گیاه شناسی(علوم باغبانی)

به مجموعه سلولهایی که از لحاظ ساختار و عمل مشابه هستند بافت میگویند، بعضی از بافتها وجود دارند که از این قانون پیروي نمیکنند بهتر است از کلمه بخش استفاده شود همانند بافت آوندي

بافت مریستم: جایگاه سلولهاي فعال از لحاظ همانند سازي میباشد ما دو نوع بافت مریستم داریم مریستمهاي اولیه-ثانویه و یا پسین. بافت که داراي نقش تغذیه گیاهاند: بافتهاي پارانشیمی ذخیرهایی و بافتهاي هادي (آوندي)
بافتهایی که نقش مکانیکی را به عهده دارند: بافتهایی محافظ (پوششی) که در این حالت اندامهاي مختلف را میپوشاند. ۲- بافت نگهدارنده این بافتها در اثر سفتی دیواره سلولی آنها به گیاه استحکام میبخشد.
بافتهاي ترشحی: این بافتها نقش ذخیره متابولیتهاي ثانویه را برعهده دارند.

مریستم هاي اولیه در نوك ساقه و ریشه قرار دارند و مسئول رشد طولی ساقه و ریشه هستند و از لحاظ ساختار سلولی این بافتها داراي سلولهاي مساوي ابعاد و داراي هسته درشت واکوئل کوچک و فعالیت بالا میباشند.

(مریستمهاي ثانویه) در واقع حلقهاي از سلولهاي مریستمی میباشد که فعالیت مریستمی خود را حفظ کردهاند و از لحاظ ساختار سلولی، سلولهاي تشکیل دهنده بافت مریستم ثانویه داراي واکوئل بزرگتر و تعداد کمتر میباشند. در نهاندانگان لایه لایه ائی ولی در نهانزادان آوندي- بازدانگان تودهاي سکتوریان دو نوع تشکیلات پسین وجود دارد:

فلودرمی- فلوژن این لایه در قسمت خارجی استوانه مرکزي تشکیل میشود (در قسمت پوست) در اثر فعالیت این لایه مریستمی در قسمت خارجی خود تشکیل چوب پنبه یک بافت محافظتی است و در تشکیل داخلی خود سلولهاي فلودرمی را میسازد. که بیشتر نقش همانند سازي و ذخیرهائی را دارند. دومین لایه مریستمی که در قسمت داخلی (چوب) قرار دارد. در اثر فعالیت این لایه بافت چوب پسین جوان در قسمت داخلی این لایه و بافت آبکش پسین جوان در قسمت خارجی خود به وجود میآورد. کامبیوم سلول مریستم به صورت حلقه و لایهاي در آمده است و فقط یک لایه سلول است. کامبیوم ابتدا از مریستم اولیه به وجود میآید که ساختار خود را حفظ میکند

فلودرم= سلولهاي پارانشیمی که نقش ذخیرهایی و همانند سازي تقسیم شود دوباره به حالت مریستمی قبل برگردد. در قلمه زایی ریشه دار شدن پدیده Dediferentiation است یعنی سلولهاي پارانشیمی تمایز یافته تبدیل به سلولهاي مریستمی تمایز نیافته میگردد

استرس روی غدد فوق کلیوی تأثیر می گذارد و آن ها را وادار به ترشح هورمون های مختلفی مانند آدرنالین و کورتیزول می کند. وجود کورتیزول در خون نیز باعث تجمع چربی در بدن می شود. این روند را لیپوژنز (تولید چربی) می گویند.

در قسمت استوانه مرکزي (در قسمت چوب قرار دارد) فعالیت بدین نحو است که در قسمت خارج خودش آبکش پسین را میسازد و در قسمت داخل چوب پسین را میسازد. آبکش پسین را میسازد. نتیجه فعالیت دو لایه مریستمی رشد پسین میباشد رشد پسین خاص بازدانگان و نهاندانگان دو لپهاي میباشد یعنی اینکه بازدانگان و نهاندانگان دو لپهاي رشد قطري میکنند. نتیجه فعالیت مریستم اولیه: رشد طولی
کامبیوم و فلوژن: رشد قطري محدوده پیوند در باغبانی به بازدانگان و نهاندانگان دو لپه بر میگردد چون در این گروه لایه زاینده کامبیوم میباشد و محدود پیوند است.

