خصوصیات گیاهشناسی
هندوانه را بعضی ها بومی هندوستان و بعضی دیگر بومی کشورهای آفریقایی می دانند. ولی آنچه مسلم است نوع خودروی هندوانه در اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم در آفریقا پیدا شد و به نظر می رسد که هندوستان یک مرکز ثانوی انتشار هندوانه و تغییرات شدید آن باشد. به نظر Feher منشأ هندوانه از آفریقا است و پرورش این گیاه ابتدا در مصر قدیم و هندوستان آغاز گشت و از آنجا از طریق دریای مدیترانه به کشورهای مختلف از جمله به خاور نزدیک و آسیا گسترش یافت. از نظر گیاهشناسی هندوانه گیاهی یکساله و علفی با گونه های مختلف و همگی از جنس Citrullus است. این جنس دارای پنج زیرگونه است. هندونه سیستم ریشه ای هندوانه قوی و کامل است و از ریشه های فرعی و تارهای کشنده تشکیل می شود. قطر ریشه اصلی در نزدیکی یقه به ۱ تا ۱٫۵ سانتیمتر (در هندوانه خودرو ۵ تا ۷ سانتیمتر) و به فاصله ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر دورتر از یقه به شدت از قطرش کاسته شده و به شکل رشته نازک نخ مانندی عمودی در زمین فرو می رود (به عمق ۱ تا ۱٫۵ سانتیمتر و حتی بیشتر). ریشه های فرعی بلافاصله از قسمت بالای ریشه اصلی به طور مایل منشعب شده و در عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتری خاک پراکنده می شوند. ریشه های فرعی درجه یک معمولاً طویل تر از ریشه اصلی بوده و طول آنها ممکن است به ۴ تا ۵ متر برسد. ریشه های فرعی درجه یک به نوبه خود به ریشه های فرعی درجه دو و سه منشعب می شوند. سیستم ریشه ای یک بوته هندوانه ممکن است ۷ تا ۱۰ متر مکعب حجم خاک را فرا گیرد. ساقه هندوانه خزنده، نازک و طویل با مقطع پنج ضلعی مدور و کرکدار نازک است. طول ساقه ممکن است به ۴ تا ۵ متر نیز برسد. از ساقه اصلی ساقه های فرعی درجه یک منشعب می شوند. از ساقه های فرعی درجه یک نیز ساقه های فرعی درجه دو و در شرایط بسیار مناسب ممکن است در هندوانه ساقه های فرعی درجه سه و حتی درجه چهار نیز ظاهر شوند. برگ های هندوانه قلبی شکل با بریدگی های عمیق و به رنگ سبز خاکستری با دمبرگ طویل و بدون گوشوارک است. پهنک برگ ۳ تا ۵ لوپ که هر یک به لوپ های کوچکتری ختم می شوند. برگ ها در ابتدای رشد خود به شدت پوشیده از کرک های نازک هستند. از بغل برگ ها پیچک های مرکب (۲ تا ۴ شاخه ای) خارج می شوند. هندوانه مانند تمام کدوئیان جزو گیاهان یکپایه بوده و گل های نر و ماده آن بطور جداگانه روی یک بوته قرار دارند. گل ها در محور برگ ها به صورت انفرادی قرار می گیرند. تعداد گل های نر همیشه بیشتر از گل های ماده است. جام گل کامل و زنگوله ای شکل بوده و از ۵ گلبرگ زرد لیمویی یا سبز متمایل به زرد که در قاعده متصل به کاسه گل می شوند تشکیل شده است. تخمدان ها پوشیده از کرک و دارای ۳ تا ۴ و گاهی ۵ حجره هستند. مادگی گل کوتاه و پرچم های گل ماده ناقص اند. معمولاً گرده ها نیز در گل ماده ناقص اند ولی گاهی اوقات ممکن است دارای استعداد باروری نیز باشند. در بعضی از ارقام هندوانه، گل های ماده بدون پرچم نیز دیده می شود. گل نر علاوه بر جام گل دارای ۵ پرچم است که چهارتای آن دو به دو به هم چسبیده و یکی آزاد است. پرچم ها به کیسه های زردرنگ گرده منتهی می شوند.
