کشت بدون خاك شامل انواعی از روشهاي غیر متعارف کاشت گیاهان است . مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در سنگریزه و کشت هوایی و کشت داخل لوله و کلمه هیدروپونیک براي اولین بار در آمریکا استفاده شد و مترادف با کشت بدون خاك است . ولی در آلمان و انگلیس کشت آب براي این روش نام گذاري می شود . روش کشت گیاهان بدون خاك از سالها قبل در فلسطین اشغالی استفاده می شده است در این منطقه به دلیل کمبود آب و خاك این روش جایگزین مناسبی براي
زراعت روشهاي متداول است . هیدروپونیک در عمل به معنی کاشت گیاهان در آب و محلول غذایی بدون استفاده از خاك می باشد. کشت هیدروپونیک این امکان را به کشاورز می دهد که در زمان کوتاهتر با زحمت کمتر محصولی با راندمان بیشتر را کشت نماید.علم هیدروپونیک ثابت کرده است که براي رشد گیاهان به خاك احتیاجی نیست اما به عناصري که در خاك موجود است( مواد معدنی، موادآلی) احتیاج است. هر گیاهی را می توان به صورت هیدروپونیک کشت کرد ولی بعضی از آنها موفقیت بیشتري در این سیستم دارند. کشت هیدروپونیک براي میوه هایی با محصولات مقاوم از قبیل گوجه – خیار – فلفل – گیاهان برگی مثل کاهو – سبزي و گیاهانی که رشد سریعی دارند ایده آل است امروزه از کشت هیدروپونیک براي تولید علوفه دام استفاده هاي زیادي می شود و این امر به یک راه اقتصادي و مناسب براي تولید علوفه دامداران تبدیل شده است. در کشت هیدروپونیک در صورتی می توانید پیشرفت کنید که محلول غذایی صحیحی براي تامین احتیاجات گیاه تهیه کنید. اغلب اعمالی که براي کشت هیدروپونیک انجام می شود شبیه اعمال کاشت گیاهان در خاك است. کشت تجاري هیدروپونیک شامل ترکیبی از تکنولوژي هیدروپونیک با کنترل عوامل محیطی براي رسیدن به بهترین کیفیت محصول می باشد. در ساختار گلخانه شما با کنترل دما ، رطوبت و نور قادر به کشت در تمام طول سال می باشید
۱ – در جاییکه خاك مناسب ندارد یا خاك دچار بعضی بیماریها است قابل استفاده است.
۲ – شخم، آبیاري، مبارزه با آفات خاك، مبارزه با علف هاي هرز را ندارد و بقیه عملیات هاي زراعی نیز ساده تر است.
۳ – براي مناطقی که زمین گران قیمت است براي بدست آوردن بیشترین محصول با تراکم بالا کاربرد دارد.
۴ – در این طرح آلودگی خاك وجود ندارد و آلودگی آب هم کمتر است.
۵ – کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده تر است.
۶ – در مناطقی که آب شور دارد کاربرد دارد حتی اگر نمکهاي محلول در آب به با شد می توان با یک شستشوي محیط آن را بکار برد . ppm مقدار ۵۰۰
٧ – به دلیل نبود خاك و علف هرز عملیات هاي کشاورزي ساده تر است
۸ – با حذف خاك آفات موجود در خاك نیز حذف می شود.
٩ – در کشت هیدروپونیک فقط درصدي از آبی که در کشت خاکی مصرف می شود استفاده می شود. زیرا آبها هدر نرفته و توسط علفهاي هرز نیز مصرف نمی شود.
١٠- به طور کلی محصولات هیدروپونیکی از نظر غذایی محصولات بهتري نسبت به کشت خاکی هستند. و این بدلیل کنترل عناصر و موادي است که مورد مصرف گیاه قرار می گیرد.
-۱ سیستم باز : محلول غذایی مجدد استفاده نشده مثل کشت در پشم سنگ و کشت کیسه اي و کشت در سنگریزه
-۲ سیستم بسته : محلول غذایی مجدد مورد استفاده قرار می گیرد و به عبارت دیگر محلول در یک چرخه قرار دارد و به آن فقط مواد غذایی که کاهش می یابند و آب اضافه می شود
۱- چون محلول غذایی مایع است به راحتی می توان آن را کنترل کرد و تنها مواد غذایی که کاهش یافته است را به محلول اضافه کرد در حالی که در خاك این کار غیر ممکن است ( هزینه زیادي دارد ) .
۲ – گیاهان را می توان در مناطقی پرورش داد که در حالت عادي رشد نمی کنند
۳ مصرف آب در این روش به طور قابل ملاحظه اي کاهش می یابد و این یک مزیت براي نواحی خشک است .
۴ – در این روش ضد عفونی کردن محیط رشد بسیار شده و کم هزینه است در حالی که ضد عفونی کردن خاگ گران قیمت و غیر ممکن است . پس در این روش آلودگیهاي ریشه بسیار کم دیده می شود .
۵ – در این روش می توان از آبهاي شور هم استفاده کرد .
۶ – در این روش محصول بسیار بیشتر و کیفیت عالی داشته چون مواد غذایی به راحتی در اختیار گیاه قرار داشته است پس در حقیقت کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح افزایش چشمگیري دارد .
۷ – در این روش از حجم ریشه ها به شدت کاسته می شود و بزرگ شدن ریشه ها در حد میکروسکوپی است و چون ریشه ها نسبت به کشت خاکی کم شده کمتر هم دچار بیماري می شوند .
۸ – مهمترین عیب این روش این است که به سرمایه گذاري بالایی نیاز دارد زیرا تمام سیستمها باید اتوماتیک باشد .
۹ – براي کشت گیاهان با این روش به افرادي نیاز است که در این زمینه تخصص و آگاهی داشته باشند .
۱۰ – آلودگی آبهاي زیر زمینی هم در اثر مخلوط شدن با محلول هاي غذایی مشکلی دیگر است .
۱۱ – دفع ضایعاتی مثل پشم سنگ که به عنوان محیط رشد هستند هم مشکل است . به طور کلی این روش یکی از روشهاي نوین در کشاورزي بوده که بسیار جاي کار دارد و در حالی که بسیاري از کشورها این کار را انجام می دهند لااقل در ایران جاي کار کردن زیاد دارد و علارقم اینکه سرمایه و دانش زیادي لازم دارد ولی به عنوان یکی از رشته هایی است که آینده اي درخشان در دنیاي کشاورزي دارد .
روش کشت گیاهان بدون خاك از سالها قبل در فلسطین اشغالی استفاده می شده است . در این منطقه به دلیل کمبود آب و خاك این روش جایگزین مناسبی براي زراعت روشهاي متداول است .
کشت آبی یا مایع
کشت در سنگریزه
کشت در هوا
کشت در ورمی کولیت
کشت در پشم سنگ
کشت آبی
کشت در پلاستیک
کشت آبی یا مایع در کشت هیدروپونیک:
ریشه گیاه به طور مداوم در محلول غذایی قرار دارد و گیاه از قسمت طوقه ( حد فاصل ریشه و ساقه ) بیرون از مایع است و با پلاستیک و مقوا و … بالا نگه داشته شده است . کشت درون لوله هم نوعی از کشت مایع است .
