بطور کلی ، آفات عبارت از حیواناتی هستند که با تغذیه از اعضای مختلف گیاهان و یا از شیره پرورده و محتویات یاخته های آنان باعث مرگ گیاه و یا کاهش محصولشان می گردند. مهم ترین آفات کشاورزی به دو گروه بند پایان و مهره داران تعلق دارند. بندپایان با داشتن اسکلت خارجی از جنس کیتین ، تقارن دو طرفی و بدن و پاهای بندبند مشخص می شوند و ۷۰ تا ۸۰ درصد گونه های حیوانی را تشکیل می دهند. بندپایانی که آفت کشاورزی هستند به گروه های مختلفی تقسیم می شوند که از بین آنها حشرات و کنه های نباتی از بقیه مهم ترند. مهره داران نیز به سه گروه عمده جوندگان پرندگان و علفخواران تقسیم می شوند.
حشرات حدود ۹۰ در صد از گونه های بندپایان را تشکیل می دهند. این موجودات دارای سه جفت پا ، سر، سینه و شکمه مجزا، و یک جفت شاخک بوده تقریباً همگی تخمگذار و بالدارند. در سر حشرات شاخک ها ، چشم ها و قطعات دهانی قرار دارد در حالی که بال ها و پاها به سینه متصلند. بر حسب شكل و طرز کار قطعات دهانی که مستقیماً بر طرز تغذیه و نحوه مبارزه با حشرات تاثیر می گذارند، آنها را به دو دسته: جونده و مکنده تقسیم می کنند .حشرات جونده که مهمترین آنها شب پره ها و پروانه ها، سوسک ها، مگس ها و زنبورها می باشند ، ساقه ، برگ ، گل و میوه و یا قسمت های زیرزمینی گیاه را می جوند و مورد تغذیه قرار می دهند. در حشرات مکنده قطعات دهان معمولاً بصورت لوله توخالی خرطوم مانندی است که جانور آنرا وارد یاخته های گیاهی و بخصوص آوندهای آبکش کرده از شیره گیاهی تعذیه می کند. مهم ترین آفت های این گروه زنجره ها ، شپشک ها ، شته ها، تریپس ها ، پسیل ها و غیره اند.اکثر حشرات بطريق جنسی تولید مثل می نمایند ( مثل اغلب سوسک ها و پروانه ها ): تعدادی هم مانند شته ها در بیشتر ایام سال بدون جفت گیری ، بطریق بکرزایی، تخمگذاری و زنده زایی می کنند. از نظر نحوه زندگی ، حشرات به دو گروه دارای دگردیسی کامل و دگردیسی ناقص یا تدریجی تقسیم می شوند.در گروه اول زندگی به چهار مرحله مشخص تخم، لارو، شفیره (یا عروسک) و بالغ تقسیم می گردد که در هر یک از این مراحل ، حشره دارای شکل خاص و زندگی کاملاً متفاوت با دوره های دیگر است.در گروه دوم ، نوزاد پس از بیرون آمدن از تخم بسیار شبیه به حشره بالغ است و اغلب تنها تفاوت ، در اندازه آنها و وجود یا عدم وجود بال است. در این گروه به حشره نابالغ پوره که گفته می شود .از گروه اول انواع سوسک ها ، پروانه ها و زنبورها و از گروه دوم ملخ ها و زنجره ها را می توان نام برد. تعدادی از حشرات مانند سوسک ریشه خوار درختان میوه و کرم سفید ریشه در هر چند سال فقط یک نسل دارند، بعضی مثل لیسه سیب ، پروانه فری و مگس گیلاس در هر سال یکبار تولید مثل می کنند و عده ای مانند پروانه مینوز برگ سیب ، کرم سیب و انواع شته در سال چند نسل تولید می کنند. زمستان گذرانی حشرات ، در یکی از مراحل زندگی ، در سطح یا داخل بافت های گیاهی و یا خاک انجام می گیرد و در بهار پس از مناسب شدن شرایط محیط ادامه می یابد.لارو و پوره حشرات معمولاً بلافاصله پس از تفریخ تخم شروع به تغذیه می کنند. در حشرات جونده ، بعضی مانند پروانه ها فقط در حالت لاروی و عده ای ، مانند سوسک ها ، در هر دو دوره لاروی و بلوغ تغذیه کرده به محصول صدمه می زنند. حمله حشرات جونده منحصر به محل مخصوصی از گیاه نیست؛ بعضی از برگ خوارها به سطوح خارجی قسمت های هوایی گیاه حمله ور می شوند و خسارتشان به راحتی ، از بیرون قابل تشخیص است. برخی از برگخوارها تمام یا قسمت کاملی از برگ را می خورند و در آن حفره و بریدگی ایجاد می کنند (مثل پروانه لیسه سیب ) بعضی هم مثل سوسک برگخوار نارون فقط قسمت های نرم پهنک را می خورند و برگ را