خواص بسترھای کشت هیدروپونیک

بستر کشت از یک فاز جامد و یک فاز خالی کھ خلل و فرج نامیده می شود تشکیل شده است. خواص فیزیکی بستر کشت مربوط بھ خلل و فرج آن بوده که میزان آب و یا ھوای موجود در اختیار ریشه را در بر می گیرد. این فاکتورھا وابستھ بھ ھم بوده و نقش مھمی بھ دلیل نقش در جذب عناصر معدنی و تنفس ریشھ ھا در کشت ھیدروپونیک دارند.

در کشت ھیدروپونیک بستر کشت نباید دارای خواص شیمیایی باشد زیرا محلول ھای غذایی تمام عناصر معدنی ضروری را بھ مقدار لازم تامین می کند و این محلول ھا بر اساس یک تعادل و محاسبھ انتخاب می شوند و اگر عکس العمل شیمیایی بین بستر کشتو محلول غذایی صورت گیرد سبب تبادلا یونی بین فاز جامد و مایع شده و در ترکیبات محلول غذایی تغییراتی ناخواستھ ایجاد می شود.فعالیت شیمیایی بستر کشتھا را نمی توان کم یا زیاد کرد پس ضروری است کھ جھت تعیین شرایط اپتیمم استفاده آنھا در کشت ھیدروپونیک مورد آنالیز قرار گیرند و اسیدیتھ بستر کشت، ظرفیت تبادل کاتیونی، نسبت کربن بھ ازت برای مواد ارگانیک و واکنش ھای تبادلی بستر کشت _ محلول غذایی را در نظر گرفت.

ھم اكنون پشم سنگ بیشتر از سایر بسترھا در سطح تجاري در گوشھ و كنار جھان مورد استفاده قرار مي گیرد و اطلاعات زیادي ازتجارب گلخانھ داران و تحقیقات دانشمندان در این زمینھ وجود دارد. پشم سنگ نوعي ماده فیبري است كھ از سنگ ھاي شبھ گرانیت تولید مي شود و بھ عنوان سنگ ھاي بازالت ھم معروفند. در حین ساخت این مواد، سنگ ھاي معدني در دماي ١۶٠٠ درجھ سانتي گراد ذوب شده و بھ فیبرھایي تغییر شكل مي یابند كھ توسط رزین یكدیگر را در بر گرفتھ اند. در ابتدا بھ منظور استفاده در كارھاي ساختماني و بھ عنوان ورقھ ھاي عایق ساختھ شد. این ماده اسفنجي اخیرا بھ صورت قالب ھایي موجود است و عامل مرطوب كننده اي بھ آن اضافھ مي شود تا آن را بھ عنوان بستر نگھدارنده آب براي مصارف باغباني مورد استفاده قرار دھند. اگر چھ تركیب شیمیایي پشم سنگ با توجھ بھ نوع كارخانھ سازنده متفاوت است، اما اجزاي تشكیل دھنده فیبر قابل استفاده براي گیاهنیست و ھمھ عناصر مورد نیاز باید بھ صورت محلول غذایي و بھ طور منظم در اختیار گیاه قرار گیرد. پشم سنگ بھ صورت گرانول ، بلوك یا قطعات مكعبي (قالب) موجود است. بلوك ھاي پشم سنگ نیز در ابعاد مختلفي وجود دارند و براي كشت بذر و پرورش نشا مورد استفاده قرار مي گیرند. پشم سنگ ھاي گرانولھ نیز براي اصلاح مخلوط ھاي خاكي یا بسترھاي بدون خاك مصرف مي شوند و ھمچنین مي تواند در كشت كیسھ اي بھ طور كامل یا نسبي جایگزین پیت باشد. عموما براي تھیه نشا خیار از قطعات مكعبي شكل به ابعاد ۷/۵ سانتیمتر استفاده مي شود كھ ھر كدام بھ صورت جداگانھ در پلي اتیلن پیچیده مي شود تا از خشك شدن بیش از حد آنھا جلوگیري شود . در مواردي نیز نشاھا در داخل پرلیت یا ورمیكولیت پرورش داده مي شود و سپس بھ بلوك ھاي پشم سنگ كھ حفره اي در قسمت بالاي آن وجود دارد منتقل شده و روي آن پرورش داده مي شوند و با ورمیكولیت نرم پوشانده مي شوند. قبل از استفاده از بلوك پشم سنگ ، باید آنھا را روي پلي اتیلن قرار داده و با یك محلول غذایي اسیدي خیس شود تا pH آن تعدیل گردد.ھر محصول باید در ھمان بستري كھ نشاي آن تھیھ شده، پرورش یابد. بدین ترتیب از ارتباط مویینگي بین بستر كشت نشا و بستر كشتي كھ نشاھا جھت پرورش بوتھ روي آن منتقل شده اند، اطمینان حاصل مي شود و از خشك شدن بیش از حد یا اشباع شدن آب در اطراف ساقھ جلوگیري مي شود. پس از استقرار نشاھا، در ھر نوبت آبیاري از محلول غذایي استفاده مي شود. از مصرف آب شوري كھ حاوي بیش از ۵٠ میلي گرم در لیتر سدیم یا ٧٠ میلي گرم در لیتر كلر باشد، باید خودداري كرد. زماني كھ غلظت سدیم بھ ١٠٠ و كلر بھ ١۴٠ میلي گرم در لیتر برسد، نمي توان از این آب در كشت پشم سنگ استفاده كرد. زماني کھ از آبباران بھ عنوان منبع آب مورد استفاده قرار مي گیرد، مقدار كم بي كربنات موجود در آب باران را مي توان با افزودن مقداري بي كربنات پتاسیم بھ محلول نھایي، افزایش داد. بي كربنات پتاسیم باید بھ محلول نھایي اضافھ شود (نھ بھ محلول پایھ) . این عمل سبب افزایش خاصیت تامپوني محلول و تثبیت بھتر pH بستر پشم سنگ مي گردد. از طرفی زماني كھ مقدار بي كربنات در آب مصرفي بیش از ۶٠ میلي گرم در لیتر باشد، مقداري اسید فسفریك یا اسید نیتریك یا ھر دو بھ محلول اضافھ مي شود تا اثر آن را خنثي نماید. با كامل شدن پرورش نشا در بلوكھاي پشم سنگ ، آنھا را روي قالب ھاي پشم سنگ در داخل حفره ھاي از قبل تھیھ شده قرار داده و روي یك ردیف مستقیم كشت مي كنند. تماس مناسبي باید بین بلوك ھاي پشم سنگ (كھ نشا در آن تھیھ شده ) و قالب ھاي پشم سنگ (كھ نشا براي پرورش روي آن منتقل مي شود) برقرار گردد

