سالیانه میلیونها تن زباله های آلی دفن و یا سوزانده م یشود و علاوه بر این که مشکلات زیست محیطی فراوانی را بوجود م یآورد، هزینه های کلانی صرف حمل، دفن و یا سوزاندن زباله م یشود . در روش دفن زباله، علاوه برمشکلات و خطرات ورود نیترات و سایر مواد آلاینده به آبهای زیرزمینی، اشغال فضای بیشتر توسط مواد زاید از دیگر معایب این روش به شمار می روند. یکی از مهمترین روشهای فراوری زبال ههایشهری بازیافت آن به صورت ورمی کمپوست است . در نتیجه این فرایند، علاوه برکاهش مشکلات بهداشتی و زیست محیطی، مقادیر قابل توجهی کود آلی به نام ورمی کمپوست تولید میشود کشور ایران سالیانه فقط از منابع زباله های شهری، ظرفیت توان تولید بیش از ۴ میلیون تن کود آلی ورمی کمپوست را دارا می باشد. در سال ۲۰۰۳ میزان تولید ورمی کمپوست در ایسلند یک میلیون تن برآورد شده است. در کشور هندوستان ۲/۰۰۰/۰۰۰ کشاورز در این بخش مشغول به کار هستند و یک شرکت نیزدرهمین کشور با داشتن ۱۰ هزار نفر کارگر، ماهیانه ۵۰ هزار تن ورمی کمپوست تولید می کند. کشاورزان کوبایی در جهت تولید و مصرف ورمی کمپوست تا آنجا پیشرفت داشته اند که به جای کودهای شیمیایی نیز از این کود استفاده می کنند. در حالی که در کشور ایران با دارا بودن مشکلاتی همچون بیکاری، کمبود مواد آلی خاکهای کشور، گران بودن و مشکلات زیست محیطی کودهای شیمیایی و … کشاورزان ایرانی هنوز با اسم ورمی کمپوست آشنا نیستند. استفاده از روش تولید ورمی کمپوست از دو جهت اهمیت دارد، نخستاینکه حجم زیادی از مواد زاید آلی با این روش بازیافت می شود و از نقطه نظر اقتصادی و محیط زیست مهم است. دوم اینکه استفاده از ورمی کمپوست تولید شده در اراضی کشاورزی سبب بهبود کیفیت خاک و رشد گیاهان می شود که صرفه اقتصادی فراوانی را می تواند بدنبال داشته باشد.
ورمی کمپوست، عبارت است از کود آلی بیولوژیک که دراثر عبور مداوم و آرام مواد آلی در حال پوسیدگی از دستگاه گوارش گونه هایی از کرم های خاکی و دفع این مواد از بدن کرم، حاصل می شود این مواد هنگام عبور از بدن کرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش ،Gupta ؛ شود(علیخانی ، ۱۳۸۵ (موکوس)، ویتامین ها و آنزیم ها شده که در نهایت به عنوان یک کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک، تولید و مورد مصرف واقع می گردد. بنابراین، ورمی کمپوست فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی بستر و لاشه کرم هاست
- سبک و فاقد هرگونه بو
- عاری از علفهای هرز
- حاوی میکروارگانیسمهای هوازی مفید مانند ازتوباکتریها
- بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی
- دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن ، روی ، مس و منگنز
- دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر ویتامینها به ویژه ویتامین ب ۱۲
- قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
- فرآوری آسان و سریع تر از کمپوست آلی
- عاری از باکتریهای غیر هوازی ، قارچها و میکروارگانیسم های پاتوژن
- اصلاح کننده خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک
- وجود عناصر ازت، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، آهن ، روی ، مس و منگنر
- استفاده از ورمی کمپوست در تهیه چای کمپوست
مصرف فست فود، غذاهای چرب و ناسالم، آبنبات ها، کیک و شیرینیجات، نوشابه های گازدار و مصرف افراطی کربوهیدرات ها باعث تجمع چربی دور شکمی خواهد شد.
ورمی کمپوست در خواص فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تاثیر بسزایی دارد. این کود اصلاح کننده
خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم ، فاقد هرگونه بو ،
میکروارگانیسم های پاتوژن ، باکتری های غیر هوازی ، قارچ ها و علف های هرز می باشد. ورمی
کمپوست علاوه بر قابلیت جذب آب با حجم بالا ، شرایط مناسب جهت دانه بندی و قدرت نگه داری مواد
غذایی مورد نیاز گیاهان را فراهم می نماید ورمی کمپوست حاوی عناصر غذایی بسیار غنی
مانند ویتامین B ۱۲ و اکسین عوامل محرک رشد گیاه را فراهم می آورند.