کشت در ماسه :
ریشه گیاهان در داخل مواد جامدي که داراي قطر کوچکتر از ۳ میلی متر باشند قرار دارد و این مواد مانند پلاستیک و پشم سنگ و یا هر ماده دیگري که آلی نباشد ممکن است . کشت در سنگریزه در کشت هیدروپونیک ریشه گیاهان در موادي که قطري بیشتر از ۳ میلی متر دارند قرار گرفته مثل سنگ خارا و گدازه آتشفشانی و بازالت و هر ماده غیر آلی دیگر . در این روش آبیاري به دو صورت آبیاري لوله اي ( زیرزمینی ) که مواد غذایی در مخزنی بوده و به بستر رشد گیاه پمپ می شود و آبیاري سطحی که محلول غذایی رقیق در سطح محیط رشد توسط لوله سوراخداري پخش می شود ( کود مایع به آب مصرفی گیاه در هنگام آبیاري اضافه شده است ) کشت در هوا روشی از روشهاي کشت هیدروپونیک در این روش ریشه گیاهان در محیطی قرار گرفته که به وسیله قطراتی آب که حاوي مواد غذایی لازم است اشباع شده است . این روش به تجهیزات پیشرفته نیاز دارد . کشت در ورمی کولیت در کشت هیدروپونیک ریشه گیاه در ورمی کولیت که با موادي معدنی مخلوط شده است قرار دارد
کشت آبی :
این کشت بیشتر براي گیاهان زینتی به کار می رود .
کشت در پلاستیک :
ریشه در داخل کیسه هاي پلاستیکی قرار داشته و مواد اطراف ریشه هم شامل کمپوست یا پیت یا خاك اره و … می باشد .
این تکنیک براي مطالعه عناصر مورد نیاز ذرت و سورگوم بکار رفته ولی روشهاي مدیریت محلول غذایی آن را می توان براي گیاهان دیگر نیز بکار برد. در این سیستم ریشه گیاهان را به حالت ایستاده در محلول غذایی قرار می دهند .کاهو و دیگر سبزیجات علفی رشد خوبی در این سیستم دارند.
مهمترین روش هیدروپونیک یک پیشرفت مهم در زمینه هیدرو پونیک در سال ۱۹۷۰ با ابداع تکنیک فیلم غذایی توسط آلن کوپر اتفاق افتاد. در این روش ریشه گیاهان به حالت معلق در یک آبشخور یا کانالی از محلول غذایی در یک سیستم بسته قرار می گیرند و محلول غذایی در محیط گردش می کند.
ایستا محلول غذایی این یک تکنیک قدیمی هیدروپونیک است ولی هنوز براي مطالعات غذایی انواع مختلف گیاهان بکار می رود.
۱ – محلول غذایی
۲ – تلمبه هوا
۳ – شبکه اي از تارهاي ریشه اي مناسب تلمبه،
هوا را دائما به داخل محلول پمپ می کند.حباب هاي هوا هم اکسیژن محلول غذایی را فراهم می کنند و هم محلول را به جریان در می آورند.یک نوع ساده آن به نحوي است که یک درپوش که نور از آن عبور نکند را برداشته و یک سوراخ براي عبور ریشه در آن ایجاد می کنیم و یک لوله هوا که به پمپ متصل است را در ظرف کشت قرار می دهیم محلول غذایی را در ظرف می ریزم و درپوش را گذاشته و گیاه را در آن قرار می دهیم. در این سیستم محلول غذایی هر ۷ الی ۱۴ روز یکبار عوض می شود همچنین تلفات آب را باید روزانه جبران کرد حجم محلول غذایی براي یک گیاه ( ۲ تا ۴ گالن) ۹ تا ۱۸ لیتر است بر اساس یک رسم ۲۵۰۰ ساله ایرانیان در عید نوروز ، گندم یا گیاهان دیگري را در مقداري آب می کاشتند و با آن سبزه براي سفره هفت سین تهیه می کردند این شاید اولین کشت هیدروپونیک درجهان بوده که ایرانیان انجام میدادند.
با استفاده از این تکنولوژي در فضاي ۳۳ متر مربع ، هر روز می توان یک تن علوفه تازه تولید کرد.این مقدار میتواند خوراك روزانه یک دامداري ۳۰۰ راسی گوسفند، یک گله ۵۵ راسی گاو شیري یا گوشتی و یک گله ۱۰۰ راسی اسب را تامین کند
۱-ایستاده (معلق) گراول پیت موس پیت موس و پرلیت
۲-تکنیکفیلم غذایی ماسه پین بارك پرلیت و پین بارك
۳-آئروپونیک پرلیت خاك اره پیتموس و پرلیت
۴-هواکشت راك وول
ظروف کشت
در حال حاضر ظروفی که یک گالن و یا دو گالن نامیده می شوند بیشتر عمومیت دارند. امروزه تولید کنندگان از یک کیسه پلاستیکی به عنوان محیط رشد استفاده می کنند.
۳ تا ۲ برابر قطر سایه گیاه در زمانی / توجه :
۱- براي همه ظروف رشد، عمق باید ۳/۲ که به حداکثر رشد برسد در نظر گرفته شود.مثلا اگر سطح سایه گیاهی ۱۲ سانتی متر است عمق ظرف باید بین ۱۸ تا ۲۴ سانتی متر باشد.
۲- گیا هانی که سایه بزرگترو زمان رشد بیشتري دارند و گیاهانی که در کنار ظروف کشت هستند باید عمق بیشتري داشته باشند.
محلول غذایی :
مهمترین مسئله در کشت هیدروپونیک مدیریت محلول غذایی آن است که از اهمیت بسیار زیادي برخوردار است.شما باید خواص و آثار عناصر مختلف را بر رشد گیاه
بدانید تا در صورت بروز عوارض کمبود یا ازدیاد یک عنصر بتوانید عنصر مورد نظر را شناسایی کنید و آن را به محلول اضافه کنید.
عناصر اصلی و مهم :
۹ تا از ۱۶ عنصر ضروري را جزو عناصر مهم طبقه بندي کرده اند:
کربن، هیدروژن،اکسیژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، و گوگرد . عناصر کم مصرف(ریز مغزها) گیا هان به طور قابل ملاحضه اي به غلظت کمی از ریز مغزها که از عناصر اصلی هستند احتیاج دارند.این عناصر عبارتند از : بر، کلر، مس، آهن، منگنز، مولیبدن، و روي .
سیستمهاي کشت هیدروپونیک:
در اینجا تعدادي از روشهاي کشت هیدروپونیک را نام می بریم. شما می توانید بر اساس طرحی که در ذهن خود دارید نیز اقدام به این کار کنید ولی این روشها آزمایش شده است .
الف)سیستمهاي هیدروپونیکی خالص (واقعی)
۱- سیستم ایستا محلول غذایی این یک تکنیک قدیمی هیدروپونیک است ولی هنوز براي مطالعات غذایی انواع مختلفگیاهان بکار می رود.
براي این روش مواد زیر لازم است :
۱ – محلول غذایی
۲ – تلمبه هوا
۳ – شبکه اي از تارهاي ریشه اي مناسب تلمبه، هوا را دائما به داخل محلول پمپ می کند.حباب هاي هوا هم اکسیژن محلول غذایی را فراهم می کنند و هم محلول را به جریان در می آورند.یک نوع ساده آن به نحوي است که یک درپوش که نور از آن عبور نکند را برداشته و یک سوراخ براي عبور ریشه در آن ایجاد می کنیم و یک لوله
هوا که به پمپ متصل است را در ظرف کشت قرار می دهیم محلول غذایی را در ظرف می ریزم و درپوش را گذاشته و گیاه را در آن قرار می دهیم. در این سیستم محلول غذایی هر ۷ الی ۱۴ روز یکبار عوض می شود همچنین تلفات آب را باید روزانه جبران کرد حجم محلول غذایی براي یک گیاه ( ۲ تا ۴ گالن) ۹ تا ۱۸ لیتر است
۲ – روش کلارك این تکنیک براي مطالعه عناصر مورد نیاز ذرت و سورگوم بکار رفته ولی روشهاي مدیریت محلول غذایی آن را می توان براي گیاهان دیگر نیز بکار برد. در این سیستم ریشه گیاهان را به حالت ایستاده در محلول غذایی قرار می دهند.کاهو و دیگر سبزیجات علفی رشد خوبی در این سیستم دارند.
