شما عزيزان کوشش کنيد که از اين وابستگی بيرون آييد و احتياجات
کشور خودتان را برآورده سازيد، از نيروی انسانی ايمانی خودتان غافل
نباشيد و از اتّکای به اجانب بپرهيزيد.
« قدّس سرّه الشّريف » امام خمينی
مقدمه
فصل اول
تاريخچه، ارزش و اهميت علم زراعت و باغبانی ١
فصل دوم
تقسيم بندی گياهان از نظر زراعت و باغبانی ٨
فصل سوم
عوامل مؤثر بر توليد محصولات زراعی و باغی ٢٢
فصل چهارم
شناخت بذر ٣٥
فصل پنجم
آماده سازی زمين ٤٩
فصل ششم
کاشت ٦٥
فصل هفتم
داشت ٨٨
فصل هشتم
برداشت ١٠٢
فصل نهم
آيش بندی و تناوب زراعی ١١٢
منابع مورد استفاده ١٢٨
مقدمه
از گذشته های دور، کشاورزی از اصلی و اساسی ترين راه امرار معاش و توسعه جوامع بوده
است.در کشورهای در حال توسعه، کشاورزی مهم ترين رکن اقتصاد ملی تلقی می شود و در کشورهای
توسعه يافته نيز کشاورزی نقش مهمی در پايداری آن ها دارد. در ايران نيز اين بخش سهم قابل توجهی در
توليد ملی، اشتغال و تأمين مواد غذايی و توسعه ی پايدار دارد.
تمام غذاها و فرآورده های کشاورزی و محصولات جنبی آن مانند قند، نشاسته، پروتئين،
روغن، چوب، کاغذ، الياف، دارو و … که مصرف می کنيم، عمدتاً از گياهان باغی و زراعی توليد
می شوند. از طرف ديگر، حيوانات اهلی (دام و طيور و …) که بخش اعظم پروتئين مورد نياز انسان را
تأمين می کنند با غلات و علوفه تعليف و تغذيه می شوند.
با توجه به روند رشد جمعيت و نياز مبرم و شديد انسان به گياه لازم است در مورد گياهان
زراعی و باغی اطلاعات کافی به دست آوريم تا بتوانيم نيازهای حياتی و مهم گياه و عوامل مؤثر در رشد
و نمو آن را بشناسيم. در اين صورت عوامل مؤثر در افزايش عملکرد (راندمان) محصول را خواهيم
شناخت و به طريقی عمل خواهيم کرد که گياه بهترين و بيشترين محصول را توليد کند. به عبارت ديگر
با کسب علم کشاورزی و به کاربستن تکنولوژی جديد می توانيم عملکرد محصول در واحد سطح را
بالا ببريم.
اميد داريم با اين کتاب و با کمک مدرسين محترم توانسته باشيم مسئوليت و رسالتی را که
در مقابل تعليم و تربيت فراگيران عزيز و علاقه مندان اين رشته داريم به نحوی اداء نموده و بدين طريق
خدمت ناچيزی به توسعه و گسترش علم کشاورزی کرده باشيم.
برای اجرای آموزش عملی اين کتاب لازم است هنرآموزان محترم در ابتدای سال تحصيلی
تمهيدات مورد نياز از قبيل قطعات زمين کشاورزی و … را برای انجام فعاليت های عملی مندرج در
کتاب در نظر بگيرند. هم چنين در طرح درس که توسط هنرآموزان محترم تدوين می شود حتماً مطابقت
شرايط اقليمی منطقه و گروه بندی عمليات به نحوی انجام گيرد که بدون در نظرگرفتن تقدّم و تأخر ارائه
مطالب و اجرای آن ها را تا حداکثر ممکن امکان پذير سازد.
هدف کلی کتاب
آشنايی با مبانی علم زراعت و باغبانی و توانايی کاربرد آن ها
١
فصل اول
تاريخچه، ارزش و اهميت علم زراعت و باغبانی
هدف های رفتاری: پس از آموزش اين فصل هنرجو می تواند:
١ تاريخچه ای از پيشرفت علم زراعت و باغبانی را بيان کند.
٢ ارزش و اهميّت علم باغبانی و زراعت را توضيح دهد.
