جعفری

گیاهی دو ساله به ارتفاع ۳/۰ تا یک متر و دارای ریشه راست دوکی شکل یا متورم (بر حسب نژادهای مختلف) و به رنگ مایل به زرد است. به حالت وحشی می روید و در بعضی نواحی پرورش داده می شود. برگهای جعفری ، شفاف به رنگ سبز تیره ، دارای بریدگیهای لوزی یا مثلث شکل با تقسیمات فرعی است. برگهای قسمت فوقانی ساقه آن، منقسم به قطعات باریک و نوار مانند با ظاهری متفاوت از برگهای تحتانی می باشد گلهائی کوچک مایل به سبز و مجتمع به صورت چتر مرکب دارد. در قاعده اشعه چترهای اصلی و فرعی آن، زائده های باریک و غیر منقسم دیده میشود. میوه آن کوچک و به درازای ۲ میلیمتر به قطر یک میلی متر یا کمی بیشتر به رنگ سبز و دارای بو و طعم بسیار معطر است. ریشه جعفری معمولی نازک ولی محکم است که در تغذیه از آن استفاده نمی شود. عمق ریشه زیاد است (گاهی تا عمق ۱۶۰ سانتی متر) از آنجائیکه جفعری دارای ریشه های فرعی کمی است به همین دلیل برای به سازی خاک مناسب نیست و بنابراین در تناوب زراعی جایی ندارد.
جعفری (در متون طب سنتی حزاء بری) نوعی سبزی خوراکی است که در انواع غذا و سوپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. جعفری معمولاً بصورت تر و خشک عرضه و مصرف می‌شود.

جعفری در مقابل خشکی حساس ولی در مقابل سرما بسیار مقاوم است. کشت این گیاه در هر نوع آب و هوایی امکان پذیر است ولی در آب و هوای خشک بهترین نتیجه را می دهد . جعفری یک گیاه سایه دوست است. زمین مورد کشت باید نرم مرطوب و دارای مواد غذایی کافی باشد. زمین های نیمه سنگین با هوموس ، لومی و شن لومی بهترین زمین های کشت این گیاه می باشند. در خاکهای عمیق و قوی به علت و فور مواد غذایی خوب رشد می کند. نظر به اینکه معمولاً از برگ این گیاه استفاده می شود، بنابراین احتیاج آن به کودهای از ته بیشتر است ،PH مناسب خاک برای این گیاه ۶ تا ۷ است.

زمین مورد کشت باید نرم ، مرطوب و دارای مواد غذایی کافی باشد. کود دامی نپوسیده برای رشدو نمو گیاه مناسب نیست و باعث اختلال رشد در گیاه می شود. میزان کودهای شیمیایی با توجه به نوع و مواد غذایی موجود در زمین حدود ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم ازت (در دو مرحله)، ۸۰ کیلوگرم p2o5 و ۱۶۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم K2O در هکتار است. اگر بخواهند عمل برداشت را در چند مرحله اجراء کنند، بهتر است پس از هر بار برداشت مقداری کودازته به زمین بدهند (۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار).

زمان کاشت جعفری در سبزیکاریهای بزرگ و در مناطق معتدله در بهار و گاهی نیز در پائیز است جعفری را در ردیفهایی به فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر روی ردیف میکارند.فاصله بین ردیفها در کشتهای مکانیزه ۲۵ سانتی متر است.

تکثیر جعفری به سهولت از طریق کاشتن دانه صورت می گیرد. مقدار بذر با توجه به نوع کشت و جنس خاک حدود ۵/۳ تا ۶ و گاهی اوقات بین ۸ تا ۱۰ کیلوگرم در هکتار است.عمق کاشت ۲ تا ۳ سانتی متر است. بذر گیاه را از اسفند تا فروردین در ردیفهایی به فاصله ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر روی ردیف می کارند فاصله بین ردیف ها در کشت های مکانیزه ۲۵ سانتی متر است.بخاطر ظرافت بذرها و طولانی بودن مدت جوانه زدن آنها (حدود ۳ هفته) در هر هکتار ۴ کیلوگرم بذر مخلوط به ان می افزایند.

سمپاشی قبل از کشت با دورینول (Deurinol) هکتاری ۴ تا ۵/۶ لیتر با تنوران (Tenoran) هکتاری ۸ کیلوگرم و بعد از کشت با آفالون (Afalon) هکتاری ۵/۱ کیلوگرم با پوتابلان (Potablan) هکتاری ۸ کیلوگرم در ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر آب و ۲ تا ۳ بار دیسک و چنگک زدن ماشینی ضروری است.