۳- تکنیک فیلم غذاییمهمترین روش هیدروپونیک یک پیشرفت مهم در زمینه هیدرو پونیک در سال ۱۹۷۰ با ابداع تکنیک فیلم غذایی توسط آلن کوپر اتفاق افتاد از این روش اغلب با عنوان یاد می شود. در این روش ریشه گیاهان به حالت معلق در یک آبشخور یا NFT کانالی از محلول غذایی در یک سیستم بسته قرار می گیرند و محلول غذایی در محیط گردش می کند
۴- آئروپونیک یک از تکنیک هاي خوش آتیه هیدروپونیک آئروپونیک است. در این روش توزیع آب و عناصر ضروري به ریشه گیاه توسط و سائل ریز کننده مثل مه پاش و میست(یک نوع ریز کننده آب و محلول غذایی )انجام می شود. مزیت این روش تهویه مناسب ریشه ها است .در این روش ریشه ها در هوا رشد می کنند .این روش به صورتی طراحی شده است که امکان استفاده مناسب از آب و عناصر ضروري را فراهم می کند . ریشه ها در این روش باید مرتبا در معرض ارسال محلول غذایی قرار گیرند.در اکثر سیستمهاي آئروپونیک در انتهاي ریشه ها یک مخزن کوچک آب قرار داده می شود که ریشه ها همیشه به آب دسترسی داشته باشند.
ب)سیستمهاي جذر و مد (فروکش – جریان )
محلول غذایی از این نوع سیستمهاي رشد هیدروپونیک سالیان سال استفاده می کردند . هر چند که امروزه آنها به صورت اقتصادي بکار نمی روند و بیشتر کاربرد خانگی و مشغولیتی دارند.ترکیب این ساختار عبارت است از یک محیط ریشه اي خنثی از قبیل گراول، ماسه و پوکه معدنی و ظروف رشد که حجم هاي یکسانی از محلول غذایی در داخل آنها وجود دارد و لوله هاي تغذیه کننده و دریچه ها و پمپ ها مورد نیاز می باشد
ج)سیستمهاي قطره چکان، گلدانی یا کیسه اي/آبشخور کانالی
محلول غذایی این سیستم رشد هیدروپونیک امروزه کاربرد معمول پیدا کرده است که به صورت تجاري در کشت گیاهان در یک محیط کیسه اي یا گلدانی بکار می رود در این زمینه پرلیت بیشترین کاربرد را دارد.در اطراف کیسه هاي بکار رفته سوراخهایی براي حرکت پرلیت ایجاد می کنند همچنین براي اینکه به آب و محلول غذایی اضافی اجازه بدهند که از محیط خارج شود و تهویه مناسب صورت بگیرد آب چکان هایی بر لبه کیسه ها قرار می دهند .البته بعضا اصلاحاتی در این سیستم براي تطبیق با
محصولات مختلف بوجود آمده .براي مثال کیسه هاي عمودي آویزان براي کاهو و یا گیاهانی که در کناره کیسه ها قرار می گیرند. براي مثال گیاه توت فرنگی را در سوراخهاي کناره کیسه هاي پرلیت قرار می دهند و محلول غذایی از بالاي کیسه ها توسط قطره چکانهاي و یا آبشخور هاي نصب شده به طرف پایین سرازیر می شود
د)سیستم مستقیم قطره اي، محلول غذایی راك وول امروزه راك وول
در مناطقمختلف جهان براي تولید گوجه فرنگی، خیار و فلفل کاربرد بیشتري دارد. راك وول از یک ماده خنثی که از مخلوط سنگ هاي آتشفشانی است درست شده .این سنگها را با سنگ آهک مخلوط کرده و تا دماي ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه سانتی گراد گداخته می کنند الیاف نرمی آزاد می شود که آنها را به هم می پیچند.سپس آنها را به صورت صفحات فشرده در می اورند وآنها را در داخل صفحات پشم سنگ قرار می دهند. صفحات را به صورت یکنواخت بر روي یک سطح قرار می دهند همچنین باید راه
هایی براي عبور جریان محلول غذایی و آب در نظر گرفته شود و محلول غذایی بوسیله قطره چکان توزیع می شود. تکنیک هاي کشت محیط کشت هیدروپونیک با یک محیط خارجی احاطه می شود که می تواند گلدان یا کیسه نیز باشد. آب، شامل کودهاي افزودنی با توجه به تقاضاي اتمسفري گیاه بکار می رود. در سیستم هایی که گراول و ماسه در آن وجود دارد براي جمع آوري نمک هاي تجمع یافته احتیاج به یک شستشو بوسیله آب است.
ریشه گیاه:
ریشه گیاهان دو وظیفه عمده دارند
۱ – نگهداري گیاه در محیط کشت
۲ – انتقال آب و عناصر مورد نیاز گیاه به تمام قسمتهاي آن جذب آب بوسیله مکیدن آب از ریشه توسط فرایند تعرق انجام می گیرد ولی چگونگی جذب یونها بطور دقیق مشخص نیست.آنچه ما می دانیم جذب یونها توسط ریشه طی دو فرایند انتقال فعال و انتشار ساده صورت می گیرد.
خصوصیات فیزیکی ریشه
در کشت خاکی براي رشد ریشه محدودیت هایی وجود دارد که در کشت هیدروپونیک این محدودیت ها نیست بنابراین ممکن است در این کشت ریشه ها بیشتر از حجم شان رشد کنند. خصوصیات فیزیکی ریشه نقش مهمی را در جذب عناصر دارند همچنین در سیستمهاي هیدروپونیک رشد و توسعه ریشه در کار گیاه تاثیر گذار است.
تهویه:
تهویه یکی از مهمترین عوامل است که به رشد گیاه و ریشه کمک می کند. انرژي مورد نیاز براي رشد ریشه و جذب یونها از فرایند تنفس سلولی تامین می شود که این فرایند به اکسیژن نیاز دارد. حلالیت اکسیژن در آب تقریبا کم است و با افزایش دما کاهش پیدا می کند. بنابراین با افزایش دما باید به فکر تهیه اکسیژن بیشتري براي نیاز گیاه بود. یکی از مشکلات سیستم هاي هیدروپونیک عدم تهویه مناسب با رشد توده ریشه است.
محیط ریشه:
بعضی از گیاهان این توانایی را دارند که خودشان را با محیط اطراف تطبیق دهند. اغلب تغییرات محیطی تغییر در PH است. به علاوه بعضی از گیاهان این توانایی را دارند که با منتشر کردن موادي (مثل سیدروفوس) از ریشه هایشان عمل جذب را افزایش دهند و یونها را بی اثر کنند. این ویژگی به کفایت آهن مشهور است. در مواردي که گیاه نمی تواند خود را با محیط تطبیق دهد باید دقت بیشتري در بالانس عناصر و کنترل PH محلول انجام داد.
درجه حرارت:
درجه حرارت، یکی از مهمترین عواملی است که در رشد ریشه و جذب آب و عناصر ضروري و یونها تاثیر می گذارد. درجه حرارت مطلوب ریشه در گونه هاي مختلف تغییر می کند. ولی در کل درجه حرارت پایین تر از ۲۰ درجه سانتی گراد تغییراتی در رفتار و رشد ریشه ایجاد می کند. در کمترین درجه حرارت مطلوب ریشه، رشد و شاخه دهی ریشه کاهش می یابد و ریشه خشبی می شود. زمانی که درجه حرارت ریشه ها کاهش پیدا کند گیاه پژمرده می شود و به خاطر نیاز زیاد هوا در روز، کمبود عناصر نمایان می شود. در دماي کم کمبود عناصر فسفر ، آهن ، و منگنز بیشتر نمایان می شود. حدود بالاي درجه حرارت هنوز به طور دقیق مشخص نیست. ریشه ها تا دماي ۳۰ و حتی تا ۳۵ درجه سانتی گراد را نیز می توانند تحمل کنند. بنابراین درجه حرارت ریشه باید بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگرادتنظیم شود
محیط هاي کشت هیدروپونیک
از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ معمولا از گراول و ماسه استفاده می کردند. در واحدهاي کوچک هیدروپونیک به طور کلی از گراول، پشم سنگ یا هادیت استفاده می شود. در سیستم هاي تجاري پریلیت و پشم سنگ بیشتر بکار برده می شود. محیط هاي کشت آلی که امروزه بکار می روند عبارتند از پیت موس – پوست کاج- مخلوط پیت موس، پین بارك و مواد آلی از قبیل ورمی کولایت و پریلیت
چهار روش براي کشت هیدروپونیک
سیستمهاي جذر و مد (Ebb and Flow)
قرار دادن گیاهان در یک محیط کشت محلول غذایی در دوره زمانی معینی از مخزن به محیط کشت پمپ می شود، گیاهان بوسیله محیط کشت محلول غذایی را جذب می کنند، و سپس آب با زهکشی به بیرون می رود.