مجموعه بافتهایی که از فعالیت مریستمهاي مختلف به وجود میآیند. این بافتها بلافاصله از سلولهاي مریستمی به وجود میآید. گاهی مواقع سلولهاي تشکیل دهنده بافت پارانشیمی خاصیت همانند سازي خود را حفظ کرده و منشاء براي سایر بافتها تبدیل میگردد. مریستم- پارانشیم- سایر بافتها (کلانشیم- کلرانشیم) سلولهاي پارانشیمی اکثراً تقش پرکنندگی اندامهاي گیاهی را ایفا میکنند ولی ممکن است نقشهاي دیگري هم داشته باشند

در این حالت نقش ذخیره مواد غذائی از قبیل چربیها، پروتئینها و نشاسته را داشته باشد در این حالت گفته میشود پارانشیم ذخیرهاي

در این حالت سلولهاي پارانشیمی داراي واکوئل بزرگی میباشد که میتوانند آب را در خود ذخیره کنند.

به دلیل داشتن فضاي سلولی و توانائی ذخیره هوا را دارا میباشند. سلولهاي پارانشیمی داراي دیواره پکتوسلولزي است پس خاصیت زنده ماندن خود را از دست نمیدهند. به دلیل حفره بین سلولهاي پارانشیمی دستگاه هاي – بافت آوندي دستگاه هادي نقش انتقال مواد خام (عناصر چوبی) آب و مواد معدنی و مواد آلی پرورده (عناصر آبکش) را برعهده دارد.

دو نوع بافت هادي داریم

۱- چوب
۲- آبکش

دستگاه آوندي در تمام گیاهان عالی وجود دارد و به ترتیب از نهانزادگان آوندي تا بازدانگان و نهاندانگان (بافت هادي تکامل یافته ترند) پیچیدهتر میگردد.
بافت آوندي چوبی (گزیلم) مفهوم پروتوگزیلم ومتاگزیلم را نباید با چوب نخستین و چوب پسین اشتباه کرد.

پروتوگزیلم

از کلیه عناصر چوبی نخستین که پیش از اینکه رشد طولی اندام پایان یابد تمایز یافتهاند این عناصر از پروکامبیوم به وجود میآیند.

متاگزیلم ها:

در مجاورت پروتوگزیلمها قرار دارند این عناصر پس از پایان رشد طولی اندام تکامل مییابند و معمولاً از سلولهاي پارانشیمی که بالغ هستند به وجود میآیند متاگزیلمها علاوه بر چوب پسین داراي قسمتی از چوب نخستین میباشند. مریستم عاري از ویروس است زیرا عاري از عناصر آوندياند پدیده انتشار غذایی خود را میگیرند. جوانه انتهائی ساقه سلولهاي تشکیل دهنده بافت پروتوگزیلم (چوبی شدن آنها) از نوع حلقوي و یا مارپیچی است. پس عناصر آوندي که اندامهاي در حال رشد طولیاند از نوع حلقوي و مارپیچی است. چوب پسین در اثرفعالیت کامبیوم – متاگزیلم ابتدائیترین نوع حلقوي است که داراي بافت سلولزي میباشد اول پروتوگزیلم است و بعداً متاگزیلم را ایجاد میکند. در ساختار اولیه ریشه دستجات چوب و آبکش جدا از همدیگر به صورت یکی در میان قرار دارند. برش عرضی بافت ریشه که در بافت ریشه آوند چوب و آبکش جدا از هم هستند.
پروتوگزیلم= پیش چوب متا یعنی بعدي
سرخس- نردبانی
پروتوگزیلم: خاص نهاندانگان – دیواره عرض ندارند.
پروتوگزیلمها داراي چوب حلقوياند که بصورت چوب و سلولز است به همین دلیل در رشد طولی مشکل ندارند ولی درمتاگزیلمها چوبی سخت مشبک – مخطط و منقوط(تکامل یافتهتر از سایر عناصر آوندياند) است. همه چوبی و نقطه نقطه سلولزي وقتیکه اینها تشکیل شده از رشد طولی اندام جلوگیري میکنند. چوب حالت مرده دارد و آبکشزنده است. در نوك تارهاي کشنده ریشه و در انتهاي رگبرگهاي منحصراً آوندهاي ناقص پروتوگزیلمی مشاهده میگردد یعنی برگ داراي رشد طولی دارند و در آنها تا آخر عمر میماند و نقش هادي را دارد (پتانسیل طولی را دارند.)

