ازت به صورتهای نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. فرم اصلی ازت در خاک بوده و فرمهای ، و پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت در می آیند. تبدیل این فرمها به موجب آزاد شدن گشته و pH خاک را نقصان می دهد. ازت موجود در کودها را بصورت درصد ازت خالص ذکر می نمایند. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت در می آید. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای ۲۴ درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.
آمونیاک مایع دارای درصد زیادی ازت است. آمونیاک مایع را در بشکه های تحت فشار حمل نموده و توسط سرنگهای مخصوصی در خاک تزریق می کنند. محلول آمونیاک و بخصوص آمونیاک مایع را می بایستی در خاک مرطوب تزریق نمود تا در محلول خاک حل شده و در خاک به خوبی توزیع گردد. همچنین تراکم خاک مرطوب امکان پذیر بوده و نتیجتاً از فرار آمونیاک جلوگیری شود. کودهای اوره، هیدرات آمونیم و آمونیاک مایع برای خاکهای دارای pH بیشتر از ۸ مناسب نیستند. در این گونه خاکها ازت این کودها بصورت گاز آمونیاک در آمده و از خاک خارج می گردد.
نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلولهای غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند.
متخصصین سه عنصر ازت (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) را که غلظت آنها در برگهای گیاهان در حدود ۵۰/۲ درصد است را جزو عناصر اصلی طبقه بندی کرده اند.
تولید موادی که ترکیب آن یک یا تعداد بیشتر از این ۳ عنصر را دارا باشد هدف اصلی گلستان موج می باشد.
با کاهش نیتروژن رشد گیاه کاهش یافته و افزایش نیتروژن به محیط تنها ریزش برگ ها را به تاخیر می اندازد و شکل ظاهری گیاه را نیز تغییر می دهد.
افزایش نیتروژن سبب بالا رفتن نسبت وزن خشک شاخسار به ریشه می شود. این امر سبب کاهش جذب آب و عناصر غذایی از خاک در مراحل آخر رشد گیاه می شود.
- ساخت اسید های آمینه
- ساخت پروتئین
- ساخت نوکلئیک اسیدها
- ساخت کلروفیل
- ساخت کوآنزیم ها
ازت جزء تشکیل دهنده اولیه برای ترکیبات آلی زیادی نظیر اسیدهای آمینه و اسیدهای نوکلئیک است.
ازت در تمام ترکیبات پروتئینی ،تمام آنزیم ها ،ترکیبات حدفاصل متابولیسمی ترکیبات انتقال دهنده انرژی وحتی درساختمان DNA و RNA که انتقال خواص ارثی را به عهده دارند موجود است.
ازت در ساختمان کلروفیل بصورت پروتئین وجود داشته و برای کربن گیری ضروری است ازت در هورمون های گیاهی ، حاملین انرژی تنفس وATP موجود است.
چون ازت جزء مهمی از مولکول کلروفیل را تشکیل می دهد و بدون وجود ازت حلقه های پرفینی چهار طرف مولکول کلروفیل تشکیل نخواهد شد،بنابراین اولین علائم کمبود ازت بصورت رنگ پریدگی و کلروز برگهای پیر (به دلیل تحرک زیاد ازت در گیاه)نمایان میشود.
در اواخر رشد رنگ زرد ، قرمز و بنفش مایل به قرمز نیز مشاهده می شود که در نتیجه تشکیل رنگ آنتوسیانین است.
برگها کوچک ، ساقه ها لاغر هستند و معمولاً با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی می ایستند.
در اثر کمبود ازت در خاک و گیاه ، برگهای پایینی گیاه زرد شده و برگهای بالایی همچنان سبز رنگ می باشد زیرا ازت در گیاه متحرک بوده و از برگهای مسن به برگهای جوان حرکت می کند.در شرایط کمبود ازت، بوته ها و برگها کوچک می شوند و میوه ها ریز می مانند؛ ولی غالباً خاصیت انبارداری در این نوع میوه ها،خوب است. در درختان میوه، برگها دچار خزان زود رس می شوند و کمبود ازت در خاکهای شنی و شرایط غرقابی بیشتر به چشم می خورد.
کمبود ازت در غلات باعث کوتاه و نازک شدن برگها و ساقه ها می شود.