سیستم قطره چکانی ( Drip System)
مکعب هاي راك وول محلول غذایی بر اساس یک برنامه زمانی روي محیط کشت چکانده می شود.مشروط بر اینکه آب تازه، مواد غذایی و اکسیژن فراهم باشد.
تکنیک فیلم غذایی (NFT)
ریشه گیاهان در کانالها رشد می کنند. نوك ریشه ها در معرض هوا و ته آنها در معرض محلول غذایی است سیستم ایستا (Passive System) در این روش گیاه به صورت آزاد در محلول غذایی قرار دارد. اکسیژن باید در پایین ریشه موجود باشد، که اغلب به وسیله یک پمپ انجام می شود. تلفات آب باید روزانه جبران شود.
سیستم ایستا
سیستم هاي مختلف دیگري از جمله آئروپونیک نیز وجود دارد که در آن ریشه گیاه در محیط معلق است و محلول غذایی بوسیله اسپري بر روي آن پاشیده می شود. به طور کلی در سیستم هیدروپونیک آنچه مهم است ، اکسیژن ، آب، شرایط محیطی و مهمترین آنها محلول غذایی است. که در یک سیستم موفق همه این موارد باید رعایت شود. سیستم هاي فوق آزمایش شده اند و موفقیت آنها به اثبات رسیده است.شما نیز با رعایت این موارد می توانید یک سیستم کشت اختصاصی طراحی کنید.
احتیاجات گیاه
براي موفقیت در کشت هیدروپونیک باید موارد زیر را در نظر داشته باشیPhمناسب براي محلول غذایی
مقدار آب مورد نیاز گیاه
دما و نور مطلوب براي گیاه
هواي تازه
پناهگاه و تکیه گاه
کنترل آفات و بیماریها
حل کردن مواد معدنی مورد نیاز گیاه در آب(استفاده از محلول غذایی مناسب)
تغییر دادن PH :
اگر تشخیص دادید که PH بیش از اندازه قلیایی است می توانید خاصیت اسیدي آن را با افزودن اسید سولفوریک یا پایین آورنده هاي PH افزایش دهید. اگر تشخیصدادید که PH بیش از اندازه اسیدي است می توانید خاصیت قلیایی آن را با افزودن جوش شیرین یا بالا آورنده هاي PH افزایش دهید. هنگام تنظیم PH مهم است که مقادیر را کم کم اضافه کنیم تا اینکه PH یکباره تغییر نکند و همچنین بدانیم که چه موقع به سطح PH مطلوب می رسیم. محدوده PH مناسب براي انواع محصولات باغی
PH مناسب:
PH محیط یا محلول غذایی براي رشد گیاه بسیار مهم است. هر گیاهی محدوده PH خاصی دارد که خارج شدن از این محدوده باعث کم شدن رشد یا حتی مرگ گیاه می شود. PH کمتر از ۴/۵ یا بیشتر از ۹ صدمات سختی به ریشه گیاه وارد می کند و اثرات زیانآوري روي رشد گیاه دارد. چنانچه سطح PH تغییر کند تاثیر مستقیمی در دسترسی گیاه به مواد غذایی می گذارد. اکثر مواد مغذي در PH 6-7/5 در دسترس گیاه می باشند. وقتی که سطح PH خیلی زیاد یا کم شود مواد مغذي در محلول قفل شده و از دسترس گیاه خارج می شوند. شما باید PH محلول غذایی را هنگام ترکیب و استفاده و نیز هر چند روز یکبار اندازه گیري کنید و آن را در حد مطلوب نگهداري کنید.
سه روش رایج براي آزمایش PH :
کاغذ تورنسل : کاغذ تورنسل را در محلول فروبرده و رنگ آن را با جدول PH مقایسه کنید .
استtاده از کیت سنجش PH
قلم PH یا PH متر
هواي تازه :
به گیاه، خارج کردن گازهاي Co2 گردش خوب هوا براي خنک سازي، گرم کردن، رساندن نامطلوب مانند اتیلن لازم و ضروري است. گیاهان به گردش هواي کافی اطرافشان همچنین هواي مناسب اطراف قلمه و ریشه احتیاج دارند. تهویه کم محیط باعث رشد قارچ هاي انگل ، کپک و امراض گیاهی می شود. سیستم گردش شما باید با سیستم هاي گرمایی ، خنک هماهنگ باشد تا به بیشترین بهره وري برسد. گلخانه هاي تجاري Co2 کننده و هیدروپونیک از فن هاي بزرگ براي گردش هوا و تهیه هواي تازه استفاده می کنند.
دما:
درجه حرارت محیط وابسته به نوع محصول انتخابی براي کشت می باشد. دماي اکثر محصولات رایج باغی از قبیل :گوجه، خیار، کاهو، لوبیا و نخود در روز ۲۵ و هنگام شب
۱۷ درجه سانتی گراد باشد. سبزي هاي زمستانی از قبیل کلم و گل کلم باید در دماي خنکی نگهداري شوند. گرماي بخش ریشه براي تولید بهینه اهمیت خاصی دارد. براي اکثر محصولات باغی دماي ۲۲ درجه دماي مطلوبی می باشد.
نور:
گیاهان به منبع انرژي پایدار احتیاج دارند که این انرژي را از نور دریافت می کنند. در طبیعت گیاه این نور را از خورشید دریافت می کنند. در گلخانه ممکن است احتیاج به
افزودن نور مصنوعی جهت تامین نور کافی براي رشد گیاه باشد. انواع مختلف نور مصنوعی وجود دارد که با تغییر در طیف نور ایجاد می شود. قبل از توضیح در مورد نور
مصنوعی چگونگی استفاده گیاه از نور در مراحل رشد اهمیت ویژه اي دارد. فتوسنتز و تعرق دو فرایند مهم است که انرژي خود را از نور خورشید دریافت می کنند.
در این فرایندها مقدار زیادي از انرژي نور مصرف می شود ولی فقط در فتوسنتز انرژي براي مصارف بعدي ذخیره می شود.
بعضی از فرایندهاي تحت تاثیر نور عبارتند از:
جوانه زنی، مراحل رشد و تولید رنگ دانه که مقدار کمی از انرژي نور را مصرف می کنند. انرژي گرفته شده از نور خورشید آب دیواره هاي سلولی را به بخار تبدیل می کند که این کار باعث گردش آب در گیاه می شود.
طیف نور:
نور سفید خورشید با امواجی به ترتیب طول موج از نور قرمز تا نور بنفش ترکیب شده است. این نوار رنگی طیف نوري قابل مشاهده را تشکیل می دهد که از طولانی ترین شعاع عبارتند از: قرمز ، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش چشم ما قادر به دیدن بعضی از طول موج ها نمی باشد. بیشتر طول موج هاي قرمز، آبی ، نیلی و بنفش در فتوسنتز استفاده می شوند.
نشانه هاي کمبود نور:
گیاه به سمت منبع نور کشیده می شود.
