – ۱۰ دانه قرار دارد. این گیاه در مناطق گرم آسیا، آفریقا و آمریكا و جنوب اروپا و جنوب ایران و در هندوستان می روید. در ایران در بلوچستان می روید و در سایر مناطق گرم ایران پرورش داده می شود. بسیار مقاوم به خشكی است.
زمان كشت آن دیرتر از سایر ارقام لوبیا می باشد زیرا به گرمای هوا برای رویش نیاز دارد و برداشت آن نیز مدتی پس از سایر ارقام لوبیاهای معمولی است.
شرایط محیط رشد
لوبیا چشم بلبلی یک گیاه بهاره است و سازگاری خوبی با دماهای بالا و خشکی نسبت به سایر خویشاوندان خود دارد ولی به سرما و یخبندان حساس است و در سرما رشدش متوقف و در یخبندان از بین می رود. دمای مطلوب خاک برای جوانه زنی این گیاه ۱۹ و دمای مطلوب هوا برای جوانه زنی بذر ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتیگراد است. دمای مطلوب رشدی آن ۲۷ تا ۳۵ درجه سانتیگراد می باشد. در دمای بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد گل ها ریزش می کنند. خشکی هوا را به شرطی که رطوبت داخل خاک فراهم باشد بخوبی تحمل می نماید ولی به خشکی خاک حساس است. گیاهی روزکوتاه است. حتی در محل های نیمه سایه هم محصول تولید خواهد نمود. به لحاظ قدرت تثبیت ازت در حاصلخیزی خاک مؤثر است و زراعت آن به صورت کشت مخلوط با ذرت و سورگوم و پنبه موفقیت آمیز است و در تناوب نیز کشت پنبه بعد از لوبیا چشم بلبلی نتیجه خوبی برای پنبه خواهد داشت.
کلیه عملیات تنک کردن و سله شکنی را می توان در زمان ۲ تا ۴ برگی با هم انجام داد و مبارزه با علف های هرز می تواند به صورت پیش از کاشت انجام شود و علف های باقیمانده بایستی در مراحل اولیه رشد رویشی توسط کولتیواتور در مزارع ردیفکاری و توسط دست و وجین در مزارع دست کاشت ازبین بروند.
لوبیا چشم بلبلی هر ۱۰ تا ۱۲ روز یکبار بسته به درجه حرارت هوا و رطوبت خاک به آبیاری نیاز دارد. دوبار آبیاری درمرحله گلدهی و دانه بندی تولید محصول را تضمین می کند و به غرقاب شدن خاک حساس است. آبیاری در مرحله گلدهی و تشکیل دانه موجب افزایش عملکرد می شود.
این گیاه درمرحله اولیه رویشی به کود ازته نیاز دارد و بایستی به صورت یک دوم قبل از کاشت و یک دوم به عنوان سرک همراه با تنک کردن و کولتیواتور زدن به خاک اضافه شود. دوبار هم محلولپاشی با کود کامل در مرحله قبل از گلدهی و پس از تشکیل غلاف باید انجام شود. بطور کلی کود فسفره در زمان گلدهی بصورت محلول پاشی اثر خوبی در افزایش عملکرد دارد و کودهای کلسیمی باعث توسعه گره ها می شوند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی
لوبیا چشم بلبلی ارزش غذایی بالایی دارد و منبع عالی کلسیم، ویتامین A و فولات است.
لوبیا چشم بلبلی کم چرب و بدون کلسترول و حاوی سدیم است.
فیبر غنی موجود در آن، به کاهش وزن کمک می کند.
فیبر به سیستم گوارشی نظم می بخشد و مانع یبوست و جذب کلسترول می شود. از این رو احتمال خطر بروز بیماری قلبی را کاهش می دهد.
پتاسیم موجود در آن، برای سلامت عضله و استخوان مفید است.
منبع عالی پروتئین است و افراد گیاه خوار می توانند آن را جایگزین گوشت کنند. پروتئین برای حفظ سلامت عضله، پوست، مو و ناخن بسیار مفید است.
پروتئین باعث رشد سلول ها می شود و در بدن انرژی تولید می کند.
روی موجود در این نوع لوبیا، برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن، تولید پروتئین، درمان زخم و تکثیر سلول ها لازم است.
از آنجا که منبع عالی آهن است، مصرف آن به افراد مبتلا به کم خونی توصیه می شود.
مانع بروز پوکی استخوان و برخی انواع سرطان می شود.
فیبر قابل حل در آن برای بیماران دیابتی مفید است زیرا با کاهش دادن میزان جذب کربوهیدرات، میزان قند خون را حفظ می کند.
ویتامین C آن در جذب آهن گیاهی به بدن کمک می کند.
از نظر تركیبات شیمیایی در لوبیای چشم بلبلی وجود استیگما سترول تأیید شده و می تواند به جای سویا استفاده شود و به علاوه دارای مقدار زیاد پروتئین (انواع آمینواسیدها) و نشاسته می باشد.