برای تولید ورمی کمپوست لازم است مواد آلی قابل تجزیه در اختیار کرم های خاکی قرار داده شود و سپس شرایط مناسب برای تکثیر و نگهداری کرم های خاکی فراهم آورد و از آنها در برابر دشمنان طبیعیمحافظت نمود. در مرحله آماده سازی بستر مورد نیاز کرم های خاکی لازم است ابتدا ذرات آلی به قطعات کوچکتر تقسیم و سپس آماده سازی اولیه بر روی آنها انجام شود. همان طوری که از شکل زیر معلوم است توده ماده آلی در مجاورت رطوبت ، اکسیژن و دمای مناسب و در حضور میکرو ارگانیسم های تجزیه کننده ماده اولیه برای کرم های خاکی را فراهم نموده و در ادامه در اثر عبور مواد از دستگاه گوارش کرم خاکی مواد آلی به ماده ای قهوه ای تا سیاه رنگ به نام ورمی کمپوست تبدیل می شوند. در ادامه نیز به بررسی هریک از اجزای تشکیل دهنده در تولید ورمی کمپوست پرداخته می شود
مواد مختلفی مانند پهن حیوانات ، پسماند های کشاورزی ، ضایعات کاغذ و پوشاک ، ضایعات جنگلی ،
خرده برگ های سطح شهر، ضایعات شهری ، ضایعات صنعتی و لجن حاصل از بیوگازو بستر قارچ ها
خوراکی رامی توان برای تولید ورمی کمپوست استفاده نمودمعمولاًنسبت کربن به نیتروژن یکی از فاکتورهای مهم در انتخاب مواد اولیه برای تولید ورمی کمپوست است. در جدول ۱ نسبت کربن به نیتروژن در برخی از مواد اولیه در تولید ورمی کمپوست آورده شده است تولید ورمی کمپوست بدون اطلاع از چرخه زندگی و ویژگی های کرم خاکی کامل نخواهد بود .لذا در ادامه به طور خلاصه بعضی از ویژگی های این جانور سودمند و چرخه زندگی آن به طور خلاصه آورده می شود.
داروین ( ۱۸۳۷ ) برای نخستین بار اثر برخی از کرم های خاکی را در حاصلخیزی خاک اعلام کرد. از نظر پیشینه تاریخی، کرمهای خاکی در حدود ۶۰۰ میلیون سال پیش به وجود آمده و از آن زمان تا حال شاهد تکامل گون ههای مختلف گیاهی و جانوری بوده اند. شکل ظاهری این موجودات در طی این مدت تغییر چندانی پیدا نکرده و هم اکنون نیز بین گون ههای مختلف آنها از این نظر تفاوت قابل توجهی به چشم نم یخورد.کرم های جانورانی استوانه ای و لوله ای شکل هستند. بدن آنها از تعداد زیادی حلقه تشکیل شده است.تعداد حلقه ها و طول کرم های خاکی در گونه های مختلف متفاوت است. تعداد این حلقه ها در دامنه ای از ۸۰ تا ۱۹۰ تغییر می کند. آخرین حلقه ، حلقه مقعدی نام دارد و در حلقه اول دهان قرار داردکه عمل گرفتن و فرو بردن غذا را بر عهده دارد. اندازه کرم خاکی از ۲۳ تا ۲۱۰ میلی متر متغییر است. حلقه خاصی بر روی حلقه های کرم خاکی وجود دارد که به آن کلیتلوم (Clitellum) یا حلقه جنسی می گویند که در قسمت جلویی بدن قرار دارد .این اندام بر خلاف دیکر حلقه های بدن که حاوی موهای سطحی است مویی ندارد. کار این اندام در مرحله تولید مثل است کرم های خاکی جزو جانوران هرمافرودیت می باشند، یعنی هر کرم اندام های نر و ماده را توامان دارد، ولی نهایتا کرم با اتصال به جفت دیگر از طریق دو کلیتلوم و تبادل اسپرم عمل جفت گیری را انجام میدهد. سپس هر کرم یک کیسه تخم ریزی در کلیتلوم خود تشکیل می دهد. کیسه های تخم ریزی یا همان کوکون ها به رنگ زرد کهربایی بوده و در داخل آن حدود۳-۷ نوزاد لارو وجود دارد. بنابراین افزایش تعداد کرم ها در هر نسل به صورت تصاعد نسبتا هندسی، خواهد بود. وزن هر کرم بالغ بین ۰/۵ تا ۱ گرم بوده و در هر کیلوگرم حدود ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نخ کرم وجود دارد. فاصله بین دو نسل (از تخم تا تخم) در شرایط نرمال حدود ۳ ماه بوده و عمر کرم ها بین یک تا ۱۵ سال متغیر است.