– وزن آن بسیار سبك است ( ٧٠ كیلوگرم در یك متر مكعب). حدودا ۵% حجم انواع پشم سنگ را مواد جامد تشكیل مي دھد. مقدار حجم عظیم باقي مانده در واقع فضایي است كھ از آب ، مواد غذایي و ھوا پر مي شود. ( ٩۵ % باقي مانده). – معمولا پشم سنگ آب اضافي در خود نگھ نمي دارد و ھمیشھ بھ مقدار كافي، ھوا در داخل پشم سنگ وجود دارد. – نسبت آب بھ ھوا بھ طور متوسط در یك قالب پشم سنگ با وجود زھكشي آزاد، غالبا دو قسمت آب بھ یك قسمت ھوا است. – از آنجا كھ پشم سنگ نسبت بھ دیگر محیط ھاي كشت در مدت زمان طولاني تري خشك مي شود، بھ ھمین دلیل مقدار تغییرات ناشي از تنش ھاي آبي در پشم كاھش مي یابد.
– پشم سنگ كلا ماده اي ضدعفوني شده است، اما در صورتي كھ قصد استفاده مجدد از قالب ھاي كشت پشم سنگ وجود دارد باشد، باید این قالب ھا را با بخار آب یا مواد شیمیایي مانند متیل بروماید، مجددا ضدعفوني نمود. پشم سنگ قادر است در برابر فشارھاي كم بخار آب یا ھوا براي ضدعفوني مقاومت كند، اما در برابر حرارت ھاي زیادي دستگاه ھاي ضدعفوني كننده مانند اتوكلاو ، مقاومت نداشتھ و پیوندھاي ساختماني تشكیل دھنده آن از ھم گسستھ مي شود. – بھ دلیل آن كھ این ماده داراي عالي ترین ویژگي ھاي عایق كنندگي است، مي تواند منطقھ ریشھ را از دسترس سرما و گرما محافظت كند. – پشم سنگ ھاي داراي قطر بیشتر و ضخیم تر، مقدار ھواي بیشتري نسبت بھ آب در خود نگھداري مي كند. – ھرگاه مقدار آب موجود در پشم سنگ فقط بھ مقدار ١٠ تا ٢٠ درصد از ظرفیت نگھداري آب در این ماده برسد، گیاھان مي توانند ھمچنان بھ جذب آب خود از این محیط كشت ادامھ دھند. این امر در مورد دیگر محیط ھاي كشت صادق نیست. در بیشتر محیط ھا بھ محض كاھش آب، جذب و نگھداري آن توسط گیاه بھ تدریج دشوارتر مي شود. – اگر یك قالب پشم سنگ دچار زیاد بود آب شود مي توان فورا با كج كردن قالب، آب مازاد را در مدت كوتاه از آن خارج كرد. – مقدار آب (و تبعا مقدار ھواي) ، موجود در ھر قطعھ پشم سنگ متأثر از ضخامت آن قطعھ ، خصوصیات و و یژگي ھاي سیستم زھكشي، و نحوه آبیاري (یا محلول دھي) است. براي مثال یك قالب پشم سنگ با ضخامت ٧۵ میلي متر كھ درون یك پوشش پلاستیكي نگھداري مي شود، بھ طور متوسط داراي ٨٠ % آب و ١٧ % ھوا است. ھمچنین مقدار آب موجود در سراسر قالب ھاي پشم سنگ با ضخامت ھاي متفاوت، با یكدیگر فرق مي كند. بھ طوري كھ از حد خیلي مرطوب در انواع كم قطر شروع شده و بھ تدریج با اضافھ شدن قطر خشك تر مي شود. بھ علاوه آب در پشم سنگ بھ راحتي جریان پیدا مي كند و بھ ھمین دلیل سریعا در دسترس گیاه قرار مي گیرد. – از لحاظ شیمیایي پشم سنگ ماده اي خنثي است. (فقط بھ مقدار بسیار اندك بر روي ph محلول غذایي تأثیر مي گذارد.) – پشم سنگ بر كلیت تركیب فرمول محلول غذایي، تأثیرگذار نیست.– پشم سنگ بر قابلیت دسترسي گیاه بھ محلول غذایي، تأثیر گذار نیست. – ظرفیت تبادل كاتیوني پشم سنگ عملا صفر است و قابلیت جذب یا تبادل با عناصر محلول غذایي را ندارد. این امر باعث می شود كھ بقایاي محلول غذایي بھ جا مانده در پشم سنگ با انجام شستشو پاك شود. – قابلیت تجزیھ حیاتي، پشم سنگ حاصل اتصال رشتھ ھاي بھ دست آمده از ریش سنگ ھاي طبیعي است. اگرچھ ساختمان فیزیكي پشم سنگ مي تواند در برابر مسئلھ توسعھ ریشھ ھا بھ مثابھ یك كنش مكانیكي شكستھ شود، اما این بھ معناي قابلیت تجزیھ حیاتي آن نیست. – ظرفیت بافري یا حفظ ph پشم سنگ براي یك دوره طولاني قابل دوام نیست. ھنگامي كھ براي نخستین بار محلول غذایي بھ پشم سنگ اضافھ شود pH محیط بھ مقدار جزئي افزایش پیدا مي كند. میزان و درجھ واكنش در برابر تغییر pH به ظرفیت بافري و pH محلول غذایي بھ كار گرفتھ شده در محیط پشم سنگ، بستگي دارد.