در هر صد گرم لوبیای چشم بلبلی با غلاف سبز خام حدود ۸۶ گرم آب ، ۳/۳ گرم پروتئین، مواد چرب ۳/۰ گرم، هیدرات های كربن ۸ گرم، كلسیم ۶۵ میلیگرم، فسفر ۶۵ میلیگرم، آهن ۱ میلیگرم، سدیم ۴ میلیگرم، پتاسیم ۲۱۵ میلیگرم، ویتامین A ۱۶۰۰ واحد بین المللی، تیامین ۱۵/۰ میلیگرم، نیاسین ۲/۱ میلیگرم، ریبوفلاوین ۱۴/۰ میلیگرم و ویتامین C ۳۳ میلیگرم وجود دارد.
آفات بیماری ها
لوبیا چشم بلبلی دارای آفاتی همچون مگس گیاهک خوار، زنجرک، تریپس، پروانه غلاف خوار، کرم غلاف خوار، شته و … و بیماری هایی نظیر سفیدک، پژمردگی فوزاریومی، لکه برگی، زنگ، آنتراکنوز و بلایت می باشد. مهمترین آفات در منطقه گرمسار و ورامین، شته سیاه و سبز است که در مراحل مختلف رویشی گیاه با مکیدن شیره نباتی گیاه را ضعیف می کند. برای مبارزه با این آفات باید از سموم شته کش نظیر پریمور استفاده کرد. از جمله آفات دیگر که خسارت بیشتری به این گیاه وارد می سازد، کرم غلاف خوار است. لارو این آفت به رنگ سبز بوده و با سوراخ کردن غلاف ها و تغذیه از بذرها خسارت وارد می کند. برای مبارزه با این آفت از سموم کم خطر استفاده می شود. سوسک لوبیا هم از دیگر آفاتی است که لاروهای آن به غلاف ها و دانه ها در مزرعه تا انبار خسارت وارد می سازد. ضدعفونی بذور با سموم حشره کش و قارچکش نقش مهمی در کنترل آفات و بیماری ها دارد.
تکثیر
آماده سازی این زراعت باید به نحو مطلوب انجام شود و در پائیز مقدار ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار کود حیوانی همراه با ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم و ۱۰۰ کیلوگرم کود پتاسه را درسطح خاک پخش کرده و توسط گاوآهن تا عمق ۳۰ سانتیمتر با خاک مخلوط نمائیم. سپس در بهار و در فروردین ماه ضمن دادن کودهای ریزمغذی نظیر روی و آهن، زمین را دیسک زده تا کلوخه ها خرد و نرمتر شود. پس از هموار کردن، با لولر بسته به روش کشت بذر زمین را آماده می کنیم. چنانچه به روش دستی انجام شود توسط فاروئر پشته به عرض ۵۰ تا ۷۰ ساخته و کشت پس از آبیاری و گاورو شدن زمین در محل داغاب با بیل شکاف ایجاد و در هر شکاف که ۳۰ تا ۴۰ سانت فاصله دارند دو عدد بذر کاشته می شود و در مرحله ۳-۴ برگی اقدام به تنک مزرعه می شود. چنانچه کشت توسط ردیفکار انجام شود بذر در روی پشته ها به عرض ۷۵ سانتیمتر و با فاصله ۳۰ سانتیمتر انجام می شود.
میزان بذر مصرفی در شیوه دستی ۳۰ تا ۴۰ و د رشیوه ردیفکاری ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم است. تاریخ کاشت در منطقه گرمسار و مناطق مشابه اواخر فروردین تا اوایل خرداد است. بهتر است قبل از کاشت بذور ضدعفونی شوند (تیرام ۲درهزار) ارقام اصلاح شده مناسب در ایران کامران،پرستو و مشهد می باشد. جهت مبارزه با علف های هرز مزرعه می توان قبل از کاشت از سموم علفکش ترفلان و سونالان استفاده نمود. آغشته کردن بذر با باکتری ریزوبیوم به میزان ۵ کیلوگرم مناسب است. بطورکلی در مورد میزان بذر باید گفت برای تولید دانه ۲۰-۲۵ و علوفه ۳۵-۴۰ و کود سبز ۳۵-۴۰ کیلوگرم لازم است.
برداشت
لوبیا چشم بلبلی معمولاً طی چندین چین برداشت می شود. برداشت جهت تازه خوری هر ۲ تا ۴ روز یکبار انجام می شود. در اینصورت غلاف های سبز و آبدار (شیرک) توسط کارگر برداشت می گردد و حدود ۱۲ تا ۱۴ روز پس از گلدهی غلاف های سبز آماده برداشت می شوند. چنانچه برای علوفه کاری برداشت شود بایستی زمانی که ۱۰ تا ۱۵ درصد مزرعه گل داده اند محصول درو شده و بصورت تازه یا خشک و سیلو به مصرف دام برسد. چنانچه هدف کود سبز باشد باید مزرعه قبل از گلدهی و پس از رشد کافی توسط دیسک خرد و توسط گاوآهن تا عمق ۲۰ سانتیمتر داخل خاک شود. و نهایتاً برای برداشت به عنوان دانه در زمان خشک شدن و تغییر رنگ غلاف ها انجام می شود. میزان عملکرد محصول دانه لوبیا چشم بلبلی در هکتار ۲ تا ۵/۲ تن می باشد و بصورت تازه هر هکتار ۶ تا ۱۰ تن محصول تولید می کند. دمای بالا و اختلاف شدید دمای شب و روز و آفات و بیماری ها و علف های هرز از عوامل کاهنده محصول لوبیا چشم بلبلی می باشند.