کشیدگی ساقه
وضع غیر عادي گیاه
میوه هاي غیر یکدست
اگر باغ هیدروپونیک شما در مسیر نور خورشید باشد گیاه مقادیر کافی از نور را دریافت
کرده و طیف هاي مورد نیاز خود را جذب می کند.
نور مورد نیاز:
گیاهان مختلف احتیاجات نوري متفاوتی دارند.
نور مصنوعی (قرار دادن لامپ):
لامپ مهتابی:
لامپ مهتابی طیف رنگ وسیعی دارد و در انواع مختلف در دسترس می
باشد.
لامپ متال هالید:
نور متال هالید با طیف وسیع و نور آبی زیاد براي رشد و نمو گیاه مناسب است.
داراي پایداري طولانی و طیف :
(Ligth high pressure sodium ) لامپ سدیم قوي زرد – قرمز است. تنها اشکال آن طیف آبی نه چندان قوي براي رشد گیاه می باشد. نور سدیم انتخاب مناسبی براي گیاهان گلدار است. ترکیب نور متال هالید و سدیم طیف نوري وسیعی را ارائه می دهد و ما می توانیم هر جا که نور طبیعی وجود ندارد از آن استفاده کنیم.
آموزش پرورش خیار گلخانه اي(درختی)
اسکلت گلخانه :
اسکلت بخشی از گلخانه است که پوشش پلاستیکی یا شیشه اي را نگه میدارد. اسکلت گلخانه باید محکم و سبک باشد و در عین حال ارزان و با دوام باشد و تا حد امکان سایه کمتري داشته باشد. در حال حاضر اسکلت گلخانه را بیشتر با آهن گالوانیزه و یا آلومینیم می سازند و در بعضی موارد از چوب هم استفاده میشود که هم ارزانتر است و هم ساخت آن آسانتر است، ولی این اسکلتها زود می پوسند و در ضمن براي استحکام بیشتر باید از قطعات چوبی ضخیمتري استفاده کرد که این امر سبب کاهش نفوذ نور آفتاب بداخل گلخانه می گردد.
در حال حاضر دو نوع گلخانه رواج دارد:
۱ – گلخانه دو طرفه
۲- گلخانه کوآنست
در گلخانه هاي دو طرفه دیوارهاي جانبی عمودي هستند و سقف آنها حالت مثلثی دارد. در گلخانه کوآنست از کمانهاي لوله اي یا چوبی (بیشتر لوله هاي فولادي) استفاده می شود در این روش کمانها را که داراي قوسی حدود ° ۱۸۰ هستند بموازات هم و بفواصل ۱٫۵-۳٫۵ ) در زمین فرو می کنند و کمانها بوسیله تیرهاي افقی که در امتداد m) مشخص طولی گلخانه قرار دارند بهم اتصال می یابند و مستحکم می شوند. فاصله تیرهاي افقی که بطور موازي در روي کمانها قرار گرفته و اولین کمان را به آخرین کمان وصل می کنند،۱۰۰-۱۵۰ است. به این ترتیب یک فضاي درونی بزرگ و واحد بوجود می آید. برايپوشاندن گلخانه کوآنست معمولاً از پلاستیک استفاده می کنند. بدین منظور در فواصل بین۲۵-۳۰ سیمهاي گالوانیزه به موازات لوله هاي افقی نصب می cm لوله هاي افقی و بفاصله کنند که براي پوشش پلاستیکی سطح مناسبی بوجود می آورند و پس از پوشاندن گلخانه با پلاستیک تعدادي از همین سیمها روي پوشش پلاستیکی نصب می شوند تا پوشش گلخانه مستحکم تر شود
در هنگام ساخت گلخانه باید نکات زیر را در نظر گرفت:
۱ – اگر سطح گلخانه خیلی وسیع باشد کنترل درجه حرارت و تهویه آن مشکل می باشد. لذا بهتر است سطح کشت در واحدهاي کوچک و جداگانه m2 ۳۰۰-۵۰۰ تفسیم شود.
۲ – ارتفاع داربستی که بوته هاي خیار به آن بسته می شود حدود m 2 است. بنابراین ارتفاع دیواره هاي جانبی گلخانه باید حداقل m ۲ باشد.
۳ – شیب سقف باید به اندازه اي باشد که استحکام کافی داشته باشد و آب باران و برف را روي خود نگه ندارد. از طرفی اگر ارتفاع خیلی باشد فضاي اضافه گلخانه بیشتر شده و 25 گرفت. البته در – هزینه گرم کردن آن افزایش می یابد. لذا شیب را باید حدود % ۳۰ گلخانه کوآنست بدلیل انحناي سقف این مشکل تا حدود زیادي رفع می شود.
۴ – در بعضی مواقع لازم است که هواي گلخانه را خارج کنیم و چون هواي گرم سبک است و معمولاً زیر سقف می ایستد بهتر است در سقف گلخانه دریچه هایی تعبیه شود که در مواقع لازم این دریچه ها باز شده و هواي گرم خارج شود. در گلخانه هاي کوآنست باز و بسته کردن این دریچه ها مشکل است. لذا در دیواره هاي جانبی گلخانه و به فاصله ۱ تا 1.5 از سطح زمین دریچه هایی را جاسازي می کنند و در مواقع لزوم آنها را باز می کنند. در ضمن در دو انتهاي گلخانه و در نزدیکی سقف دو پنکه (فن) قرار می دهند که هواي گرم زیر سقف را خارج کنند.
۵ – براي اینکه در هنگام ورود به گلخانه با باز کردن در ورودي هواي گلخانه بطور ناگهانی عوض نشود بعد از در ورودي یک اتاقک کوچک تعبیه می شود که ابتدا وارد این
اتاقک می شویم و سپس به در اصلی گلخانه می رسیم و با باز کردن آن وارد فضاي گلخانه می شویم.
۶ – در محاسبات گلخانه ها معمولاً وزن برف را در نظر نمی گیرند. چون برف در اثر گرماي گلخانه آب می شود. ولی در مناطقی که خطر ریزش برف سنگین وجود دارد باید
پس از بارش گلخانه را گرم کنیم این برف سریعاً آب شود. در غیر اینصورت و بخصوص در گلخانه هاي دوطرفه خطر خوابیدن سقف وجود دارد.
۷ – معمولاً گلخانه هاي دو طرفه که داراي دیواره هاي جانبی عمودي هستند در برابر باد به شکل مانع عمل می کنند و لذا بادهاي شدید به آن خسارت میزنند. ولی گلخانه هاي کوآنست به دلیل قوسی شکل بودن جریان باد را ملایم می کنند. به علاوه گلخانه هاي کوآنست به دلیل انحنایی که دارند برف و باران را روي خود نگه نمی دارند و آب را به راحتی جاري می کنند. لذا در بیشتر نقاط جهان استفاده از گلخانه هاي کوآنست عمومیت بیشتري یافته است.