پشم سنگ را مي توان در انواع شكل ھاي قالبي یا فلھ اي یا مواد تار مانند و رشتھ اي تھیه نمود.

این نوع قالب ھا مي تواند خیلي عریض، طویل یا مرتفع باشد. قالب ھاي كوچك مخصوصا در ابعاد مكعب ھاي كوچك، عموما براي مصارف تكثیر مورد استفاده قرار مي گیرد. بذرھا یا قلمھ ھاي تھیھ شده در این قالب ھا را مي توان پس از مدتي بھ قالب ھاي مخصوص دوره پرورش و رشد طولاني تر انتقال داده و یا آن كھ بذرھا و قلمھ ھاي كاشتھ شده در یك سري قطعات مكعب شكل مستقل و مجزا از یكدیگر را بر روي قالب ھاي بزرگ تر پشم سنگ براي ادامھ مرحلھ بعدي رشد، منتقل كرد. قالب ھاي ضخیم و قطور عموما براي پرورش گیاھاني مورد استفاده قرار مي گیرد، كھ بھ میزان تھویھ بیشتري در طول دوره رشد خود نیازمند بوده و ترجیح مي دھند، در شرایط خشك تري به سر برند.

از قالب ھاي پشم سنگ براي تولید تجاري انواع گوناگون محصولات باغباني در نقاط مختلف دنیا با تنوعي گسترده، استفاده مي شود.

١- گل ھاي بریده مانند : میخك، داوودي، رز، ژربرآ.
٢- صیفي ھا مانند : گوجه فرنگي، فلفل، خیار، بادمجان، كاھو.