تعداد کرم های خاکی از محلی به محل دیگر و از نقطه ای به نقطه ای دیگر در توده یا پشته مواد آلی متفاوت است که به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله این فاکتورها می توان به فاکتورهای اقلیم ، تغذیه، کیفیت خاک و ویژگی های بیولوژیکی اشاره نمود.
به طور کلی در حدود ۲۷۰۰ گونه مختلف از کرم های خاکی وجود دارند که بسته به موضوع کار و هدف، گونه انتخابی متفاوت خواهد بود. یکی از مهمترین گونه های کرم خاکی که در سطح جهان برای تولید ورمی کمپوست استفاده می شود کرم خاکی ببری یا ایزنیا فوتیدا Eisenia fotida می باشد. این جانور با تغذیه از مواد آلی موجود در طبیعت آن را به کود آلی مغذی تبدیل نموده به گونه ای که در حال حاضر این کود به عنوان یکی از غنی ترین کودهای آلی بیولوژیک شناخته شده در دنیا کاربرد دارد. همچنین گونه لامپیتو ماریتی Lampite mauritti به منظور مدیریت و بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می گیرد. ولی مناسب ترین گونه برای تولید ورمی کمپوست، گونه ایزنیا فوتیدا بوده که به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و کوچکتر از کرم های خاکی معمولی می باشد
بی گمان بایستی استفاده از کودهای شیمیایی زیان آور در کشاورزی را متوقف کرد. کودهای شیمیایی عامل اصلی آلودگی آب های زیر زمینی و هوا است. که سرانجام بر سلامتی انسان اثر می گذارند. اینک ظرفیت جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای زیستی مانند ورمی کمپوست وجود دارد. ورمی کمپوست فراورده کاملاً طبیعی بوده و محصولی مصنوعی نیست. بنابراین مسئله ای را در مورد آلودگی آب و هوا در پی نخواهد داشت. ورمی کمپوست شامل همه نرکیبات لازم برای رشد سالم گیاهان است. از طریق کود آلی و کود گیاهی ، فراورده های مزارع و باغ ها ، مواد مغذی ضروری بیشتری دریافت کرده و این امرمی تواند عملکرد محصول را بین ۲۰ تا ۶۰ در صد افزایش دهد. ورمی کمپوست ارزان تر از کودهای شیمیایی است وبرای کشاورزان نیز با صرفه و سود آور است. هزینه تولید هر تن کود در کشور هند بین ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ روپیه برآورد می شود. در حالی که قیمت یک بسته یک کیلوگرمی ورمی کمپوست ۱۵ روپیه است. ورمی کمپوست فروش خوبی در مناطق شهری برای استفاده در باغ ها ، مزارع و در مناطق روستایی برای بارور کردن محصولات کشاورزی دارد. در سال های اخیر نیز که بحث تحریم و کم کردن وارادات کودهای پتاسیمی و فسفری مطرح است استفاده از ورمی کمپوست می تواند به عنوان جایگزین مناسب برای آنها مطرح شود
فناوری تولید ورمی کمپوست از نظر اکولوژیکی و اقتصادی ، فرایندی در خور اجرا و با حداقل امکانات و به وسیله مردم عادی قابل انجام است. همچنین ، نقش موثری در مدیریت خاک و باز یافت زباله های آلی دارد. ورمی تکنولوژی راهکاری برای تبدیل ضایعات آلی به فراورده های سودمند مانند ورمی کمپوست ازطریق کرم های خاکی است. برای تولید ورمی کمپوست باید کرم های خاکی مناسب را ابتدا تهیه نموده و سپس شرایط محیطی و تغذیه ای را مناسب نمود. کرم های خاکی غذای بسیار غنی را دوست ندارند. گونه ایزینیا فوتیدا قادر به تغذیه از مواد نیمه پوسیده مانند کود گاوی، کود اسبی (کودها باید خشک باشند)، کاه و کلش غلات و برخی زایدات و بقایای گیاهی می باشد. در داخل این بستر اصلی می توان مواد تازه ای چون زایدات سبزیجات و میوه جات، مواد آلی و قابل تجزیه زباله های خانگی، پسماندهای کارخانجات غذایی و حتی لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتی)، اضافه نمود. رطوبت مطلوب بستر، هوادهی، تغذیه و جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری pH در حد ۷-۸ از نکات کلیدی در تولید ورمی کمپوست می باشد. به طور کلی باید عنوان نمود که بقایای آلی غنی از نیتروژن به جز کود مرغی که برای کرم ها سمی است، برای بستر لازم و ضروری است. این کرم ها در خارج از سفره غذایی حرکت نمی کنند و به همین خاطر جمعیت این کرم ها بسته به دسترسی آنها به مواد غذایی رشد کرده و تثبیت می شود. این کرم ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان بوده، باید آنها را از این دو عامل محافظت نمود. لذا در اولین مرحله لازم است ابتدا بستر های مناسب کرم خاکی را در مکان مناسب و سرپوشیده تهیه نمود.