تراکئیدهاي نردبانی

این آوندها در سرخس وجود دارد. غیر از تراکئید نردبانی گزیلم دیگري در سرخسها در نهانزادگان آوندي وجود ندارد. تراکئیدها دیواره عرضی دارند ولی تکامل یافتهها دیواره عرضی ندارد. تراکئیدها با نکتوآسیونهاي قرصی، است و این نوع خاص بازدانگان است. تراکئیدها برخلاف آوندهاي کامل داراي دیواره عرضی هستند. بعضی از تیغهها که در دیواره ثانویه سلول ایجاد میگردد که در روي آن دیواره اولیه ایجاد میگردد و منافذي که روي دیواره ثانویهاند داراي پلاسمودسماتااند که ارتباط دو سلولاند پونکتوآسیوناند. به این منافذ که داخل دیوارهاند پونکتوآسیون گویند. ارتباط با رشته سیتوپلاسمی دارند.

آوندهاي کامل

در واقع سلولهاي مردهاي هستند که از قسمت انتهائی به همدیگر متصل شده و دیواره عرضی بین آنها از بین میرود و یکپارچه میگردند. چوبی شدن دیواره سلولی در آوندهاي کامل بهصورت مشبک، مخطط و منقوط است این تزئینات باعث محدود کردن بخش سلولزي میگردد.

آوند ناقص

سلول کشیده دوکی شکل و داراي دیواره عرضی چوبی- تراکئید فقط حلقههاي چوبی دارد و بقیه سلولزي است.

عناصر غیر هادي

عناصر غیر هادي یک بخش ناهمگن بهتر است از این بخش استفاده کنیم که تشکیل دهنده بافت آوند چوبی. بافت آوندي یک بافت ناهمگن است یعنی اینکه علاوه بر سلولهایی که در عمل انتقال مواد دخالت دارند شامل یک سري عناصر دیگري نیز میباشد.
در دو لپه ايها عناصر غیر هادي شامل یافتههاي پارانشیمی با دیواره سلولزي و یا چوبی و فیبرها و اشعه مغزي میباشد. فیبرها سلولهاي کشیدهاي میباشند که در بافت چوبی (فیبر چوبی) و یا در بخش پوست (فیبر آبکشی) قرار دارند.

پارانشیم چوبی معمولا سًلولهاي زندهائی میباشند بر حسب طرز قرار گرفتن سلولهاي پارانشیمی – دو گروه تقسیم میشوند:

اول: پارانشیم چوبی عمودي که در مجاورت عناصر هادي قرار دارند.
دوم: پارانشیمهاي افقی (اشعه مغزي) در واقع مغز را به پارانشیم پسین ارتباط میسازد. در گیاهانی که بافت پسین دارند اشعه چوبی از کامبیوم حاصل شدهاند نقش اینگونه سلولهاي پارانشیمی ذخیره مواد غذائی میباشد

تیلوز Tylose

در نهاندانگان فضاي داخلی عناصر هادي پس از مدتی فعالیت باتشکیل تیل مسدود میگردد تیل درواقع از وارد شدن زوائد یافتههاي پارنشیمی مجاور عناصرهادي میباشد.