این نوع پشم سنگ براي استفاده در ھر یك از موارد كه به منظور جذب یا دفع آب بھ كار گرفته شود، تولید مي گردد. ھمچنین از این نوع پشم سنگ مي توان براي مواردي كھ تھیھ محیط كشت ضخیم یا محیط كشت داراي بافت ظریف و باریك مورد نظر باشد، استفاده نمود. ظرفیت نگھداري آب در پشم سنگ فلھ اي زمخت، بیشتر از پشم سنگ فلھ اي ظریف است. از پشم سنگ فله اي بھ تنھایي و یا در تركیب با مواد دیگر ، مي توان بھ عنوان محیط كشت استفاده كرد. از انواع پشم سنگ ھاي فلھ اي كھ ھدف از بھ كارگیري آنھا جذب و حفظ آب است مي توان بھ تنھایی استفاده كرد، اما براي  فع و پس دادن آب باید پشم سنگ را در تركیب با دیگر موادي قرار داد كھ با استفاده از آنھا، ویژگي ھاي ساختماني پشم سنگ فلھ اي براي دفع و پس دادن آب اصلاح شود. عموما از پشم سنگھاي فلھ اي زمخت براي تھیھ بسترھاي كشت ھیدروپونیك و از پشم سنگ ھاي فلھ اي ظریف براي  موارد تكثیر ، استفاده مي شود.

از انواع پشم سنگ ھاي فلھ اي با درجھ بندي و اندازه ھاي متفاوت، مي توان براي پرورش و تولید در موارد ذیل به نحوي موفقیت
آمیز استفاده نمود :
پشم سنگ فله اي زمخت جاذب آب براي :
پرورش: اركیده ھاي دسته اي
تكثیر: خیار درختي

پرورش: انواع بگونیا
بتكثیر: انواع بگونیا

رشد جلبك ھا بر روي سطح پشم سنگ یكي از مشكلاتي است كھ با استفاده از این محیط كشت ایجاد مي گردد. این امر بھ طور كلي تأثیري بر روي تولید محصولات ندارد، اما گسترش جلبك ھا در یك دوره زماني، باعث توسعھ لایھ ناپایداري بر روي سطح قالب ھاي كشت مي گردد كھ این مسئلھ سبب توقف خاصیت نفوذ پذیري آب و ھوا در آنھا مي شود. قالب ھا را مي توان بھ نحوي متناسب با پلاستیك ھاي سفید ، خاكستري یا سیاه پوشاند. جلبك ھا بدون نور قادر به رشد نیستند. به تولید كنندگان تازه كاري كھ از پشم سنگ و سیستم آبیاري قطره اي استفاده مي كند، توصیھ مي شود كھ شكاف ھاي زھكش را در ١ سانتیمتري از كف قالب پشم سنگ ایجاد نمایند. پس از كسب تجربھ كافي مي توان محل شكاف را بھ سمت پایین اسلب – ارتفاع ٣ گسترش دھد تا حداكثر استفاده را از پشم سنگ موجود در یك ردیف كشت بکنند باید سطح زیر اسلاب ھا باید ھم سطح بوده و روي صفحھ ھایي از جنس پلي استیرن یا پلی اتیلن قرار گیرند كھ بھ رفع نواقص كوچك سطح خاك كمك مي كند. بھ عنوان عایقي بین پشم سنگ گرم و خاك سرد زیرین عمل مي كند. كنترل روزانه ph و غلظت نمك (EC) محلول غذایي قالب ھاي پشم سنگ ضروري است و تجزیھ محلول غذایي زھکش شده ھر دو ھفتi یكبار توصیھ مي شود. در صورت عدم وجود موازنھ در محلول غذایي، با انجام تغییرات لازم در فرمول محلول غذایي باید آن را اصلاح كرد. این اصلاحات باید توسط شخصي با تجربھ مجددا كنترل شود. براي كاھش ھزینھ، قالب ھاي پشم سنگ را براي بیش از یك فصل رشد استفاده مي كنند. بدین منظور این قالب ھا در فاصلھ بین دو فصل كشت، بھ دقت با بخار ضدعفوني مي شوند. قبل از ضدعفوني قالب ھاي پشم سنگ ، آنھا را بھ منظور شستشوي نمك ھاي تجمع یافتھ در آن بھ طور كامل با آب تمیز بھ مدت ۲-۱ ساعت آبشویي مي شود. از متیل بروماید ھم مي توان براي ضدعفوني بستر در فاصلھ بین دو كشت استفاده كرد، اما بخاردھي تأثیر بیشتري روي عوامل بیماریزا دارد و در صورت وجود شرایط لازم، استفاده از بخاردھي بر متیل بروماید ترجیح داده مي شود. بعد از پایان ضدعفوني قالب ھاي پشم سنگ، با یك لایھ پلي اتیلن پوشانده شده و دوباره مورد استفاده قرار مي گیرند. قالب ھاي پشم سنگي كھ دوباره مورد استفاده قرار مي گیرند، نیازي به تنظیم pH نداشته و مرطوب كردن آنھا نسبت بھ قالب ھاي مصرف نشده آسانتر است. قالب ھاي پشم سنگ فقط براي چند دفعھ قابل مصرف ھستند و معمولا تغییراتي در ساختار فیبري آن در اثر جابجایي و ضدعفوني كردن، بھ وجود مي آید و در نتیجھ میزان خلل و فرج آنھا با ھر بار مصرف بیشتر كاھش مي یابد. بھ منظور كاھش ھزینھ ھا، اخیرا قالب ھاي پشم سنگ با چگالي كمتر و قیمت پایین تر عرضھ شده است كھ فقط براي یك فصل كشت استفاده مي شوند.