برگها به دلیل تجزیه کلروفیل به رنگ سبز روشن مایل به زرد و پائین بوته زرد مایل به ارغوانی است.
خوشه ها کوچک و محصول خیلی کم است.
گیاه پنجه زنی نمی کند و یا خیلی کم است.
درمزرعه، علائم کمبود ازت همیشه بصورت قطعاتی با رنگ زرد یا سبز روشن دیده می شود که این علائم ممکن است سریعاً پراکنده شده و کل مزرعه را بصورت رنگ مایل به زرد درآورد.
مسن ترین برگهای گندم نسبت به برگهای جوان تر کم رنگ تر شده و کلروزی که در انتهای برگ ایجاد شده تدریجاً در قاعده برگ به سبز کم رنگ تبدیل خواهد شد.
با تداوم کمبود مسن ترین برگ ها بطور کامل کلروزه شده و رنگ آن تقریباً از زرد به سفید تبدیل می شود.
در ذرت کمبود ازت باعث عقیم شدن گل ها و کاهش عملکرد دانه می شود.
برگهای مسن کلروزه شده و با تداوم کمبود رنگ ارغوانی ناشی از تشکیل آنتوسیانین ظاهر شده و نهایتاً برگ ها دچار نکروز کامل می شوند.
- مصرف بی رویه کودهای ازته در غلات منجر به خوابیدگی (ورس غلات)
- بخصوص در گندم و جو می شود.چه با افزایش بیش از حد ازت رشد رویشی اندام های هوایی زیاد شده و باعث کاهش استحکام بافت اسکلرانشیم وکاهش ضخامت دیواره سلول ها می شود، بنابراین ساقه ها باریک شده و می خوابند.
- با زیاد شدن ازت فرآیند تشکیل و تولید پروتئین و پروتوپلاسم بیش از حد افزایش یافته و چون پروتوپلاسم آبپوشی می کند سلول ها آبدار می شوند این پدیده باعث افزایش حساسیت گیاه به سرمازدگی شده و نیز گیاه مستعد هجوم آفات و بیماریها می شود.
- زیاد بود ازت سبب افزایش بیماری لکه برگی در ارقام زراعی جوبهاره می شود نیز آلودگی قارچی برگ پرچم افزایش می یابد در گندم مصرف زیاد ازت منجر به افزایش شیوع بیماری زنگ سیاه گندم وسفیدک پودری می شود.
مصرف متعادل کودهای ازته بر اساس آزمون خاک
مصرف تقسیطی کودهای ازته بر اساس سیکل رشدی و نیاز محصول و نیز بافت خاک
استفاده از هورمون تنظیم کننده رشد (کلروکولین کلراید) جهت کاهش خسارت ورس گندم
محلول پاشی و عرضه کود های پتاسیمی جهت افزایش غلظت شیره سلولی و در نتیجه افزایش مقاومت محصول در برابر سرما و استحکام ساقه ها در مقابل ورس در نتیجه افزایش قطر ساقه ها.
پتاسیم نقش موثری در کاهش بیماری های زنگ و سفیدک پودری دارد.
برای تأمین مواد غذائی خاک راههای مختلفی وجود دارد که بوسیله آنها می توان خاک را حاصلخیز نمود و عمدتاً از راههای زیر امکان پذیر است:
کاشت گیاهان سبز؛
کودهای آلی (حیوانی،کمپوست،کنجاله و …)؛
کودهای تجارتی(آلی و معدنی)؛
بقایای گیاهی؛
آب بارانها و آبهای گل آلود رود خانه ها در فصل بهار.
چرخه ازت در خاک، گیاه و اتمسفر:
ازت از اتمسفر وارد خاک شده و پس از تغییر وتحولات جذب گیاه می شود.چرخه ازت به صورت زیر است:
• تثبیت بیولوژیکی ازت؛
• جذب ازت به فرم آلی؛
• معدنی شدن نیتروژن؛
• تبدیل شدن به آمونیاک؛
• نیتریفیکاسیون
گندم و جو از مرحله جوانه زنی به ازت نیاز دارند ، بطور کلی گندم در مراحل جوانه زنی ، پنجه دهی ، ساقه دهی و گلدهی (ظهور خوشه و دانه) به ازت نیاز دارد لیکن بیشترین نیاز گندم به ازت در مراحل پنجه زنی و ظهورخوشه و دانه است.