کالوز- آبکش
تیلوز- چوب

لوله هاي آبکش

معمولاً از یک ردیف یاختههاي کشیده با دیواره سلولزي است که داراي صفحات آبکش عرضی میباشد سلولهاي آبکش برخلاف آوندهاي چوبی زندهاند. در پایان فصل رشد صفحات عرضی سلولهاي آبکشی توسط مواد کالوز پوشیده میگردد مسدود شدن این صفحات اکثراً دائمی است یعنی اینکه در اثر رسوب کالوز لوله آبکش از فعالیت باز ایستاده و در سال بعد سلول آبکش جدید به وجود میآید. گاهی مواقع در شروع فصل رشد مواد رسوب یافته (کالوز) حل شده و لوله آبکش فعالیت خود را از سر میگیرد. آوندهاي چوبی بهصورت لوله پیوسته و فاقد دیواره عرضی هستند.

عناصر غیر هادي بافت آبکش

– سلولهاي ضمیمه و یا همراه: در اثر تقسیم نامتعادل سلولهاي بنیادي علاوه بر عناصر آبکش که نقش انتقال را دارند: ۱
سلول آبکش ۲- سلول همراه نقش آن معلوم نیست.
سلول آلبومن دار: در بازدانگان سلولهاي آلبومن دارد نقش سلول همراه در نهاندانگان را ایفا میکنند این سلولها سرشار از پروتئین است.
پارانشیم آبکش: (پارانشیم هاي طولی): بیشتر نقش ذخیره مواد را برعهده دارند به دلیل عدم تشکیل صفحات غربالی از عناصر آبکش قابل تمایز میباشند.
اشعه بین آبکشو یا پارانشیم افقی: نقشاین گروه از سلولهاي پارانشیمی انتقال جانبی مواد و ذخیره مواد غذایی میباشد.
فیبرهاي آبکشی: منحصراً در دو لپهاي وجود دارند و جزء ساختار پسین میباشند و گاهی فیبرهاي آبکش در بازندانگان دیده میشوند.

بافت پوششی

این بافت سطح اندامهاي گیاهی را میپوشاند و نقشی که برعهده دارند حفاظت گیاه در برابر عوامل محیط خارجی میباشد:
اپیدرم سطح اندامهاي هوایی را میپوشاند نقشمحافظت اندام هوایی (ساقه و برگ) را برعهده دارند (ریشه اپیدرم ندارد.) لایه چوب پنبهاي و یا سوبرینی و کلاهک در ریشه نقش اپیدرم در اندام هوایی را دارد. بافت چوب پنبهایی در ساختار پسین ریشه و ساقه: (سوبروئید از مریستم انتهائی ریشه ایجاد شده)

کلاهک سوبرینی

نقش محافظت را دارند.
بافت اپیدرم معمولاً از سلولهاي زنده تشکیل شده است و فاقد کلروفیل. تنها در ارکیدهها سلولهاي اپیدرمی داراي کلروفیلاند و بعضی از گیاهان آبزي گاهی سلولهاي اپیدرمی رشدکرده و تبدیل به کركهاي ترشحی و یا پوششی میگردد. (مثل گلبرگ گل سرخ) گل سرخ ROSA و تمشک گاهی تبدیل به خار میگردد.
در گزنه کرك ترشحی که منشاء اپیدرم دارد.
در تیره انجیر و شاهدانه زوائدي به درون سلولهاي اپیدرمی نفوذ کرده که در سطح خارجی زوائد موادي از قبیل کربنات کلسیم نفوذ میکنند این حالت را سیستولیت گویند به کركهاي اپیدرمی که چنین حالتی را نشان میدهند سیستولیتی گویند و گزنه. کركهاي اپیدرمی که چنین حالتی دارند اکثراً حالت خوشهاي پیدا میکنند. در تیره خرزهره و انجیر در زیر لایه اپیدرم، لایه هیپودرم وجود دارد این لایه از ۲ لایه یا چند ردیف سلول تشکیل شده است. که منشاء آنها سلولهاي اپیدرمی میباشد و نقش محافظتی دارند.

در غلات: در سطح خارجی سلولهاي اپیدرمی مواد سیلسی Si رسوب میکنند.