٣ کاربرد علم زراعت و باغبانی را بيان کند.
٤ ارتباط کشاورزی با علوم روز را توضيح دهد.
١
١ تاريخچه
برحسب شواهد تاريخی، انسان بيش از ٩ هزار سال قبل در جلگه های دجله و فرات و نيل به
کشت و زرع بعضی از محصولات مشغول بوده است. در مصر و بين النهرينِ قديم، حدود ٣٥٠٠ سال
قبل، آبياری با روش های مختلف انجام می گرفته و استفاده از گياهان دارويی و ادويه ای نيز معمول و
متداول بوده است.
در همين دوران، مصريان قديم تعداد زيادی از گياهان زراعی و باغی مثلاً غلات، حبوبات،
خرما، انگور، زيتون، انار، موز، ليمو، انجير، سبزی ها را می شناختند و آن ها را کشت می کردند.
در حفاری های نقاط مختلف ايران معلوم شده که در حدود ٣٠٠٠ سال قبل ازميلاد درخت کاری
معمول بوده است. بابلی ها و آشوری ها در حدود ٧٠٠ سال قبل ازميلاد نزديک به ٩٠٠ گياه مختلف
را با موفقيت کشت و کار می کردند.
روميان قديم که در حدود ٥٠٠ سال قبل از ميلاد، بر قسمت مهمی از دنيای آن روزگار
حکم فرمايی می کردند توجه زيادی به کشاورزی داشتند و اين فن سهم مهمی از اقتصاد آنان را به
خود اختصاص داده بود. به طوری که خدمت مهم روميان به زراعت به طور اعم و باغبانی به طور
اخص، شايان توجه است. از شواهد چنين برمی آيد که در آن سال ها از پيوند زدن، تناوب، مصرف
کود دامی و گلخانه اطلاعاتی داشته اند. در قرون وسطی رشد و گسترش علوم سير قهقرايی داشت، لذا
٢
فن کشاورزی هم زياد در اين دوران مورد توجه قرار نگرفت، ولی در دوره ی رنسانس تا اواخر قرن
نوزدهم، اروپاييان با استفاده از کشفيات و اختراعات مختلف دانشمندان به تجديد حيات و گسترش
علوم و فنون پرداختند، که زراعت و باغبانی نيز از اين جريان بی بهره نبود. پس از کشف آمريکا فن
کشاورزی، خصوصاً سبزی کاری، مورد توجه قرار گرفت و تحقيقات و کشت انواع سبزی ها مانند
گوجه فرنگی، سيب زمينی، لوبيا و کدو رونق بسيار يافت.
در قرن اخير پيشرفت و گسترش علوم و فنون کشاورزی روند رشد تصاعدی عجيبی به خود
گرفت، به طوری که پيشرفت آن معادل يکصد قرن پيش بود. کارهای تحقيقاتی بی شماری در خصوص
اصلاح گياهان، تغذيه ی گياهان، حفظ نباتات و روش های جديد کشت انجام گرفت و هزاران مقاله علمی
به چاپ رسيده است. در چند دهه ی اخير آزمايش های مکرر روی نحوه ی تکثير گياهان خصوصاً به
روش کشت بافت، کشت متراکم ١ و کشت بدون خاک ٢ انجام شد و نتايج رضايت بخشی حاصل گرديد
به طور مثال عملکرد گوجه فرنگی در اين سيستم تا ٣٥٠ تن در هکتار افزايش يافت (حدود ١٠ برابر
نسبت به قبل).
٢ ١ ارزش و اهميت محصولات باغی و زراعی
نقش و آثاری که امروزه محصولات زراعی و باغی در زندگی بشر دارند بر هيچ کس پوشيده
نيست، زيرا همان گونه که اشاره شد زندگی کليه جانوران متکی به گياهان و فرآورده های آن است.انسان
به طرق مختلف وابسته به گياهان زراعی و باغی است، در زير ارزش واهميت اين محصولات را به طور
مختصر بيان می کنيم.
١ ٢ ١ ارزش و اهميت غذايی محصولات زراعی و باغی: به طورکلی گياهان زراعی
و باغی به طور مستقيم و غيرمستقيم تأمين کننده ی اصلی مواد غذايی يعنی پروتئين ها، هيدرات های
کربن، چربی ها، ويتامين ها و مواد معدنی هستند.
