مدیریت آبیاری و کوددهی باغات مرکبات

میزان آب مورد نیاز هر هکتار باغ مرکبات بسته به وضع آب و هوا، سن، تعداد درخت در هکتار، نوع میوه و جنس زمین و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در آبیاری غرقابی که رایج­ترین شیوه آبیاری است، این مقدار از ۱۰ هزار تا بیش از ۲۰ هزار متر مکعب در نقاط گوناگون متفاوت است.
در استانهای شمالی کشور که میزان بارندگی بین ۷۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی­متر است چنانچه پراکنش باران مناسب باشد، نیازی به آبیاری درختان مرکبات نیست. به همن دلیل در بیشتر باغ­های مرکبات شمال از کلاچای تا نوشهر مرکبات را به صورت دیم می­کارند. در نقاطی از شمال که بارندگی کافی نیست و یا پراکنش آن مناسب نیست در ماه­های تیر و مرداد درختان را ۲ تا ۳ بار آبیاری می­کنند.
باغدارانی که امکان تأمین آب دارند درختان را آب می­دهند و آنها که چنین امکانی ندارند، خسارت می­بینند. در این حالت میوه­ها ریز شده و می­ریزند. در چنین حالتی با بارندگی شهریور ماه، آب درون میوه­های زیاد می­شود و چون پوست میوه متناسب با حجم آن افزایش سطح پیدا نمی­کند ترک بر می­دارد و خراب می­شود. در مناطق مرکزی و نواحی جنوب کشور که میزان بارندگی و پراکندگی آن متناسب با نیاز آبی مرکبات نیست، باغ را در تمام سال آبیاری می­کنند. فاصله آبیاری نیز به تناسب درجه حرارت هوا، سن و تعداد درخت، جنس خاک و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در بیشتر نواحی جنوبی فاصله آبیاری در زمستان ۱۵ روز و در تابستان ۵ تا ۷ روز است.
روش­های آبیاری باغ­های مرکبات عبارتند از کرتی، نشتی و قطره­ای. بیشتر باغ­های قدیمی به شیوه غرقابی (کرتی و نشتی) و باغ­های جدید به شیوه قطره­ای آبیاری می­شوند. برخی از باغداران نیز روش آبیاری قدیمی (غرقابی) را اصلاح کرده و اکنون از شیوه قطره­ای بهره می­گیرند. نزدیک به ۸۰ درصد باغ­های مركبات جنوب كشور به روش قطره اي آبياري مي شوند.

از میان عناصر شیمیایی که توسط درختان مرکبات مصرف می­شود سه عنصر کربن، اکسیژن و هیدروژن در عمل فتوسنتز تأمین می­شوند. ازت، فسفر و پتاس عناصر اصلی تغذیه هستند که به مقدار زیاد از زمین برداشت می­شوند و به آنها عناصر ”ماکرو” می­گویند. در مقابل عناصری هستند که میزان آنها در خاک کم و نیاز گیاه هم به آنها کم است ولی در تغذیه و تندرستی گیاه نقش مهمی دارند و به آنها عناصر ”میکرو” می­گویند. بخشی از نیاز غذایی مرکبات از زمین تأمین می­شود و بخشی دیگر را با دادن کودهای حیوانی و شیمیایی(ماکرو و میکرو) تأمین می­کنند.

مصرف کود حیوانی علاوه بر تغذیه گیاه دارای نقش مهمتری در اصلاح خاک است. هر سه سال یک بار (اواخر زمستان)۳۰-۲۰ تن در هکتار در ناحیه فعالیت ریشه با خاک مخلوط گردد. ترجیحاً چالکود بدین ترتیب که شیاری به عمق ۲۰ سانتی متر در بیرون از آبچکان درخت ایجاد و کود ریخته شود.زمان کوددهی پاییز تا اسفند و پس از برداشت میوه است.

فسفر به صورت فسفات آمونیوم، پتاس به صورت سولفات­پتاس و ازت به صورت سولفات آمونیم مصرف می­شود. میانگین مصرف فسفات آمونیم به ازاي هرسال سن درخت ۵۰ گرم است. سولفات پتاس به ازاي هرسال سن درخت ۱۰۰ گرم و سولفات آمونیم به ازاي هرسال سن درخت ۲۰۰ گرم (در ۲ تا ۳ نوبت) است. کودهای فسفره و پتاسه پس از برداشت میوه تا اسفند ماه(ترجيحاً اسفند ماه ) با شخم باغ، همراه کود حیوانی به زمین داده می­شود. سولفات آمونیم از اسفند تا اردیبهشت در ۲ تا ۳ نوبت مصرف می­شود. نوبت اول همراه با شخم و با سایر کودها، نوبت دوم به صورت سرک با فاصله یک ماه از نوبت اول و نوبت سوم (اگر بدهند) با نوبت دوم یک ماه فاصله خواهد داشت. كود دهي به دو صورت چالکود یا پخش سطحی و زیر و رو کردن خاک انجام می شود (به فاصله ۵۰ سانتیمتر از تنه درخت به سمت آب چکان درخت، کوددهی صورت می گیرد) اگر آبیاری به روش قطره­ای باشد کودهای فسفره و پتاسه به صورت دستی و کود ازته همراه آب (محلول در آب آبیاری) داده می­شود. عناصر فرعی که به کودهای میکرو معروف هستند عمدتاً به صورت محلول بر روی درختان پاشیده می­شوند. در مواردی که ابیاری به روش قطره­ای باشد کودهای میکرو نیز همراه آب به درخت داده می­شوند. در جنوب کشور از میان کودهای میکرو ”سکوسترین ۱۳۸” برای رفع کمبود آهن داده می­شود. در شمال کشور آهن، مس، روی، منگنز، منیزیم، کلسیم و گوگرد و بٌر مصرف می­شود. زمان مصرف کودهای میکرو یک نوبت و زمانی است که میوه به اندازه فندق است و نوبت دیگر ۲۰ تا ۳۰ روز بعد که میوه به اندازه گردو شده باشد.