میوه های جعفری را از اول مرداد تا شهریور ماه،ریشه ها در آبان ماه و برگها را از اواسط خرداد تا اواسط آبان محصول برداری می نمایند. چین اول برگ جعفری را از اواسط تا اواخر خرداد با علف چین یا کمپاین سبزی چین برداشت می کنند برگهای جعفری را معمولاً بر حسب نوع بذر کشت شده و دفعات بذر پاشی،شرایط آب و هوایی و آبیاری تا مهر ماه با فواصل حدود ۴ هفته‌ای، ۳ تا ۴ بار برداشت می کنند. ریشه جعفری را از اواخر مهر تا اوایل آبان ماه با چغندر کن یا کمپاین مخصوص چغندر و سیب زمینی برداشت می نمایند. میوه های جعفری هم در شهریور ماه آماده استفاده می شوند.از هر هکتار زمین ۲/۱ تن میوه(دانه)پاک شده و ۳۰ تن گیاه تازه بدست می آید. برگهای برداشت شده را در دستگاههای خشک کن در حرارتی معادل ۴۰ درجه سانتی گراد خشک کرده و در ماشین برگ چین یا در دستگاههای برش در اندازه های ۲ میلیمتر می برند.ریشه های را که با دست یا به وسیله شخم زن برداشت شده شستشو داده و آنها را بوسیله ماشینهای مخصوص به قطعات کوچک تقسیم می کنند و در دستگاههای خشک کن در حرارت ۶۰ تا ۸۰ درجه سانتی گراد خشک و سپس پرداخت می نمایند.میوه ها را نیز در دستگاه های بذر پاکن در شرایط استاندارد پرداخت و بوجاری می نمایند.گیاه جعفری ابتدا در کرانه های دریای مدیترانه مانند ایتالیا، الجزایر و تونس یافت شد و بیش از ۲۰۰۰ سال است که توسط بشر در نواحی دیگر کشت می شود. جعفری در بین یونیان از محبوبیت خاصی برخوردار است، به طوریکه در مراسم مختلف از آن استفاده می کنند. همچنین جعفری میان مردم رومانی مصارف دارویی و خوراکی دارد و در غذاهای میترانه ای و اروپایی از برگ و ریشه آن استفاده می شود.
این گیاه نسبتا گرمسیری است و برای رشد، نیاز به رطوبت و نور کافی خورشید دارد. جعفری را می توان در تمام فصول در بازار یافت. این سبزی ارزان، یک گیاه بسیار مغذی است و دارای ویتامین های فراوان و آنتی اکسیدان ها می باشد.
جعفری از بیماری های گوارشی از قبیل سوء هاضمه، گرفتگی معده، نفخ، تهوع جلوگیری کرده و در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش موثری دارد.

مواد مغذی موجود در جعفری عبارتند از: ویتامین A، ویتامین K، ویتامین C، ویتامین E، نیاسین، ویتامین B۶، ویتامین B۱۲، کلسیم، آهن، منیزیم، منگنز، فسفر، پتاسیم، روی و مس. همچنین برگ جعفری حاوی کربوهیدرات، چربی و پروتئین می باشد.

جعفری یک منبع بسیار خوب ویتامین A، ویتامین C و ویتامین K می‌باشد. به علاوه جعفری منبع غذایی خوبی از آهن و اسیدفولیک است. جعفری شامل دو جزء خیلی مهم در ترکیب خود می‌باشد که موجب شده این سبزی نقشی بی همتا در سلامت انسان داشته باشد: روغن‌های فرار و فلاوونوئیدها.

اولین جزء مهم موجود در جعفری، روغن‌های فرار می‌باشند. این روغن‌ها به نام روغن‌های ضروری یا اسانس‌های گیاهی نیز خوانده می‌شوند. از ترکیبات مهم این گروه می‌توان به میریستیسین (myristicin)، لیمونن (limonene)، آلفا توژن (alpha-thujenee) واِاوجنول(eugenol) اشاره کرد. با تغلیظ این مواد عصاره‌ای حاصل می‌شود که دارای خواص درمانی فوق‌العاده است. در مطالعات انسانی مشخص شده است که روغن‌های فرار موجود در جعفری مخصوصاً میریستیسین، از شکل گیری و تشکیل تومورها (مخصوصا تومورهای ریه) جلوگیری می‌کنند. در تحقیقات دیگری مشخص شده است که فعالیت آنزیم گلوتاتیون SS ترانسفراز را که مسئول پیشگیری از تخریب سلولی می‌باشد، تحریک می‌کند.از دیگر فعالیت این روغن‌ها این است که به خنثی کردن انواع مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن‌های موجود در دود سیگار و دود ناشی از ذغال چوب کمک می‌کند.