خاك مناسب براي خیار درختی:
خاك مورد استفاده در گلخانه هاي کشت خیار بایستی داراي بافت سبک (Sandy loam)بوده و از نفوذپذیري خوبی برخوردار باشد. این نوع خاك هر چه از نظر داشتن هوموس
تقویت گردد کاشت خیار در آن داراي عملکرد بهتري خواهد بود. تقویت خاکهاي سبک رامی توان با کودهاي حیوانی تامین نمود. اگر خاك قابل استفاده کمی سنگین باشد می توان با اضافه کردن مقداري شن شسته عارياز آهک و گچ به همراه کمپوست بطوریکه از نظر مصرف میزان مورد نیاز جنبه اقتصادي داشته باشد آنرا اصلاح نمود. همچنین در صورت نفوذپذیري کم آب یا زه دار بودن خاكمی توان از لوله هاي مشبک پلی اتیلن و نصب در زیر پشته هاي خاك نیز استفاده نمود. این روش میتواند زهکشی لازم را براي خاك تامین نماید. خاکهاي نسبتاً سنگین و یاخاکهایی که داراي نمک زیاد باشند اصلاً مناسب نمی باشند زیرا تهویه، آبشویی و ضدعفونی اینگونه خاکها بسیار مشکل می باشد و مطمئناً به رشد ریشه نیز صدمه می زند.تجربه خیارکاري در خاکهاي سبک بیابانی (سرخه) که املاح آهکی و گچی در حداقل باشد و درصد شن آن بیش از % ۵۰ باشد نشان داده است که اینگونه خاکها بهترین بسترهابوده و در آن محصول خوبی تولید شده است. در انتخاب بسترهاي خاکی چنانچه بستر
زیرین (بیش از عمق ۲۵ m آنها سخت و غیرقابل نفوذ باشد بایستی با استفاده اززیرشکنهاي مناسب این لایه شکسته شود و یا از کاشت خیار صرفه نظر نمود
مشخصات بذر خیار گلخانه اي :
براي پرورش خیار در گلخانه صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب کرد. لازم به ذکر می باشد که پارتنوکارپیکی عبارت است از تشکیل و رشد میوه بدون تلقیح تخمکها. این پدیده به نحوي گسترده در سبزیجات خانواده کدوئیان بخصوص خیار بروز میکند. در واریته هاي معمولی گلهاي نر و ماده جدا از هم بوده و گلهاي نر زودتر از گلهاي ماده ظاهر می گردند. ولی در عوض واریته هاي پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گلهاي ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه میکند. در این نوع خیار نیازي به گرده افشانی نیست و میوه بصورت پارتنوکارپیک تشکیل می شود، لذا چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده گل بوته دیگر خیارهاي هوایی را به روي گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدي از کیفیت ظاهري پائین تر برخوردار خواهد بود در بعضی از واریته هاي خیار داربستی طول میوه ممکن تا cm50 برسد که با توجه به ذائقه و بازارپسندي مصرف کنندگان ایرانی هم اکنون واریته هایی کشت می گردد که طول میوه آنها حداکثر به ۳۰cm برسد.
میوه این نوع خیار داراي پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ میباشد. بذر خیار گلخانه اي معمولاً با روشهاي علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددي بفروش می رسد. این بذرها در هواي آزاد بخوبی نمی تواند بخوبی گلخانه میوه تولید کند زیرا در اثر تلقیح با گرده سایر ارقام، تولیدي یکنواخت نداشته و میوه آن از شکل اصلی خود خارج شده و بدفرم و بدشکل می شود خیار پارتنوکارپیک داراي ارقام متعددي است که بسیاري از آنها فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار ایران است. بنابراین از بین واریته هاي متعددي که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که براي کاشت در ایران مناسبند انتخاب نمود
مراحل مختلف کشت خیار درختی:
تهیه زمین:
تهیه زمین به نجو مطلوب براي کشت بذر اهمیت دارد. زمین خیار باید با شخم عمیق برگردانده شود و همانطوریکه در مبحث کوددهی قبل از کاشت توضیح داده شد با کودهاي لازم تقویت شود. بوته هاي خیار را می توان یک ردیفه و یا دو ردیفه کاشت ولی کشت دو ردیفه متداول تر است. فواصل بین ردیفها و بوته ها به عوامل زیادي از قبیل عرض گلخانه، محل تیرکها و ستونها و… بستگی دارد. ولی در نهایت باید فواصل را طوري تنظیم کرد که تراکم در واحد سطح از حد معینی تجاوز نکند در غیراینصورت بروز انواع بیماریها و کمبودها در اثر انبوه بودن شاخ و برگ اجتناب ناپذیر است. چراکه با افزایش شاخ و برگ، دریافت نور براي تمام بوته ها یکسان نخواهد بود. معمولاً فواصل را طوري تعیین می کنند که تراکم متوسط بوته ۲٫۵٫۳بوته در متر بوته در متر مربع باشد. البته خیارهاي بلند اروپایی حدود ۱٫۵٫۲ بوته در مربع هم کافی است
پوشش خاك:
در آبیاري قطره اي روي خاك را با یک لایه پلاستیک (پلی اتیلن) می پوشانند و دو طرف نوار پلاستیک را حدود ۱۰cm زیر خاك می کنند. سپس در محل کاشت بذر روي پلاستیک یک بریدگی مثلثی شکل ایجاد کرده بذر را زیر بریدگی می کارند. بوته خیار بعد از سبز شدن از محل بریدگی پلاستیک خارج می شود و بقیه قسمتهاي خاك زیر پوشش پلاستیک محفوظ می ماند. پوشش پلاستیک شفاف معمولی باعث حفظ رطوبت و حرارت خاك می شود. در شرایط عادي درجه حرارت خاك زیر پوشش بطور متوسط ۴٫۵ از خاك بدون پوشش بیشتر است. در نتیجه ریشه ها بهتر رشد کرده و نمو خیار تسریع می کنند.درصورتیکه از نوار پلاستیک مشکی یا قهوه اي رنگ براي پوشش پشته ها استفاده شود از رشد علفهاي هرز نیز جلوگیري شده و هزینه وجین بطور قابل ملاحظه اي کاهش می یابد.
کاشت خیار در گلخانه
انتخاب زمان کشت :
قبل از هر اقدامی در مورد کشت خیار ابتدا بهتر است اطلاعاتی از قبیل آمار هواشناسی منطقه نظرات و تجربیات مهندسین کشاورزي و کشاورزان با تجربه و مهمترین مورد قیمت این محصول در بازار کسب کرده و آنگاه زمان کشت را انتخاب نمایید زیرا زمان کشت در بهره برداري محصول تاثیر مستقیم داشته و باعث بالا رفتن روحیه کار و تلاش می گردد. مثلا در مناطق جنوبی کشور زمان کشت از اوائل مهرماه شروع می شود و در خرداد ماه سال بعد برداشت محصول پایان می یابد. و در مناطق شمالی و مرکزي کشور که در آذر ماه و دي ماه داراي هواي ابري و سرد می باشند زمان کشت را به نحوي انتخاب می کنند که این زمان یا آخر فصل برداشت و یا آغاز کشت باشد . به طور کلی زمان هایی که شرایط جوي نامساعد است باید از دوره کشت حذف گردد و اگر چنین کاري صورت نگیرد و زمانهاي نامساعد در میان زمان برداشت قرار گیرد کشت با مشکلات عدیده اي روبرو می شود .
انتخاب بذر:
بعد از انتخاب زمان کشت باید بذر مناسب و خوبی انتخاب کنیم که بر اساس تقسیم بندي اقلیم هاي مناسب صورت می گیرد.مثلا براي مناطق جنوبی که زمان کشت ازاوائل مهرماه شروع می شود و تا آخر خرداد سال بعد می توان برداشت محصول داشت ویا مناطق شمالی و مرکزي که کار کشت از اوائل دي ماه شروع می شود بذرهاي تک گل پیشنهاد می شود که داراي برگ هاي کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره هاي طولانی مناسب می باشد ولی در اقلیم هاي که دو فصل کشت دارند بهتر است از واریته هاي پرگل که محصول زیادي در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد. شایان ذکر است که
بسیاري از کشاورزان بدون توجه به نوع واریته و زمان کشت آن و تنها به علت پر گل بودن آن اقدام به کشت در فصولی می نمایند که مناسب حال آن بذر نیست در نتیجه با مشکلاتی مواجه می شوند که براي آنها اندکی ناشناخته و غریب می نماید.کشاورزانی که آشنایی با خواص واریته هاي مختلف ندارند اشتباه عمده اي را مرتکب می شوند و آن این است که واریته هاي پر گلی را که براي فصول بهاره کشت نموده اند و محصول خوب و زیادي برداشت کرده اند مجددا براي کشت پائیزه انتخاب می کنند. با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول روز تعداد زیادي میوه هاي کوچک در هر بوته مشاهده می کنند که به علت ریز ماندن میوه ها بر روي ساقه محصولی برداشت نمی کنند و با تصوراتی که دارند کود و سم را به گیاه تحمیل می کنند در حالی که بذر هاي تک گل بوده و از آن میوه کمتري مشاهده می کنند اما محصول بیشتري برداشت می شود .