بافت اسکلرانشیمی

سلولهاي اسکلرانشیمی دیواره چوبی و ضخیم دارند و بر حسب شکل آنها به سلولهاي اسکلروز، اسکلرائید و فیبرها تقسیمبندي میگردند.

سلولهاي اسکلروز

این سلولها معمولاً متساوي الابعاد، اغلب پروتوپلاسم خود را از دست داده و مرده میشوند.
در میوههاي فندقه – هسته میوههاي شفت (رکود مکانیکی- زیتون- خرما) پوشش دانه لوبیا . رکود یزیکی- لوبیا- اقاقیا – بذور سخت و سفت. معمولا پًوششی از سلولهاي اسکلروز را دارا میباشند. در گوشت گلابی هم سلولهاي اسکلروز وجود دارد این سلولها اغلب نقش نگهدارنده را برعهده دارند ولی در پوشش میوه هاي فندقه و هش شفت میوههاي هسته علاوه بر بافت نگهدارندگی نقش محافظتی را نیز دارا میباشند.

اسکلریت

اسکلروئید: در واقع سلولهاي اسلکروز بزرگ و منشعب هستند این سلولها در برگ چاي و زیتون وجود دارد.

فیبرها

سلولهاي مرده با غشاء ضخیم و چوبی شده میباشند این سلولها معمولاً دراز و دوکی شکلاند و برحسب محل قرار گرفتن آنها به فیبرهاي پوستی (پریسیکلی) دایره محیطیه و فیبرهاي چوبی تقسیم بندي میگردند. فیبرهاي پوستی و پریکسلی و فیبر چوبی در صنعت نساجی استفاده میگردد.

دستگاه ترشحی

عناصري که نقش ترشحی دارند به دو دسته تقسیم میشوند. گروهی که :
۱-مواد ترشحی را در داخل سلولهاي خودشان نگه میدارند.
۲-گروه دوم مواد سنتز شده را در فضاي بین سلولی انبار میکنند.

سلولهاي ترشحی

سلولهاي اپیدرمی که نقش ترشحی را دارند. در گل سرخ و برگ و ساقه اسطوخودوس بعضی از سلولهاي اپیدرمی تبدیل به سلول ترشحی میگردند سلول شکلهاي ترشحی با بقیه متفاوت است ولی از لحاظ اندازه کوچکتر و برآمدهاند و فاقدکوتین هستند.

کركهاي ترشحی

معمولاً از سلولهاي اپیدرمی ساخته میشوند و در انتهاي خودشان مواد ترشحی را ذخیره میکنند شکل کركهاي ترشحی از مشخصات منحصر به فرد تیرههاي گیاهی است مثلاً در تیره نعناع کركهاي ترشحی پایههاي کوتاه که در راس خود ۸ سلول ترشحی دارد. براساس نوع کرك ترشحی تیرههاي تفاوت میکند. سلولهاي ترشحی داخلی: این سلولها معمولاً در داخل بافتهاي داخلی چوب و آبکش و گاهی در داخل پوست درونی قرار دارد. بعضی از گیاهان تیره گل سرخ کیسه هاي ترشحی و مجاري ترشحی کیسه هاي ترشحی لیزوژن سلولهاي تشکیل دهنده این کیسهها مواد ترشحی خود را در بین فضاي سلولی میریزند و خود سلول ترشحی بعداً در اثر لیز شدن تیغه میانی متلاشی میگردد. کیسههاي ترشحی شیزوزن: این نوع کیسهها معمولاً از یک نوع سلول پارانشیمی حاصل میشوند این نوع سلول در اثر تقسیم به ۴ سلول تبدیل گشته و فضایی در بین خودشان به وجود میآورند، سلولهاي اطراف نیز بعداً تقسیم مماسی انجام داده و در حالت کلی فضاي بزرگی در بین خودشان به وجود میآورند. این نوع کیسههاي ترشحی در اکالپتیوس – گل راعی و میخک درختی وجود دارد. لیزوژن در خودش هم شکسته میشوند در لیزوژن سلول ترشحی خودش تخریب شده و از خودش میریزد.