پیت

مھمترین و پرمصرف ترین ماده آلی است کھ در بسترھای کشت ھیدروپونیک استفاده می شود. پیت از تجزیھ نسبی گیاھان باتلاقی و مقادیر بالای عناصر غذایی می باشد. چنین بھ نظر می رسد کھ ھیچ موجودی قادر بھ تجزیھ لیگنین در شرایط بی ھوازی نباشد بنابراین ساختمان و اسکلت گیاھانی کھ بھ پیت تبدیل می شوند ثابت باقی می ماند. طبیعت و ماھیت اصلی پیت بھ منشا گیاھی و شرایط جوی طی دوران تشکیل آن بستگی دارد. بھترین گیاھان تشکیل دھنده پیت، خزه اسفاگنوم و بریالیس و جگن ھا می باشند. بستر كشتي سبك با ظرفیت نگھداري آب بالا، زھكشي مناسب، تھویھ خوب و پایداري شیمیایي و بیولوژیكي بالا است. پیت بھ تنھایيیا در تركیب با سایر بسترھاي كشت (ورمیكولیت، پرلیت، پلي استیرن یا مواد دیگر كھ خصوصیات فیزیكي گوناگوني دارند) استفاده مي شود. پیت علاوه بر قابلیت نگھداري آب، ظرفیت تبادل كاتیوني بالایي است و ساختار فیزیكي خود را در طول دوره كشت حفظ مي كند در حال حاضر کیسھ ھای پلاستیکی پر از پیت وجود دارند. کف گلخانھ ھا با یک لایھ پلی اتیلن پوشانیده می شود و کیسھ ھای حاوی پیت را روی آن قرار می دھند. عمق کاشت بوتھ ھا در کیسھ ھای پیت مھم می باشد و می تواند بر روی رشد و نمو بعدی گیاه تاثیر بگذارد. ھرچھ عمق بستر پیت در کیسھ کمتر باشد تاثیر منفی آن بر رشد بیشتر خواھد بود از طرفی زمانی کھ حالت ماندابی در کف کیسھ ھا بھ دلیل آبیاری زیاد بوجود آمده باشد، در این صورت بخشی از حجم کیسھ برای رشد ریشھ ھای فعال بدون استفاده خواھد ماند.

رعایت اصول زیر در پرورش گیاھان در کیسھ ھای پیت توصیھ می شود:

١- از کیسھ ھای پیت دارای زھکش( در قسمت زیرین) استفاده شود.
٢- مقدار رطوبت بستر بھ طور مکرر کنترل شود
٣– دفعات و میزان آبیاری در ھر بار آبیاری طوری تنظیم شود تا بستر کشت در بین دو آبیاری بھ خوبی ھوادھی شده و مقدار رطوبت در تمام حجم کیسھ یکنواخت شود. پیت خاصیت بافری و تبادل کاتیونی دارد بنابراین تولید کننده باید بھ طور مداوم مقدار عناصر غذایی موجود در بستر را تعیین کند تا بتواند تغذیھ مناسبی را برای گیاه بکار ببرد اگر تولید کننده قصد استفاده مجدد از کیسھ ھای پیت را داشتھ باشد باید شش ھفتھ قبل از پایان اولین دوره کشت استفاده از محلول غذایی را نصف غلظت اولیھ کند و در طول ۳-۲ ھفتھ آخر، از آب خالص استفاده نماید. این دوره شست و شوی تدریجی غلظت عناصر غذایی را در پیت کاھش می دھد

شن

شن معمولا بھ ذراتی گفتھ می شود کھ قطر آنھا بین ٣ تا ١۵ میلی متر است. سنگ ھای خرد شده و تخریب شده گرانیتی و سنگ ھای متخلخل آذرین بیشترین موادی ھستند کھ در تشکیل شن نقش دارند. از سنگ ھای کھ دارای منشا کربناتی ھستند نباید برای تھیھ شن در بستر کاشت استفاده کرد چون باعث تغییر در ph محیط می شوند و ھمچنین کلسیم و منیزیم محلول غذایی را افزایش می دھند. در غیر این صورت باید مرتبا ph محیط تنظیم و کنترل شود. در برخی از محیط ھای کشت از سنگ ھای با منشا آتشفشانی استفاده می شود کھ بھ علت وجود تخلخل طبیعی در این سنگ ھا نمک ھای باقی مانده در فضای سنگ باعث افزایش درجھ سمیت سنگ می شود و با گذشت چندین سال بھ سختی می توان نمک ھا را با شست و شو خارج کرد.