نگاهی به آمار مرگ و مير ناشی از گرسنگی در قرن ١٩ و ٢٠ به خوبی نشان می دهد، حدود
صد ميليون نفر چينی، ٢٠ ميليون نفر هندی و ١٧ ميليون روسی از گرسنگی و فقر مواد غذايی درگذشتند،
و علت اين مرگ و ميرها ضعف و ناتوانايی اين ملل در بهره گيری صحيح از منابع زيرزمينی، زمين و
خاک و عمدتاً ضعف تکنولوژی کشاورزی و فقر دانش زراعت و باغبانی بود. اگر پيشرفتی که امروزه
که بعضی از گياهان در درمان سرطان و بيماری های ديگر قابل توصيه و مصرف هستند. مثلاً عصاره
گياه هوفاريقون را به صورت قطره خوراکی هاپيران در درمان بيماری های افسردگی، ميگرن، سر درد
.( عصبی و بی خوابی در علوم داروسازی مورد استفاده قرارمی دهند(شکل ١ ١
٤ ٢ ١ ارزش و اهميت صنعتی محصولات زراعی و باغی: قسمت های مختلف
گياهان مصارف متعددی در صنعت دارند. مثلاً از الياف پنبه، کتان و کنف در صنايع پوشاک، و از سلولز
و چوب پنبه در صنايع چوب و کاغذ استفاده می شود. با اعمال تغييرات شيميايی بر سلولز محصولات
متنوعی مانند لاستيک، لاک، اسفنج، سلوفان، فيلم عکاسی و ده ها نوع محصول ديگر توليد می شود.
از درختان نه فقط چوب و الوار بلکه چسب، رزين و چوب پنبه نيز تهيه می شود.
از اسانس ها و موادی که از بعضی گياهان، خصوصاً گل ها، به دست می آيد در تهيه و ساخت
محصولات بهداشتی از قبيل صابون، خمير دندان، عطر و کرم استفاده می شود. خلاصه، با نگاهی
به اطراف خود کم تر می توان به چيزی برخورد کرد که به طريقی در آن از فرآورده های گياهی استفاده
نشده باشد.
٥ ٢ ١ ارزش و اهميت زيست محيطی محصولات زراعی و باغی: امروزه ايجاد
فضای سبز و توسعه ی آن بخش مهمی از علم باغبانی را شامل می شود که جهت سالم سازی محيط و
رفع هوای آلوده اهميت زيادی دارد.
تا زمانی که بشر به حالت نيمه وحشی به سر می برد خود حلقه ی مستقلی ازاکوسيستم حيات
محسوب می شد. اما از وقتی که زندگی اجتماعی را شروع نمود، از دامن پرطراوت طبيعت دور افتاد و
به منظور جبران کمبودهای خويش به منابع طبيعی دست اندازی نمود که نتيجه ی اين تهاجم و تجاوز به
طبيعت بهم ريختن تعادل طبيعی بود. از طرف ديگر انقلاب صنعتی و ماشينی شدن زندگی بشر خسارت
سنگين تری بر پيکر طبيعت وارد ساخت، اين بهم ريختگی هشداری بود برای انسان تا تجديد نظری در
روش زندگی و ارتباط خود با طبيعت بنمايد به نحوی که اگر هم چنان بی توجه بماند بزودی نسل های
آينده در زباله های زمان خويش مدفون شده و در همه جا با طبيعتی مرده روبه رو خواهد بود.
توسعه ی فضای سبز، پارک سازی و گلکاری و نيز توسعه و گسترش درخت کاری و احيای
جنگل ها و مراتع که علاوه بر سالم سازی محيط زيست در آرامش روح و روان انسان ها نيز بسيار مهم
است و از جمله اقدامات انسان در همکاری و هماهنگی با طبيعت بوده است. درنتيجه اين اقدامات
ضمن حفظ تعادل طبيعی و ممانعت از فرسودگی آن، زيستگاه مناسبی برای گياهان و جانوران مهيّا
برای دانلود فایل کلیک کنید