به شکل توری در می آورند و برخی نیز مانند پروانه مینوز برگ سیب ، درون برگ دالان هایی حفر کرده، از سبزینه تغذیه می کنند . در تعدادی از حشرات جونده، یا به دلیل اینکه به ریشه و طوقه حمله می کنند (مثل کرم سفید ریشه و سوسک ریشه خوار درختان میوه) و یا اینکه لارو آنها بلافاصله پس از تفریخ به زیر پوست و یا به درون چوب فرو می رود (مثل سوسک پوست خوار درختان میوه و پروانه فری) تا زمانیکه خسارت شدید و گیاه به شدت ضعیف نشده باشد، میزان حمله و خسارت آشکار و مشخص نیست و در نتیجه غالباً مبارزه نیز امکان ندارد یا بسیار مشکل است.گروهی از حشرات جونده (مانند کرم سیب و مگس گیلاس) انحصارا به میوه ها حمله ور شده در آنها تخم گذاری می کنند، در نتیجه، میوه به دلیل آلوده شدن به قارچ ها و باکتری ها دچار فساد و گاهی دچار ریزش می گردد.حشرات مکنده در تمام طول عمر خود از شیره گیاهی تغذیه کرده باعث ایجاد علائمی مانند لوله شدن برگ ، زرد و ضعیف شدن گیاه و بدریخت گشتن آن می گردند. بسیاری از حشرات مکنده ، بخصوص شته ها ، از خود شیره چسبناکی ترشح می کنند که باعث جلب مورچه ها شده و محل مناسبی برای رشد بعضی از قارچ ها به شمار می رود. این گروه به غیر از خسارتی که بطور مستقیم وارد می سازند، عامل انتقال بسیاری از امراض ویروسی و میکوپلاسمائی نیز هستند. در این مورد می توان از پسیل گلابی نام برد که باعث انتشار میکوپلاسمای مولد بیماری زوال گلابی می شود.مبارزه با حشرات به طرق مختلفی انجام می پذیرد که از همه مهمتر روش های شیمیایی و بیولوژیکی است. سموم حشره کش به سه دسته : گوارشی، تماسی و انتقالی (سیستمیک) تقسیم می شوند. سموم گوارشی مخصوص مبارزه با حشرات جونده هستند و مهم ترین آنها در دنیا سوین است. از این گروه دیپترکس را نیز می توان نام برد . سموم تماسی بیشتر بر علیه حشرات جونده به کار می روند ولی بر روی مکنده ها نیز موثرند. از این گروه مالاتیون و دیازینون در ایران اجازه ورود و مصرف دارند. سموم انتقالی توسط گیاه جذب شده و از راه شیره پرورده در سراسر آن حرکت می کند. این سموم ، بخصوص برای مبارزه با حشرات مکنده موثرند. از مهم ترین سموم انتقالی می توان متاسیستوکس ، آنتیو، آزودرين و دیمتوات را نام برد. در مورد هر آفت بخصوص، بهترین زمان سمپاشی مرحله ای است که در آن ، آفت آسیب پذیرترین حالت زندگی خود را دارد زیرا سمپاشی بی موقع نه تنها آنطور که باید و شاید نتیجه نمی دهد، بلکه باعث از بین رفتن دشمنان طبیعی و طغیان آفت نیز می گردد. بر خلاف اکثریت عظیم حشرات که مبارزه با آنها در طول فصل رشد انجام می شود، در مورد بعضی از حشرات مثل شپشک ها که زمستان را در زیر سپرهای خود بر روی شاخه به سر می برند، سمپاشی زمستانه نیز ضرورت دارد. در این مورد باید هنگام مبارزه، از سموم روغن دار ، مثل گبوتكس که در اثر بارندگی شسته نمی شوند و روی شاخه باقیمانده به تدریج جذب می گردند استفاده شود.مبارزه بیولوژیکی آفات در ایران سابقه چندان کوتاهی ندارد دشمن طبیعی آفات اکثراً حشرات انگلی هستند که در تخم و با بدن لارو و یا حشره بالغ تخم گذاری کرده ، آنرا از بین می برند (مثل زنبور نلنموس برای سن گندم) و یا آفت را شکار کرده از آن تغذیه می کنند (مثل کفشدوزک استرالیایی برای شپشک استرالیایی مرکبات) ، که این هر دو نمونه در ایران با موفقیت به کار گرفته شده است. در مبارزه بیولوژیکی با حشرات از عوامل بیماریزا مانند انواع باکتری ها و ویروس ها نیز استفاده می شود که لارو ، پوره و یا حشره بالغ را آلوده کرده ، می کشند . از این گروه می توان باسیلوس تورینجینسیس را نام برد که در جنگل های بلوط استان فارس در مبارزه با پروانه برگخوار بلوط بسیار موفق بوده است.