ماسه

ماسه بھ ذراتی گفتھ می شود کھ قطر کمتر از یک میلی متر دارند. ریز و خرد بودن قطر ذرات باعث غرقاب شدن سیستم کشت می شود. ماسھ بھ عنوان یك بستر كشت خنثي عمل مي كند. در گذشتھ در سطح وسیعي مورد استفاده قرار مي گرفت، اما استفاده از آن بدون استریل شدن توصیھ نمي شود. ماسه ھای ساحلی بھ علت بالا بودن مقدار نمک در سطح گسترده در کشت ھیدروپونیک استفاده نمی شود. اطلاعات در زمینھ مصرف شن و ماسھ براي خیار گلخانھ اي محدود است. این مواد بسیار سنگین بوده و جابجایي آنھا مشكل است، استریل سازي آنھا بین دوره ھاي كاشت مشكل شوده و اغلب مستلزم تغییرات اساسي در ساختمان كف گلخانھ است. این مواد ھم بھ ھر جھت چنانچھ با دقت و مدیریت متناسب بھ كار گرفتھ شوند، امكان تولید محصولي در مقام مقایسھ با سایر بستره ھا را فراھم مي كنند و حتي در شرایطي ھم ممكن است مناسب ترین ماده براي انتخاب باشند.

پرلیت

پرلیت نوعی شن سیلیسی با منشا آتشفشاني و حاوی آب طبیعی( ھیدراتھ) در ساختمان آن می باشد. ھنگامي كھ این سنگ خرد شده و حرارت داده شود (تا حدود ۱۰۰۰ درجھ سانتی گراد) درجھ سانتي گراد مقادیر آب اندكي كھ در آن وجود دارد تبخیر مي شود و حدود ٢٠ برابر حجم اصلی خود متورم شده و تولید دانھ ھاي سفید وسبک حاوی ٧۵ درصد سیلیس می کند. بھ طوری کھ یک دسی ١ میلی متر است و بستھ بھ نوع مصرف و نوع قلمھ /٢ – متر مکعب آن حدود ٨۵ تا ١٢۵ گرم وزن دارد. اندازه ذرات پرلیت بین ۴ ١ تا ٣ میلی / برای تکثیر از پرلیت نرم و نسبتا درشت استفاده می کنیم. در مصارف باغبانی بھ طور معمول ذره ھایی کھ قطر بین ۶ ٣ برابر وزن خود آب جذب می – متر دارند استفاده می شود. در ضمن فراورری پرلیت بھ طور کامل استریل شده است. پرلیت ۴
کند. این ماده ابتدا براي صنایع ساختماني بھ عنوان عایق و یا براي تھیھ سازه ھاي سبك مصرفي در ساختمان بھ كار مي رفت. پرلیت باد كرده، سبك، از نظر فیزیكي با ثبات و از نظر شیمیایي خنثي است. مقادیر قابل توجھي آب را كھ بھ آساني در دسترس گیاه باشد در خود جاي مي دھد، جذب آب لولھ ھاي مویین آن قوي است و از آنجا كھ بھ آساني زھكشي مي شود تھویھ بسیار مطلوبي ھم دارد. این ماده معھذا ساختمان سلولي بستھ اي دارد و لذا بیشتر آب نگھداري شده در آن بعد از زھكشي بھ صورت سطحي نگھداري مي شود. دارای ph کمی اسیدی یا خنثی می باشد و فاقد ظرفیت تبادل کاتیونی است. از آن جایی کھ پرلیت سفید است رشد جلبک ھا روی آنھا به آسانی صورت می گیرد و اگر به رشد گیاه آسیب نزند باعث مسدود شدن لولھ ھای محلول غذایی می شود.
عیب اسلی پرلیت عدم دوام مکانیکی آن بوده بھ طوری کھ دانھ ھای پرلیت خرد شده تبدیل بھ پودر خیلی نرمی می شود پس ھنگام کار کردن با آن باید احتیاط کرد وگرنھ فرسایش آن سبب فشردگی و ایجاد خفگی برای ریشھ می کند. از مزایای آن سبکی، خنثی بودن، تطابق خوب و عالی بین ظرفیت نگھداری آب و ھوا می باشد. غالبا از گلدانھاي بزرگ، كیسھ ھاي عمودي، كیسه بالشتي بھ اندازه ھاي مختلف و غیره برای کشت درپرلیت استفاده مي شود. درروش كیسھ، از كیسھ ھاي پلي اتیلن بالشتي بھ گنجایش ٣٠ لیتر كھ از پرلیت پر شده و ھركدام گنجایش سه گیاه را دارد استفاده ميشود. از خصوصیات بارز این روش شكافھاي افقي است كه ۴-۳ سانتي متر بالاتر از كف كیسھ در كیسھ ایجاد مي شود. در این سیستم باز ھر محلول غذایي اضافي كھ مصرف شود در پایین كیسھ تا عمق ۴-۳ سانتي متري ھر كیسھ ذخیره مي شود. با كمك خاصیت لوله ھاي مویین پرلیت آب این منبع ذخیره بدون وقفھ با یكي چند بار آبیاري روزانھ و بدون فشار زیاد بر سیستم آبیاري بھ طوري یكنواخت در اختیار گیاه قرار مي گیرد.
روش آبگذر ذخیره یك سیستم بستھ است و براي تغذیھ گردشي در نظر گرفتھ مي شود. از مشخصھ ھاي این سیستم استفاده از یك ورقه پلاستیك اضافي است كھ بھ اطراف كیسھ ھاي بستر رشد گیاه پیچیده مي شود. این پلاستیك حتي ذخیره بیشتري از محلول مواد غذایي را حفظ مي كند حتي امكان آبیاري از زیر یا تحتاني را ھنگامي كھ سطح كف گلخانھ بھ اندازه كافي مسطح باشد فراھم مي كند.