بستر های مختلفی برای این منظور می توان تهیه نمود اما در این مجموعه تنها به ارائه دونوع بستر پرداخته می شود.
-۱ بستر سیمانی :
یک مخزن سیمانی به طول ۲ متر و عرض ۱ متر با عمق ۱ متر درون یا بر روی زمین آماده نمائید. این مخزن در قسمت انتها دارای یک خروجی برای تخلیه آب اضافی است. در لایه زیرین این مخزن سیمانی یک لایه به ضخامت ۵ سانتی متر از آجرهای شکسته و سنگریزه درشت آماده سازید. این لایه به خروج آب اضافی از عمق مخزن کمک می کند. بر روی این لایه خاک به ضخامت ۱۵ سانتی متر بریزید. که به این لایه اصطلاحاً لایه پایه گفته می شود. بر روی این لایه پایه ، پهن حیوانات را به ضخامت حداقل ۵ سانتی متر قرار دهید. حداقل ۱۰۰ عدد کرم خاکی را بر روی این لایه قرار دهید. این لایه ها را با استفاده از آب مرطوب نمائید. بر روی این لایه می توان لایه ای از مخلوط برگ ، پهن حیوانات و مخلوط های دیگر از مواد آلی را قرار داد. بهتر است روی این لایه ها با برگ نخل یا شاخ و برگ درختان دیگر پوشانده شود.
-۲ بستر پشته ای
برای ایجاد پشته ها مراحل کار به شرح زیر است.
۱ – زمینی مسطح، بدون سنگ و کلوخ وخرده شیشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس کاملاً کوبیده تا سفت شود. علت این امر جلوگیری از ایجاد هیبرید کرم های مورد استفاده با کرم های خاکی معمولی و زایل شدن آنها می باشد.
۲ – برای محافظت کرم ها در برابر بارندگی و نور آفتاب سایبانی از مواد مختلف ایجاد نمایید.
۳ – پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض ۷۰ و ارتفاع ۵۰ سانتی متر و طول دلخواه ایجاد و به منظور خروج شیرابه کود با میزان فراوانی آب شسته شود.
۴ – در طول خط الراس پشته به عمل ۱۵ سانتی متر شیاری ایجاد و داخل آن کرم های خاکی را آزاد نمایید. سپس روی کرم ها کود ریخته شود.
۵ – پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آبپاشی شوند.
۶ – کرم ها از پشته پس از تولید ورمی کمپوست با استفاده از غربال کرم ها جداسازی و برای مراحل بعدی در جای مناسبی نگهداری شوند.
معمولاً ورمی کمپوست را در باغبانی با نسبت های برابر با کود دامی مخلوط و برای هر درخت بین ۳ تا ۵ کیلو گرم در حلقه ای به عمق ۱۵ تا ۳۰ و عرض ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی متر در اطراف پایه درخت قرار می دهند. سپس این قسمت با مخلوطی از ورمی کمپوست و کود دامی پر می شود.بر روی این مخلوط نیز یک لایه خاک می ریزند. در زراعت نیز می توان ورمی کمپوست را به میزان ۵ تا ۱۰ تن درهکتار در هنگام کاشت به همراه نیمی از مقدار توصیه کودی منطقه برای زراعت گندم استفاده نمود.
