میوه سرخ ولیک

نام علمی : Crataegus monogvna
نام تیره : Rosaceae
سرخ ولیک درختچه‌ای است با شاخه‌های خاردار و برگ‌هایی لوب‌دار که بریدگی لوب آن کم عمق است. گل‌های این گیاه سفید یا مایل به گلی است که به صورت مجتمع و گل آذین دیهیم قرار گرفته اند. میوه‌ کوزه مانند آن تقریبا یک سانتیمتر است. سرخ‌ولیک بیشتر در جنگل‌ها می‌روید و گونه‌های مختلفی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که اثراتی شبیه به هم دارند. این گونه از گیاه در ایران نمی روید؛ ولی گونه‌ مشابه آن به نام Crataegus monogyna که در شمال به سرخ ولیک مشهور می‌باشد، در نقاطی از ایران پراکنده است. قسمت مورد استفاده‌ گیاه گل، برگ، میوه و پوست آن است. استفاده از سرخ ولیک به زمان دیسکورید برمی‌گردد؛ ولی حدود اواخر قرن نوزدهم در کتاب‌های دارویی آمریکا و اروپا، به طور گسترده به این گیاه اشاره شد. گل‌، برگ و میوه‌ سرخ ولیک، برای درمان فشارخون بالا یا پایین، بی‌نظمی و تند شدن حرکات قلب به کار می‌رود و بنا به گزارش‌های موجود، این گیاه ضداسپاسم و مسکن است. سرخ ولیک در معالجه تصلب شرائین و آنژین صدری نیز کارآیی داشته است. فرآورده‌های حاوی سرخ ولیک در اروپا همچنان طرفدار دارد و در آمریکا نیز تا حدی مورد قبول واقع شده است. ولیک از میوه های درختان خودروی جنگل های دامنه جنوبی البرز است که در اوایل پائیز برداشت می شود. این میوه ها در مناطق استپی می روید

کاهش فشار خون و نتظیم گردش خون ، درمان نارسائیهای خفیف قلبی و زیادی فشار خون ، افزایش جریان خون محیطی ( در سر ، عضلات اسکلتی و کلیه ) ، کاهش جریان خون محیطی ( در پوست و دستگاه گوارش ).

بیماران تحت درمان با داروهای قلبی – عروقی به اثرات فارماکولوژیک کراتاگوس حساس تر هستند و عوارضی نظیر تهوع ، تعریق ایجاد می شود. مصرف زیاد سبب برادیکاردی و کاهش عملیات تنفسی می گردد.

از سرخ ولیک در صنایع چوب و همچنین بعنوان گیاه زینتی در پارکها استفاده می شود

یکی از گیاهان جنگلی که به وفور در شمال ایران و از جمله گالیکش یافت می‌شود وِلیک ( Vellik ) است. بسته به رنگ ميوه سرخ وليك و سياه وليك ناميد‌ه مي‌شود‌. ولي نام محلي آن د‌ر هر يك از مناطق كشور متفاوت است از جمله د‌ر لاهيجان «كُمار»، د‌ر رامسر و شهسوار «كِجيل»، شرق مازندران وَلیک و …… هر چند که این گیاه از نظر صنعتی و غارتگران جنگل ارزشی ندارد اما به واقع گیاهی است با خواص بسیار شگفت‌انگیز و فواید بسیار. ولیک گیاهی است که حداکثر ارتفاع آن به حدود ۳ متر می‌رسد و قطر ساقه آن به ندرت از ۱۵ سانتی متر تجاوز می‌کند و در فصل بهار گل‌های سفید ریزی بر سرشاخه‌های خود دارد و منبع تغذیه‌ای خوبی برای حشرات بخصوص زنبورعسل است. ولیک دارای تیغ های بلند بوده و گاهی بلندای این تیغ‌ها به بیش از ۵ سانت می‌رسد که بسیار تیز هم می‌باشند.

یکی از مزایای ویژه ولیک ساقه سفت و محکم آن است که در مناطق شمال ایران این ساقه‌های صاف و محکم برای ساخت دسته‌ی وسایل کشاورزی از جمله بیل، کلنگ، تیشه، تبر، چالقی، سه شاخ و چهارشاخ و …. در فصل پاییز پس از خزان این درخت قطع و بکار برده می‌شود. ولیک دارای شاخه‌های جوانی است که همه‌سال از اطراف ساقه‌ی آن می‌رویند. این شاخه‌های جوان به جهت آنکه بسیار سریع رشد می‌کنند صاف و بدون خمیدگی می‌باشند، لذا اغلب کسانی که در جنگل سیخ کباب نداشته باشند از این شاخه‌های نازک ولیک به‌عنوان سیخ کباب استفاده می‌نمایند. میوه ولیک در فصل پاییز رسیده و قابل‌برداشت است. میوه‌های ولیک ابتدا سبز و در ادامه قرمز تیره و سیاه می‌شوند. برداشت ولیک‌ها زمانی است که میوه‌ی آن نرم و به رنگ کاملاً سیاه شده باشد. میوه ولیک ریز بوده و به‌اندازه نخود است. بیشتر قسمت های میوه را دانه‌های درون آن تشکیل می‌دهند که در مرکز ولیک می‌باشند. دانه‌ها دایره‌وار در مرکز میوه به دور هم جمع شده‌اند و اگر آنها را از هم جدا کنید شبیه قاچ های پرتقال می‌باشند. ساخت مربا از میوه‌ی ولیک، از دیگر موارد استفاده آن است. ساخت مربا از میوه ولیک سخت بوده و از عهده هر کسی بر نمی‌آید. بدین خاطر که میوه‌ی ولیک کز ( Kaz ) بوده و نیاز به‌دقت و تجربه بسیار دارد. فقط در این حد بدانید که میوه‌ی ولیک را پس از چیدن و شستن درون دیگی که کمی آب درون آن قرار دارد می‌جوشانند. سپس از خلته ( صافی ) می‌گذرانند و روی آتش می‌گذارند. مقداری شکر به آن اضافه کرده و …… لازم به ذکر است در شهرستان گالیکش بیشتر ولیک‌ها از نوع ولیک سیاه بوده که خوشمزه می‌باشند اما ولیک قرمز که میزان آن در منطقه بسیار کم است، بی‌مزه بوده و کسی از آن استفاده نمی‌کند.