نحوه کشت :
پس از انتخاب بذر باید فکر نحوه کشت باشیم به طور کلی در مقابل ما دو راه براي کشت بذر قرار دارد. یکی کشت مستقیم و کشت به صورت خزانه که از این دو راه به خاطر صرفه جویی در استفاده از امکانات گلخانه اي و مراقبت بیشتر و بهتر تا جوانه زدن، بهتر است از کشت در خزانه بهره گیري کرد. براي کشت مستقیم زمین باید رطوبت کافی داشته و به اصطلاح گاورو باشد و بهتر است زیر و روي بذر به مقدار مورد نیاز بیته موس ریخته شود . بهترین خاك براي کشت در گلدانهاي نشاء ماده اي طبیعی به نام بیته موس می باشد که در بازار انواع خارجی و ایرانی آن یافت می شود.اگر محل قرار گرفتن سینی نشاء داراي ۳۰ درجه سانتی گراد حرارت بوده و نور و رطوبت کافی وجود داشته باشد پس از ۵ تا ۷ روز بذر جوانه می زند و چنانچه شرایط مناسب نبوده و عوامل نور و گرما و رطوبت به صورت دلخواه نباشد اولا در زمان جوانه زنی تاخیر ایجاد می شود و ثانیا در جریان رشد گیاه نیز اختلالاتی پدیدار خواهد شد. توصیه می شود این نوع بذرها را به علت گرانی آنها ۲۴ ساعت قبل از کاشت در زمین و یا گلدان در یک پارچه نخی و یا پنبه اي در دماي ۳۰ درجه سانتی گراد نگهداري کرد. باید دقت کرد قبل از این کار بذرها ابتدا در آب ولرم خیسانده شوند از طرفی باید مراقبت هاي لازم را به عمل آورد تا گیاه جوان بدون آفت و بیماري به زمین منتقل شود .
انتقال نشاء به زمین اصلی:
وقتی بذرها سبز شدند و رشد کافی نمودند باید آنها را به زمین گلخانه منتقل کنیم.بدین منظور حفره هایی که با فاصله معین و بر اساس تراکم بوته در متر مربع محاسبه شده است بر روي بسترها تعبیه می کنیم که دقیقا به اندازه حجم خاك گلدانهاي سینی نشاءمی باشد. آنگاه با احتیاط کامل نشاء را همراه با خاك گلدان از گلدانها جدا کرده و در حفره ها قرار می دهیم.در اینجا باید مراقب باشیم تا به ریشه ها آسیبی وارد نیاید. بعد از انتقال نشاء به زمین آبیاري را شروع می کنیم . به یاد داشته
باشیم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نباید از حد معمول تجاوز کند زیرا در این صورت است که ریشه به علت حجم کم خاك دچار مشکل شده و از رشد طبیعی باز می ماند و در نتیجه گیاه از ابتدا ضعیف خواهد بود و پس از آن هم رشد درستی نخواهد داشت .
تراکم بوته ها :
به منظور دستیابی به بیشترین برداشت محصول از متر مربع تراکم بوته ها حائز اهمیت است.بعضی از کشاورزان و گلخانه داران بر این باورند که اگر تعداد بوته در واحد سطح بیشتر باشد محصول بیشتري می توانند برداشت کنند.بر اساس تجارب بدست آمده در گلخانه هاي خاکی براي واریته هاي موجود تراکمی برابر با ۱/۷ تا ۳ بوته بنابر تجربه شخصی فصل کاشت و نوع واریته از نظر کوچکی و بزرگی برگ در نظر میگیرند که در این مورد می توان از کشاورزان با تجربه و کارشناسان مربوطه کمک گرفت. ناگفته نماند که این کار دلایل فنی و مهمی دارد که از جمله می توان میزان نوردهی و جذب مواد مغذي خاك در فصول سرد را نام برد.پس به خاطر اینکه بوته ها از نور کافی برخوردار بوده و رشد مناسبی داشته باشند باید به گونه اي کاشت شوند که به روي یک دیگر کمتر سایه بیاندازند و به عبارتی دیگر موجب جلوگیري از تابش نور کافی به گیاه نشوند از طرفی در فصول سرد میزان غذا رسانی خاك به ریشه کمتر می شود و اگر تراکم هم در چنین وضعیتی زیاد باشد طبیعی است که به ریشه مواد کافی نخواهد رسید
آبیاري اولیه :
براي آبیاري گلخانه بهتر است از سیستم تحت فشار به صورت قطره اي استفاده کنیم.در این روش که بهترین نوع آن استفاده از نوارهاي آبیاري است که از حدر رفتن آب جلوگیري می کند. بر اساس برنامه اي منظم به آبیاري گیاه خواهیم پرداخت زیرا آبیاري به صورت سنتی ضمن بالا بردن مصرف آب و همچنین رطوبت گلخانه مواد غذاییدر خاك را شسته و دسترسی ریشه را به این مواد کم کرده.شایان ذکر است که آبیاريگیاه بر اساس سن گیاه بافت خاك و زمان مصرف متفاوت است. براي مثال می توان گفت که خاك در زمستان به آب کمتري نیازمند است تا در فصل تابستان ولی در هر صورت باید به طور یکنواخت و دوره هاي منظم آبیاري کرد و مسلما در خاك هاي سبک مقدار آبیاري کمتر و فاصله زمانی بین آن نیز کمتر خواهد بود. توصیه می شود در هنگامآبیاري زمین را براي مدت طولانی به حالت اشباع قرار ندهیم و حتما رطوبت ۲۵ درصدي را در فاصله دو آبیاري رعایت نمایید به عبارت دیگر براي تناوب آبیاري، زمانی اقدام به آبیاري نمایید که رطوبت خاك به ۲۵ ٪ رسیده باشد ضمنا این را هم بدانید که گیاه خیار در زمانی که به گلدهی می رسد نیاز بیشتري به آب دارد . برخی از کشاورزان معتقدند بعد از اینکه گیاه جوان ۴ برگ حقیقی خود را کامل کرد باید یک دوره تشنگی به گیاه داد.چون اعتقاد دارند ریشه گیاه در حالت تشنگی به طور طبیعی به دنبال یافتن آب به عمق خاك نفوذ می کند و این حرکت ریشه باعث افزایش حجم ریشه می شود. به هر حال گیاه پس از دوره تشنگی و آبیاري پس از آن رشد سریعی خواهد داشت. در زمان رشد بوته باید نخهاي گلخانه را آماده کرده و بر فراز بوته ها به سیم هاي مهار در فضاي سقف گلخانه متصل نمود تا در هنگام رشد سریع بوته ها به طور منظم به دور نخ ها بسته شود براي بستن بوته ها به دور نخ ها روش هاي مختلفی وجود دارد می توان پائین نخ ها را به سیم مهار در پائین گیاه بست و یا اینکه نخ اضافه را به دور قرقره هاي سیمی پیچانده و بر روي سیم مهار قرار داد و یا اینکه به وسیله کلیپس هاي مخصوص که به اندازه قطر ساقه گیاه است و به انتهاي نخ ها بسته می شود ارتباط ساقه و نخ را بدون گره زدن به گیاه برقرار نمود شایان ذکر است که نباید در مرحله نخ کشی بی توجهی نمود زیرا غفلت در این کار باعث شکستن ساقه گیاه می شود و سبب آسیب جدي به گیاه خواهد شد .
