توپیاری (انگلیسی: Topiary)
هنر مجسمه‌سازی توسط هرس شاخ و برگ درختان یا بوته هاست. درختچه‌هایی که در تویپاری استفاده میشوند سبز رنگ هستند و دارای شاخ و برگی کوچک و متراکم هستند. گیاهانی چون برگ بو، خاس و مورد از جمله گیاهانی هستند که برای توپیاری به کار برده میشوند.
توپیاری برگزفته از یک واژه لاتین به معنای باغ‌ها و مناظر زینتی است. ژولیوس سزار برای اولین بار توپیاری را به روم آورد. در کشورهای چین و ژاپن هنری وجود دارد که شاخ و برگ گیاهان را به شکل ابرها هرس میکنند. همچنین بونسای شیوه‌ای از توپیاری است. دز قرن شانزدهم میلادی در اروپا نیز توپیاری سنتی وجود داشت درختان مانند شکلهای هندسی همچون توپ، هرم، مخروط آراسته می‌شدند. در قرن بیستم میلادی، والت دیزنی از توپیاری برای آرایش پارک‌هایش به شکل شخیصتهای کارتونی استفاده کرد.
شکل سازی یکی از هنرهای باستانی است که ریشه در اقوام کهن خصوصا ایتالیا دارد و باغهایی را تربیت کرده اند که هیچ گیاهی از مسیر عادی رشد خود پیروی نمیکردند و اصولا در باغهای رسمی در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی مرسوم بوده است . شکلهای ایجاد شده مانند اشکال حیوانات و پرندگان و حتی مجسمه های انسان و اشیایی مانند میز و صندلی است.اصولا فرم غالب شکل سازی هندسی ( کروی ، مخروطی ، هرمی ، مکعبی است . اما مجسمه های جانداران بصورت غیر هندسی در بعضی از پارکها دیده میشود .بعضی باغبانان بر این عقیده هستند که شکل سازی خیلی سخت و زمان بر است با وجودیکه دانش باغبانی نوین و استفاده از گیاهان سریع الرشد و اسکلت سازی پیش ساخته تا حدودی این مشکل را حل کرده است و اگرچه مدت زمانی بین ۵-۱۰ سال برای شکل دهی طول میکشد اما لذت مشاهده زیبایی آن ارزش صبر و حوصله را دارد . در این هنر انتخاب گیاه از نقطه نظر شکل پذیری ، تراکم برگها و شاخه ها ، اندازه برگها، براق یا مات بودن آنها ، سرعت در رشد از عوامل مهم و تعیین کننده هستند . محل گیاه و زمینه ای که گیاه در ان قرار دارد عامل مهم دیگری است که برای ایجاد تضاد رنگ زمینه اعم از چمن ، سنگریزه گیاهان سبز برگ و یا رنگین برگ اطراف گیاه مورد عمل تاثیر به سزایی دارد شکستن دید افقی و تبدیل ان به دید عمودی با موج و فرم دادن و تنبدیل خط مستقیم به منحنی از ظریف کاریهاییست که در هرس شکل دهی انجام میگیرد بطوریکه این هنر ساختن مجسمه زنده نام گرفته است . شکل دهی ساده را میتوان با هرسهای مخصوص انجام داد اما در شکلهای پیچیده و شکل دار باید ا زاسکلت های فلزی استفاده کرد .گیاهان مورد استفاده برای شکل سازی متنوع هستند . اگرچه هرچه سرعت رشد یشتر باشد کار زودتر نتیجه میگیرد ، اما گیاهانی که رشد سریع دارند به علت اینکه زود خود را بالا میکشند بافت نرمی دارند و خشبی بودن لازم را ندارند و نهایتا شکل پذیری آنها کمتر بوده و خوب حالت نمیگیرند .اینگونه گیاهان برای شکلهای ساده تر مانند پرچین های حاشیه ها مناسب تر هستند ، نمونه بارز آنها ترون یا ligustrum vulgaris است که دیواره های سبز حاشیه خیابانها از این نوع است و عیب ان همین سریع الرشد بودن است که در بهار و تابستان احتیاج به مراقبت زیادی دارد
۱٫ free-form فرم آزاد
در مورد درختان و درختچه ها( گیاهانی که قادرند روی پایه خود بایستند .) اجرا میشود .
۲٫ shrub
معمولا در گیاهانی که بصورت طبیعی نمیتوانند روی پایه ی خود بایستند و نیاز به قیم دارند انجام میگردد .
۳٫ sphagnum topiary
گیاهان روی محیط کشت خزه قرار داده میشنود
در فرم آزاد ، معمولا قسمتهایی که میخواهند هرس شود را با بند می بندند تا مسیر قیچی زدن مشخص شود . معمولا در خزانه صورت میگیرد و بعد از آماده شدن به هوای آزاد منتقل میگردد . بذر را باید بر مبنای شکل ، دور گیاه بست مثلا اگر شکل مارپیچ مورد نظر ماست باید بند را بصورت مارپیچ دور گیاه ببندیم .
خانواده سرو به خاطر هرس پذیری خوبی که دارند برای توپیاری مناسب ند در صورتیکه خانواده کاچ چنین ویژگی ندارد . shrubبرای شکلهایی که جزییات بیشتری دارند مثل شکل حیوانات استفاده میشود .از فریم های شکلی استفاده میکنند و روی آنها از کشت گیاهی استفاده میشود .
به ازای هر نقطه اتصال فریم با زمین یک گیاه کاشته میشود ( گیاهانی مانند پیروکانتا ، شمشاد ، مورد و… مناسبند )و با نخهای پلاستیکی شاخه ها را روی فریم وصل میکنیم و به جهت خاص هدایت میکنیم . معمولا در خزانه گذاشته و بعد از تکمیل به مکان اصلی منتقل میشوند .
توپیاری در مناطقی قرار میگیرد که خود مرکز توجه باشد همانند محوطه وسیع چمن کاری شده .
Sphagnum هنگامی استفاده میشود که بخواهیم خیلی سریع به نتیجه برسیم .در این حالت نیز از فریم هایی استفاده میشود و داخل فریمها را با خزه های فشرده پر میکنیم و اضافات آنها را میگیریم ..سپس قلمه های ریشه دار گیاهان را درون این خزه ها فرو میکنیم . در واقع محیط کشت ما خزه است و گیاهان در خاک حضور ندارند و ما خیلی سریع به نتیجه دلخواه میرسیم .با این روش میتوان در یک روز به یک توپیاری کامل دست پیدا کرد و آن را به زمین اصلی انتقال داد.