ورمیكولیت

ورمیكولیت نوعی رس ورقھ ورقھ و از مشتقات معدنی سنگ میکا است و از نظر شیمیایی یک نوع سیلیكات آلومینیم، منیزیم آبدار است کھ با قرار دادن تحت تاثیر حرارت ٢٠٠٠ درجھ فارنھایت این بستر ایجاد می شود، و در طبیعت بھ صورت كریستالھاي ورقه اي وجود دارد. ھنگامي كھ بھ روش صحیح حرارت داده شود آب داخل كریستالھا تبخیر و ماده بھ صورت ورقھ ورقھ پف كرده مي ۴۵ درصد درحین حفظ ھوارسانی – شود. ماده پف كرده سبك وزن و دارای خلل و فرج بالا ٩۶ % و ظرفیت نگھداری آب آن ۵٠ خوب و میزان ھوا بعد از خروج آب آن و خشکی دوباره ۴٠ درصد می باشد. بھ دلیل این خصوصیات ورمیكولیت بھ یكي از مناسب ترین مواد براي اختلاط با پیت در آمده است. از ورمیكولیت بھ ندرت بھ تنھایي بھ عنوان بستره كاشت استفاده مي شود. چنانچھ قیمت آن مناسب و ارزان باشد مي توان از آن براي پر كردن كیسھ ھا، گلدان ھا یا حتي آب راھھ ھا براي پرورش خیار استفاده كرد دارای ظرفیت تبادلی بالا و معادل ۱۴۰-۶۰ میلی اکی والانت برای ١٠٠ گرم محصول خشک است پس از نظر شیمیایی فعال می
باشد و در طول دوره كشت مقداري پتاسیم و منیزیم بھ محلول غذایي آزاد كرده كھ ممكن است بھ علت اختلال در كنترل غلظت عناصر موجود در محلول غذایي سبب بروز مشكلاتي گردد. بھ ھر حال ورمیكولیت بھ علت ظرفیت تبادل كاتیوني بالا، خاصیت بافري بستر كشت را افزایش داده و میزان خسارت ناشي از بیش بود عناصر موجود در محلول غذایي را كاھش خواھد داد. لیكا یا گلولھ ھاي رسي متورم لیکا در واقع ھمان رس منبسط شده می باشد کھ درون کوره ھای دوار ساختھ می شود. ظاھر این ماده شبیھ دانھ ھای سفال بوده کھ سطح آن متخلخل است. لیكا، بھ مانند پشم سنگ در ابتدا براي مصارف در مواد ساختماني طراحي شده بودند. این مواد با پختن رس در حرارت ١١٠ درجھ سانتي گراد بھ وجود مي آیند كھ در آن حرارت رس متورم شده بھ گلولھ متخلخل تبدیل مي شود. گلولھ ھا یا گرانول ھا در اندازه و دانھ بدني ھاي مختلفي براي مصارف باغباني كاربرد داشتھ اند. گرنوال ھاي سالم ناشكستھ ساختماني سلولي اما بستھ دارند، فاقد ظرفیت تبادل کاتیونی است و ظرفیت اندك نگھداري آب، زھكشي سریع، و تھویھ بسیار بالا آنھا را بھ صورت محیط یا بستره بسیار مناسبي براي سیستم ھاي ھیدروپونیک بستھ و ھمچنین براي سیستم ھایي كھ از آبیاري تحتاني استفاده مي كنند در مي آورد. با شكستن گلولھ ھا یا گرانول ھا منافذ داخلي آنھا در معرض ھوا قرار مي گیرد و ظرفیت نگھداری آبي ماده افزایش قابل توجھي مي یابد. ساختار باثبات گلولھ ھاي رسي، بھ خصوص ھنگامي كھ خرد نشده باشد، امكان پرورش دراز مدت دربستره اكشت را براي چندین فصل پي در پي فراھم مي كند، كھ البتھ این امر با فرض ضدعفوني كردن بستر بعد از پایان ھر دوره كاشت عملي است. این ماده تحت نام لیكا با حروف اختصاري (L.E.C.A) تولید و بھ فروش مي رسد.