کنه های نباتی بالغ معمولاً دارای چهار جفت پا بوده بر خلاف حشرات ، فاقد شاخک . بال و سر مجزا می باشند. از آنجا که کنه ها موجودات بسیار کوچکی هستند، تشخیص آنها بدون استفاده از ذره بین بسیار مشکل است. قطعات دهانی کنه ها از نوع مکنده می باشد و بنابراین آنها با مکیدن شیره نباتی باعث زرد شدن و ریزش برگ ها ، کاهش رشد میوه و از بین رفتن تدریجی گیاه آلوده می شوند. گیاهان مبتلا به کنه ، به دلیل ضعیف شدن ، غالباً مورد حمله سایر آفات مانند شپشک ها و بخصوص حشرات چوبخوار نیز قرار می گیرند. کنه ها معمولاً در روی شاخه های سبز ، گل ها، میوه ها و پشت و روی برگ ها زندگی و تغذیه می کنند. بیشتر کنه هایی که به درختان حمله ور می شوند ، با تنیدن تار، محل مناسبی برای جمع شدن ذرات گرد و غبار و خاک فراهم نموده به درخت حالت گردگرفتگی خاصی می دهند که اغلب همین تنها علامت قابل رویت وجود آفت است. از خصوصیات کنه ها کوتاه بودن چرخه زندگی و تخمگذاری در مدت کوتاهی پس از بلوغ و در نتیجه، ایجاد چندین نسل آنها در یک سال است. به عنوان مثال کنه قرمز مرکبات می تواند در شرایط مناسب ، ۱۵-۱۲ نسل در سال داشته باشد. بعضی از کنه ها (مانند کنه قرمز سیب و گلابی) زمستان را ، بصورت تخم ، روی پوست تنه و یا شاخه و بعضی (مانند کنه زنگ مرکبات) این فصل را بصورت بالغ می گذرانند. در هر دو حالت باید در مناطق آلوده، مبارزه از اول بهار قبل از باز شدن جوانه ها شروع شود و مرتبا ً ادامه یابد. برای مبارزه با کنه های نباتی ، سموم کنه کش خاصی وجود دارد که مهم ترین آنها در ایران کلتان، تدیون ، آرامایت ، کنکس و بیدرین است. از این سموم ، تدیون علاوه بر کشتن کنه بالغ ، تخم های آنرا نیز از بین می برد، بنابراین برای پیشگیری از حمله آفت هم موثر است. علاوه بر سموم اختصاصی ، برای مبارزه با کنه ها از سموم حشره کش انتقالی مانند متاسیستوکس و گوزاتیون و سموم زمستانه مانند گبوتکس نیز می توان استفاده کرد. در سطوح کوچک (مانند منازل ) می توان با شستشوی درخت یا بوته با آب ، تخم های کنه را که در زیر الیاف تنیده شده وجود دارد بر زمین ریخت و از بین برد.
از مهره داران ، به ترتیب اهمیت ، جوندگان ، پرندگان و بعضی از علف خواران از آفات کشاورزی محسوب می شوند. جوندگان شامل موش ها، خرگوش ها ، سنجاب ها و چوله ها هستند که در بین آنها موش ها خسارت بیشتری وارد می آورند. در ایران گونه های متعددی از موش وجود دارد که ده گونه آنها خسارتشان شدیدتر است. این حیوانات بیشترین خسارت را به مزارع غلات و یونجه و همچنین باغ ها وارد می آورند. در ایران، در بعضی نقاط خسارت گاهی چنان شدید می شود که زارعین اصولاً محصولی برای جمع آوری بدست نمی آورند. مبارزه با موش ها از طرق مکانیکی با استفاده از تله های مختلف، مبارزه زراعی از راه غرقاب کردن مزرعه به مدت چند روز ، مبارزه بیولوژیکی با بکار بردن باکتری مولد حصبه موش و بالاخره مبارزه شیمیایی انجام می شود. در مبارزه شیمیایی با استفاده از موادی مانند فسفور دو زنگ و سم ضد انعقاد خون وارفارین طعمه مسموم تهیه و در اختیار حیوان قرار داده می شود.خرگوش ها و چوله ها و سنجاب ها بیشتر به قسمت های هوایی گیاه حمله ور می شوند و بخصوص در زمستان ها با جویدن پوست تنه درختان و قطع رابطه شاخ و برگ با ریشه (پوست برداری) باعث مرگ آنها می گردند. مبارزه شیمیایی با این حیوانات امکان دارد ولی چندان متداول نیست و این امر بیشتر از طرق شکار و محافظت تنه بوسیله گونی ، كلش و مواد شیمیایی بد بو انجام می شود.در بین پرندگان، گنجشک و بعضی از انواع کلاغ بیشترین خسارت را وارد می آورند. گنجشک در سراسر ایران آفت بسیار مهم میوه هایی مانند انگور و گیلاس و آلبالو و نیز محصولاتی مانند غلات و آفتابگردان بشمار می رود . مبارزه با این پرنده علیرغم روش های مختلفی مانند بکار بردن طعمه مسموم ، قرار دادن مترسک در مزرعه و ایجاد اصوات شدید ناگهانی چندان موثر نبوده است.حيوانات علفخوار، مانند گراز و در بعضی موارد آهو، در پاره ای نقاط به مزارع و بخصوص سبزیکاری ها و شالیزارها خسارت وارد می آورند که با آنها توسط تله و شکار مبارزه می شود .