کیسه هاي ترشحی شیزوژن

مراحل اولیه تشکیل شبیه شیزوژن است ولی در مراحل بعدي سلولهایی که در قسمت داخلی قرار دارند متلاشی میشوند در درون حفره بقایاي دیوارههاي یاختهها توام با فرآوردههاي ترشحی مشاهده میشوند. این کیسهها خاص تیره مرکبات است. اول لیزوژن بوده برخی از آنها شیزوژن شد

مجاري ترشحی

شبیه کیسههاي ترشحی شیزوژن است ولی در این حالت از یک دریف یاختههایی که روي هم قرار گرفتهاند تشکیل شده است مجاري ترشحی در پسته- چتریان وجود دارد.

لوله هاي شیرابه اي

شبیه سلولهاي ترشحی هستند یعنی اینکه مواد ترشحی خود را در داخل خودشان حفظ کنند، لولههاي شیرابهاي در مامیران- درخت هوا- افریبا وجود دارد.
لوله هاي شیرابه اي دونوع است:
لوله شیرابهائی بند بند در این حالت دیواره عرضی تشکیل دهنده لوله شیرابهاي از بین نمیرود این حالت در گلوسیوم از تیره خشخاش و تیره پنیرك دیده میشود. لوله هاي شیرابه اي حقیقی: از یک بند به وجود میآیند که به طور نامحدود کشیده شده و منعشب میگردد فاقد دیواره عرضی شامل هزاران هسته میباشد این لوله ها در توت – انجیر- فرفیون- خرزهره- وجود دارند.
کلرانشیم= پارانشیم کلروفیل دار

چوب پنبه

در اثر فعالیت لایه فلوژن لایه چوب پنبهاي حاصل میگردد اگر این لایه پیوسته باشد تبادلات گازي بیرون و درون گیاه قطع میگردد لذا در مکانهایی فلوژن به جاي چوب پنبه (بافت پارانشیمی ) را میسازد که به آن عدسک و Lenticels لنتیکول گویند.
دستگاهها و یا بافتهاي نگهدارنده در گیاهان جوان که ساقه علفی دارند تورژسانس سلول اولین سلول نگهدارنده را ایجاد میکند به تدریجی که گیاه بزرگ میشود بافت نگهدارنده تشکیل میگردد سلولهاي آوندي علاوه بر اینکه نقش انتقال مواد را برعهده دارند بعنوان بافت نگهدارنده نیز عمل میکنند ولی بعضی از سلولها وجود دارند که نقش آنها منحصراً نگهدارنگی است (بافت اسکلرانشیم و سلولهاي مرده با دیواره چوبی) و بافت کلانشیم (سلولهاي زنده با دیواره پکتوسلولزي)، به مجموعه سلولهایی که نقش نگهدارنده دارند را استرنوم گویند.

بافت کلانشیم

بافت نگهدارنده اندامهاي جوان در حال رشد میباشد در دمبرگ و رگبرگ این نوع بافت نگهدارنده فراوان است در این بافت مقدار فراوانی آب ذخیره میگردد در ساقه چهار چوش نعناع و خطوط تیره چتریان نیز این بافت وجود دارد و مکان اصلی بافت کلانشیم در زیر اپیدرم میباشد. کلانشیم در آنها که داراي رشد طولیاند پکتوسلولزي زنده مراحل نهائی اسکلرانشیم چوبی- مرده

بافت ریشه

اختصاصات بارز ریشه در پیدازادان ریشه به اندام زیرزمینی که نقش جذب آب و مواد معدنی را برعهده دارند تبدیل میشود ریشههاي هوایی از لحاظ ساختار درونی شبیه ریشههاي زیرزمینی است ولی از لحاظ عمل تفاوت دارند. وجود کلاهک در ریشه نقش حفاظت از ریشه دارد که شباهت زیادي با بشره در اندام هوایی دارد. آوند چوب و آبکش در ساختمان نخستین ریشه بصورت متناوب میباشد. رشد چوب نخستین در جهت رو به مرکز میباشد ریشههاي فرعی از لایه اندودرم و گاهی از دایره محیطیه منشاء گرفتهاند. (دستجات چوب و آبکش به صورت تناوبی قرار گرفته است) چوب درون زا است.