دومین جزء مهم آن، فلاوونوئیدها می‌باشند. از ترکیبات مهم این گروه که در جعفری یافت می‌شود، می‌توان آپیئین(apiin)،آپیجنین(apigenin)، کریسواِریول(crisoeriol) و لوتئولین(luteolin) را نام برد.

ضد دیابت:
در طب سنتیِ ترکیه، از جعفری به عنوان یک دارو برای درمان و کنترل دیابت استفاده می شود. بر طبق آزمایشی که در دانشگاه مرمره ترکیه بر روی موش های صحرایی صورت گرفت، کنترل دیابت با خوردن جعفری از لحاظ علمی نیز تایید شد.
ضد سرطان:
ترکیبی به نام Myristicin در آزمایشگاه LKT مینیاپولیس کشف شده است، که این ترکیب ازعصاره روغن جعفری بدست آمده و دارای خاصیت ضد سرطانی می باشد.
ضد التهاب:
در مدیترانه با روش های سنتی از جعفری برای دندان درد، کبودی، گزش حشرات و زبری پوست استفاده می کنند. با توجه به مطالعه مقدماتی انجام شده در دانشگاه ملک سعود شهر ریاض، جعفری خواص ضد التهابی و ضد مسمومیت های کبدی دارد.
ضد پوکی استخوان:
جعفری به حفظ سلامت استخوان ها کمک می کند و از پوکی استخوان جلوگیری می کند. پوکی استخوان به دلیل کاهش کلسیم در استخوان و نیز وجود یک اسید آمینه به نام هموسیستئین رخ می دهد. به غیر از محصولات لبنی و سبزیجات، جعفری به عنوان یک منبع خوب کلسیم در نظر گرفته شده است. جعفری حاوی مقدار مناسب از اسید فولیک است که باعث کاهش هموسیستئین می شود.
تقویت سیستم ایمنی بدن:
ویتامین ها (A، C، K، فولات و نیاسین)، مواد معدنی و آنتی اکسیدان موجود در جعفری در تقویت ایمنی بدن نقش به سزایی دارند. ویتامین A به طور مستقیم بر روی لنفوسیت ها یا سلول های سفید خون تاثیر می گذارد و عملکرد آن ها را افزایش می دهد. کلروفیل موجود در جعفری، دارای خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی است. مطالعات نشان داده اند که جعفری دارای خواص آنتی اکسیدانی و خواص ضد باکتری است و منبع خوبی برای داروهای خانگی می باشد.

مصرف جعفری به خصوص در مقادیر زیاد ممکن است عوارض جانبی داشته باشد.

جعفری تازه، برگی شکننده و ملایم دارد که می توان آن را به عنوان چاشنی به هر غذایی اضافه کرد. پاستا و ماکارونی از جمله غذاهای محبوبی هستند که در آن ها از جعفری زیاد استفاده می شود. علاوه بر طمع دار کردن می توانید از برگ های آن برای تزیین غذا نیز استفاده کنید. جعفری خام و تازه مواد مغذی بیشتری دارد ولی جعفری خشک برای طعم دار کردن غذا مناسبتر است.
همچنین می توان از جعفری در انواع سوپ مانند سوپ گوجه فرنگی و همچنین برای طعم دار کردن ساندویچ، سالاد، انواع سس و آب میوه ها استفاده کرد.

مصرف مقادیر زیادی از جعفری ممکن است سبب انقباضات رحم در دوران بارداری شود که در هر مرحله از دوران بارداری می تواند بسیار خطرناک باشد. اجتناب از مصرف زیاد جعفری در دوران بارداری و شیردهی توصیه می شود.
جعفری ممکن است پوست را نسبت به نور خورشید حساس کند و سبب خارش و جوش زدن شود.

جعفری تازه، برگی شکننده و ملایم دارد که می توان آن را به عنوان چاشنی به هر غذایی اضافه کرد. پاستا و ماکارونی از جمله غذاهای محبوبی هستند که در آن ها از جعفری زیاد استفاده می شود. علاوه بر طمع دار کردن می توانید از برگ های آن برای تزیین غذا نیز استفاده کنید. جعفری خام و تازه مواد مغذی بیشتری دارد ولی جعفری خشک برای طعم دار کردن غذا مناسبتر است.
همچنین می توان از جعفری در انواع سوپ مانند سوپ گوجه فرنگی و همچنین برای طعم دار کردن ساندویچ، سالاد، انواع سس و آب میوه ها استفاده کرد.