هندوانه را می توان در انواع خاک ها کاشت ولی بهترین خاک برای پرورش هندوانه زمین های شنی و رسی است. زمین های شنی که در بهار زودتر از سایر زمین ها گرم می شوند و یا زمین های لومی که دارای مواد آلی کافی هستند، برای کاشت انواع هندوانه مناسب اند. در هر صورت خاک باید از نظر مواد آلی غنی باشد و در غیر این صورت باید آن را با کود حیوانی تقویت کرد و یا اینکه هندوانه را بعد از گیاهانی که زمین را حاصلخیز می کنند، کشت نمود. هندوانه در مقابل پی اچ نسبتاً مقاوم است و می توان در زمین هایی که پی اچ آن تا ۵ باشد، آن را کاشت. هر چند که این گیاه در مقابل پی اچ مقاوم است اما باید دانست که هر قدر میزان پی اچ زمین های زیر کشت اسیدی تر باشد، میزان سرایت بیماری ها نیز افزایش خواهد یافت.این گیاه نسبت به سرما نیز حساس است و مانند سایر گیاهان این خانواده احتیاج به دوره رشد طولانی و گرم دارد. بذر هندوانه در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد جوانه زده و سبز می شود.
مقدار آب و قند هندوانه همانند سایر گیاهان خانواده کدوئیان است. مقدار انرژی آن بطور متوسط ۱۰۰ کیلوژول در ۱۰۰ گرم وزن تر است. هندوانه با تولید سالانه حدود ۳۰ تن در جهان پس از گوجه فرنگی و کلم پیچ در بین سایر سبزی ها مقام سوم را دارا است. ایران از نظر سطح زیر کشت در جهان مقام دوم و از نظر مقدار تولید مقام سوم را به خود اختصاص داده است. هر ۱۰۰ گرم از قسمت قابل استفاده هندوانه دارای ۹۳٫۲ گرم آب، ۰٫۶ گرم پروتئین، ۰٫۲ گرم چربی، ۷٫۷ گرم کربوهیدرات، ۰٫۲ گرم مواد سلولزی، ۰٫۱۵ میلیگرم ویتامین ب۶، ۰٫۰۵ میلیگرم ویتامین ب۲، ۰٫۰۴ میلیگرم ویتامین ب۱، ۶ میلیگرم ویتامین ث، ۰٫۲ میلیگرم ویتامین آ، ۱۶۰ میلیگرم پتاسیم، ۳ میلیگرم منیزیم، ۰٫۴ میلیگرم آهن، ۱۱ میلیگرم فسفر و ۱۰ میلیگرم کلسیم است.
برای کاشت هندوانه زمین را در پاییز شخم زده و آن را به حال خود باقی می گذارند. کلوخ های حاصل از شخم در فصل زمستان توسط توسط سرما و یخبندان پوک و نرم می شوند، و در بهار قبل از کاشت زمین را یک الی دو بار دیسک می زنند تا خاک کاملاً نرم شود و سپس اقدام به کشت می کنند. معمولاً بذرپاشی هندوانه در زمین اصلی انجام می گیرد. بدین منظور حدود یک یا دو روز قبل از آن، بذر را در پارچه مرطوب تحت دمای حدود ۲۵ درجه سانتیگراد نگه می دارند و بدین ترتیب عمل جوانه زنی و سبز شدن تسریع میشود.
برداشت این گیاه زمانی صورت می گیرد که میوه کاملاً رسیده باشد، زیرا همانطوری که می دانیم تنها هندوانه های رسیده از حداکثر شیرینی و مرغوبیت برخوردارند. هندوانه رسیده را می توان با علائم و روش های زیر تشخیص داد:
۱- رنگ قسمتی از پوست میوه که روی زمین قرار دارد. رنگ این قسمت از پوست در هندوانه های رسیده زرد رنگ است.
۲- صدایی که از میوه در موقع ضربه زدن با انگشت از آن شنیده می شود. این صدا در میوه نارس نازک و در میوه رسیده مات است.
۳- خشک شدن پیچک متصل به میوه که در موقع رسیدن میوه از رنگ سبز به زرد متمایل به قهوه ای تبدیل گشته و گاهی کاملاً خشک می شود. روش شناسایی اخیر از سایر روش های ذکر شده مطمئن تر است ولی تنها در مزرعه عملی است نه در بازار.