آبیاري :
آبیاري گلخانه براي خاك هاي سبک می تواند به روش نشتی باشد یعنی با ایجاد جوي و پشته آبیاري صورت می گیرد. در صورت استفاده از سیستم هاي قطره اي که با لوله هاي مخصوص صورت می گیرد نیازمند یک محاسبه دقیق هستیم زیرا معمولا وسط خط لوله از فشار آب کمتري برخوردار است و به این علت آبیاري به صورت یکنواخت انجام نمی شود.آبیاري قطره اي باید به صورتی باشد که پیازرطوبتی بین دو قطره چکان به یکدیگر متصل شود . همانطور که می دانید روزانه مقدار معینی اب زمین تبخیر می شود که باید در موقع مناسب تامین گردد.در صورتی که نسبت به آب یک منطقه مشکوك باشیم
با آزمایش آب تصمیم نهایی را اتخاذ می کنیم
هرس اولیه :
در بته خیار تا زمانی که ارتفاع گیاه به ۳۰ سانتی متر نرسیده هیچگونه هرسی را انجام نمی دهیم . اما پس از اینکه بوته به ارتفاع ۳۰ سانتی متري رسید شاخه هاي فرعی و میوه و گلهاي آن را به تدریج حذف می کنیم. با این کار به گیاه اجازه می دهیم که تمام انرژي تولیدي توسط گیاه صرف رشد ساقه و برگهاي اولیه شود و بدین وسیله گیاه قوي و شاداب باشد از ارتفاع ۳۰ سانتی متر به بعد شاخه هاي فرعی را حذف کنیم ولی با توجه به فصل کاشت و نظر برخی کارشناسان و کشاورزان با سابقه برخی به شاخه هاي فرعی اجازه می دهند رشد نمایند و بر اساس واریته و فصل کاشت طول شاخه هاي فرعی را تنظیم می کنند. قابل ذکر است که در فصل بهار جوانه انتهایی شاخه هاي فرعی را بعد از ظهور برگ پنجم حذف می کنند به یاد داشته باشید که هرس اولیه گیاه تاثیر مستقیم و بسیار خوبی در رشد و بار دهی بوته خواهد داشت البته مشروط بر اینکه به طور صحیح و اصولی انجام گیرد .
برداشت محصول :
از مواردي که باید در انجام آن دقت بسیاري کرد تا آسیبی به گیاه وارد نشود نحوه چیدن خیار از بوته است که به دلایلی با اهمیت است شیوه اصولی و صحیح چیدن خیار از بوته این است که آن را به سمت بالا کشیده تا بدین وسیله از ساقه جدا شود این عمل باعث می شود که بقایا یا دنباله میوه بر روي ساقه باقی نماند زیرا باقی ماندن این قسمت بر روي ساقه باعث پوسیدگی ساقه می شود و از طرفی دنباله میوه علاوه بر اینکه وزن میوه را سنگین تر می کند باعث جلوگیري از نرم شدن سریع میوه هم می شود امروزه در اکثر گلخانه ها دیده می شود که خیار را به وسیله قیچی از شاخه جدا می کنند این کار زمانی می تواند مشکل آفرین باشد که قیچی آلوده به بیماریهاي قارچی و ویروسی خاصی باشد. در این حالت امکان انتقال بیماري از یک بوته به بوته دیگر زیاد است. بد نیست بدانید به تازگی دستگاهی اختراع شده است که به وسیله اشعه می تواند میوه را از ساقه جدا کند.ولی تا زمانی که دسترسی به این وسائل امکان پذیر باشد بهتر است حتاالمقدور میوه با دستکش چیده شود ضمنا از ابزارهایی استفاده کنید که اطمینان داشته باشید آلوده نیستند .
پائین کشی بوته ها :
زمانی که بوته ها به سقف مفید گلخانه می رسند باید پائین کشیده شوند.نکته اي که در این دوره حائز اهمیت است هرس برگهاي فرسوده تر و پیر تر در طول دوره برداشت است.به طوري که هنگام پائین کشیدن بوته برگهاي پائینی ضمن اینکه عمر خود را سپري کرده اند تعداد کمی نیز براي هرس کردن باقی مانده باشد. باید همواره به یاد داشته باشید که هرس برگهاي فرسوده در هر نوبت نباید بیش از ۳ برگ در بوته باشد و حداقل ۱۸ تا ۲۵ برگ روي بوته باقی بماند. هرس برگ هاي فرسوده باید در طول دوره و به تناوب انجام گیرد که در هنگام پائین کشی مشکلی پیش نیاید و ضمنا متوجه باشیم برگهایی که هرس می کنیم نباید از تعداد برگهاي تولید شده بیش تر باشد. به هر حال بعد از هرس برگ هاي مسن تر و رسیدن بوته به سقف، ۳ روش براي هرس بوته خیار مرسوم است . اول اینکه با حذف برگهاي پائینی و شل کردن نخ ها از قرقره که به سیم مهار متصل است ساقه را به صورت گرد در روي زمین قرار داده البته گاهی ساقه ها به جاي اینکه روي زمین قرار گیرند بر روي شاسی هاي مخصوصی که با فاصله ۵۰ سانتی متر تعبیه شده اند قرار می گیرند. زمانی که بوته به انتها می رسد به دو شاخه فرعی اجازه می دهیم که رشد خود را ادامه دهند و دوباره به سمت پائین حرکت کنند.این دو شاخه فرعی را مانند شاخه هاي اصلی در نظر می گیریم و پس از رشد این شاخه ها جوانه اي انتهایی شاخه اصلی را حذف می کنیم و سوم اگر در پایان فصل کشت با فرا رسیدن هواي گرم مصادف باشد می توان به جاي پائین کشیدن بوته ها آن را بر روي سیم ها انداخته تا مانند سایبانی در گلخانه عمل کند در این حالت باید کاملا مراقب بود که بوته ها در موقع خم شدن شکسته نشوند و بعد ها دچار ضایعات و بیماري نگردند.
مقدمه
نرخ بالاي رشد جمعیت از یک سو و کاهش وسعت اراضی حاصلخیز به دلیل توسعه روزافزون شهرها و مناطق صنعتی از سوي دیگر، ضرورت استفاده بهینه از امکانات موجود را بیش از پیش می نماید. به طور کلی افزایش تولید محصولات کشاورزي به دو طریق میسر می باشد، یکی از طریق افزایش سطح زیر کشت و دیگري افزایش عملکرد محصول در واحد سطح. روش اول بنابر دلایل فوق الذکر قابل اجرا نیست، لذا بایستی با استفاده از تکنولوژي هاي جدید نسبت به افزایش میزان تولید در واحد سطح اقدام نمود. تولید صیفیجات گلخانه اي یکی از مصادیق تولید بیشتر در سطح کمتر می باشد. یکی از محصولاتی که در کشت گلخانه اي صیفیجات مورد توجه قرار گرفته است، خیار تیریپلوئید می باشد که هر بوته آن در یک دوره کشت به طور متوسط بیش از بیست و دو کیلوگرم محصول تولید می نماید. بذر این خیار هیبرید بوده و خیار حاصله پارتنوکارپ (بدون تخم) و قلمی خواهد بود. به دلیل مسدود بودن محیط، کنترل شرایط اقلیمی از قبیل دما و رطوبت و همچنین آفات و امراض به راحتی مقدور بوده و دوره رشد محصول حدود شش ماه به طول می انجامد. در این دوره محصول هر سه روز یک بار قابل چیدن است. کشت صیفی جات در گلخانه به صورت ردیفی و آبیاري به روش قطره اي صورت می گیرد. فاصله کاشت بذر در روي ردیف ها ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر و فاصله ردیف ها از یکدیگر ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود. دماي مناسب گلخانه براي رشد مطلوب بوته ها ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتیگراد بوده و بایستی توجه داشت که افزایش بیش از حد رطوبت نسبی در گلخانه باعث تشدید بروز و گسترش امراض قارچی گوناگون می گردد. بدیهی است که درصورت مشاهده نشانه هاي بیماري بایستی سریعاً نسبت به سمپاشی و کنترل آن با سموم قارچ کش مناسب اقدام نمود.