خاک اره

چوب خرده و خاک اره برخلاف پوست در برابر تجزیھ مقاومت کمتری دارد و مقدار لیگنین کمتر و نسبت کربن بھ ازت نسبت بھ پوست درخت بیشتر است. کاربرد بقایای چوب در محیط کشت قبل از کمپوست شدن توصیھ نمی شود.
مزایای کاشت در خاک اره میتوان قیمت ارزان، وزن اندک و فراوانی آن در بعضی مناطق دانست. اگرچھ پشم سنگ ھم بعضی از مزایای خاک اره را دارد ولی کشت در خاک اره علاوه بر آسانی کشت، محیط زیست را آلوده نمی کند. برای استفاده از خاک اره و عناصر مختلف EC باید مطمئن شد کھ عاری از آلودگی باشد و از نظر دانھ بندی مناسب کاشت باشد. نمونھ ای از آن باید از نظر آزمایش شود و میزان عناصر آن در تغییرات محلول غذایی گنجانده شود.

پلی اورتان

پلی اورتان بھ صورت یک کف اسفنجی سبک و نرم و دارای خلل و فرج باز می باشد. ماده ای است کھ شکستنی نبوده و از نظر شیمیایی خنثی و کارگذاری آن راحت می باشد و بھ صورت کلافھ ھای فلھ ای و یا بلوک ھایی ارائھ می شود کھ این بلوک ھا را می توان چند سال بدون آثار فشردگی و با انجام درمان ھای حرارتی بدون وجود خسارت استفاده کرد. این بستر کاشت دارای معایبی از جملھ قیمت بالا و قدرت نگھ داری آب کم می باشد. پلی اورتان ھمچنین بھ عنوان حامل گل ھای شاخھ ای بھ کار می رود بھ طوری کھ شاخھ ھای گل درون کف اسفنجی پلی اورتان کھ آغشتھ بھ آب ھستند زده می شود و نیازی بھ نگھداری گل ھا در گلدان ھای پر از مایع نیست.

پلی اکریل آمید

پلی مری شبکھ ای و ساختگی بوده کھ آب را در خود نگھ می دارد و از آن بھ عنوان طبقات جاذب و نگھ دارنده آب استفاده می شود، این محصول سبک بوده و بھ فرم و پوشش ھا و غلاف ھای نرم کھ درون آنھا بستر کشتی پلی اکریل آمیدی جاسازی شده ارائھ می شوند. در اثر جذب آب متورم شده و بھ صورت ژل حامل و حافظ آب در آمده و می تواند تا ٨٠ برابر وزن خود مایع نگھ می دارد. بدین صورت ژلی بدست می آید کھ بھ نظر اشباع از آب است ولی در اصل میتواند این طور نباشد چون ھمیشھ رقابتی بین نیروی جذب آب بوسیلھ پلی مر و جذب آب بوسیلھ ریشھ وجود دارد پس بایستی خیلی در تغذیھ آب و محلول غذایی دقیق بود.

پلی استیرن

پلی مری ساختگی بھ رنگ سفید و فوق العاده سبک است کھ درصنعت بھ عنوان ایزولاسیون حرارتی بھ کار می رود و گاھی از آن در کشت ھیدروپونیک بھ صورت مخلوط با بستر کشتھا جھت سبک کردن و ھوارسانی استفاده می شود. پلی استیرن خالص نمی تواند بھ عنوان بستر کشت بھ کار گرفتھ شود چون دارای قدرت حفظ و نگھداری آب نمی باشد و ھمچنین خلل و فرج آن بستھ و سطح تماس آن دافع آب می باشد.

پوزولان

به صخره ھای آتشفشانی کھ پس از سرد شدن خاکسترھای پرتاب شده پس از فوران گدازه ھای آتشفشان حاصل می آید گفتھ می شود عموما از سیلیس، آلومینیوم و اکسید آھن تشکیل شده است. خنثی و دارای ظرفیت تبادلی خیلی کم و حتی صفر ودارای pH معادل ۶/۷ و نزدیک خنثی است و دوام بالایی دارد.