یکی از حلقه های فراموش شده تغذیه ازتی گندم که منجر به کاهش عملکرد دانه و کاهش مقدار پروتئین و کیفیت دانه می شود ، عدم کوددهی ازته در مرحله ظهور خوشه ودانه است.
تامین نیاز ازته گندم بر اساس سیکل رویشی و بافت خاک و انتخاب نوع کود بر مبنای خصوصیات فیزیکی و شیمیائی خاک و مرحله مصرف، مهم ترین پارامترهای مدیریت بهینه کود های ازته در مزارع کشور است.
محلول پاشی باید صبح زود یا عصر هنگامیکه اشعه آفتاب مایل است ، انجام گیرد.
به محلول کود یا سم تهیه شده ، ماده سیتوویت یا مایع ظرفشویی (۲۵۰- ۲۰۰ میلی لیتر در ۱۰۰۰ لیتر آب) اضافه شود.
۱- هنگام محلول پاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد.
۲- پس از محلول پاشی با حداقل فاصله زمانی آبیاری باغ انجام شود.
۳- حرارت محیط در هنگام محلول پاشی پائین تر از۲۹ درجه سانتی گراد باشد.
۴- سم پاش مورد استفاده قدرت پودری کردن محلول را داشته باشد.
۵- از سم پاش های کوچک و فاقد بهم زن استفاده نشود.
۶- غلظت محلول های تهیه شده بر حسب درهزار برای سطح یک هکتار است بنابراین محلول هزار لیتری تهیه شده باید در سطح یک هکتار مصرف شود.
هر چه قدر نسبت ازت به کربن در خاک بیشتربا شد محصول بهتری می توان تولید کرد .وقتی که کاه وکلش را به خاک اضافه می کنیم ، مقداری ازت نیز به خاک اضافه می گردد زیرا نسبت بیشتر c/n میباشد .محدوده c/n در محصولات کمتر از ۳۰ و بین ۱۰-۲۰ می باشد و اگر بیشتر از ۳۰۰ باشد معدنی شدن منفی صورت می پزیرد.
معدنی شدن ویژه خاک : وقتی که ازت معدنی قابل جذب توسط گیاهان به ازت آلی غیر قابل جذب در می آید.
معدنی شدن منفی : زمانی است که ازت معدنی قابل استفاده به ازت معدنی غیر قابل استفاده در آید.
فاکتور ازت : مقدار ازتی که بهمراه بقایای گیاهی به خاک بدهیم تا باکتری از ازت معدنی خاک استفاده نکند.
برای اکثر گیاهان بهترین زمان برای مصرف کودهای ازته در بهار بعد از بیرون آمدن جوانه ها از خاک می باشد.(مثل غلات پاییزی).
برای بعضی از محصولات کشاورزی از ه خانواده بقولات که دارای باکتریهای همزیست ریشه می باشند مقار کمی کود ازته به عنوان کود استارتر به خاک اضافه می کنند.
کودهای ازته را می توان در سه نوبت به صورت سرک در اختیار گیاه قرار داد.که از این سه نوبت یک سوم آن را در موقع کاشت، یک سوم را در موقع رشد گیاه در مراحل اول رشد(پنجه دهی در غلات) ومابقی را چند هفته بعد از مرحله دو می توان به خاک اضافه کرد(مثلا قبل از گلدهی در غلات).
به منظور تامین ازت در مرحله ظور خوشه( بیشترین نیاز گندم به ازت در این مرحله است) و دانه بندی گندم ، محلول پاشی کودهای ازته در مراحل ظهور خوشه و یا در هنگام مبارزه با سن گندم به همراه سم فنیتریتیون تاکید می شود.چه نتایج تحقیقات موسسه خاک و آب کشور نشان می دهد که محلول پاشی ازته در این مراحل در افزایش عملکرد کیفی و کمی گندم بسیارموثر بوده است.
در مرحله مبارزه با علف های هرز مزرعه می توان کودهای حاوی عناصر ریزمغذی ،نظیر فوسامکو ۴ را با سم ۲,۴-D مخلوط و مصرف نمود.