ریشه اصلی و انشعابات آن

منطقه کلاهک: این منطقه در میکروزیرها و در ریشههاي مکنده وجود ندارد.
منطقه تارهاي کشنده: به ترتیب ریخته تارهاي کشنده و منطقه چوب پنبهائی جایگزین آن میگردد تعداد انشعابات ریشه بستگی به تعداد دستجات آوندي دارد. نکته در پاندانوس و بعضی از انجیرها (پافیلی- پاندانوس) ریشه ها از قسمت هوائی است و نقش نگهدارندگی را دارا میباشد

سازش هاي خاص در ریشه ها

ریشه هاي غدهاي- نقش ذخیره مواد غذایی را برعهده دارند مثل هویج و چغندرقند در بعضی از ارکیده ها ریشه هاي هوائی داراي کلروفیلاند این ریشه ها میتوانند نقش برگ را انجام دهند. ریشه هاي چنگکی ، همانند عشقه و ریشه هاي هوایی وانیل (تیره ارکیده) این گیاهان با کمک ریشه هاي چنگکی موجب اتصال خودشان به گیاه میزبان میگردند. ریشه هاي مکنده (درانگلیها) سس و گل جایز ریشه مکنده میگردد. ساختار تشریحی ریشه ها در گیاهان دو لپه اي و بازدانگان ریشه از دو حلقه درست شده است حلقه خارجی (حلقه پوستی)- حلقه داخلی و یا استفاده چوبی، حلقه پوستی از تار کشنده- پوست- آندودرم تشکیل شده، آندودرم سلولهاي مستطیلی داراي نوار کاسپاري میباشد. استوانه مرکزي شامل دایره محیطیه، دستجات آوندي و مغز میباشد.

پوست در ریشه

تار کشنده خارجیترین لایه استوانه پوستی پارانشیم پوستی آندودرم داراي نوار کاسپاري میباشد.
چوب در ریشه خارجیترین دایره محیطیه و یا پریکسل دستجات چوب و آبکش مغز در ریشه خارجیترین لایه استوانه مرکزي دایره محیطیه و داخلیترین آن مغز است. مهمترین تفاوت ریشه و ساقه در این است که آوند چوبی در ریشه نخستین رو به مرکز است و یا چوب درون زا است. ریشه هاي تک لپه ايها ساختا ر نخستین در تک لپه ایها و دو لپه ايها با همدیگر تفاوت ندارند. منشاء تارهاي کشنده در تک لپه و دو لپه ايها تفاوت دارد.در ارکیده ها لایه تارهاي کشنده تغییر حاصل کرده و تبدیل به لایهاي از سلولهاي مرده با لایه چوب پنبهاي میگردد که این سلولها سلولهاي نقاب گفته میشود که توانایی جذب آب باران و یا بخار آب را دارند. در آمده که به آنها سلولهاي معبر گویند. در تک لپه ايها دایره U یاخته ها و سلولهاي آندودرمی در تک لپهاي به شکل محیطیه نداریم. استوانه مرکزي در تک لپه ایها داراي تعداد زیادي دستجات آوندي میباشد. مغز در تک لپهايها در اثر رشد بیش از حد متاگزیلم کاهش مییابد.
لایه سوبروئیدي بیشتر براي تک لپهايها گفته میشود. اول کامبیوم به صورت سینوسی است در ریشه در مراحل بعدي تفاوتی بین ساختار پسین ریشه وجود ندارد با ساقه درتک لپه نه ساقه و نه ریشه کامبیوم ندارد. در قسمت داخلی خود آوند چوبی رامیسازد و در خارج خود آوند آبکش را میسازد.
در ساقه: دستجات آوندي چوب و آبکش در ابتدا روي همدیگر قرار دارند و بهصورت متناوبی نمیباشند. مجموعه چوب پنبه و فلودرم را پریدرم گویند پس پریدرم جزء ساختار پسین است.
لایه کامبیوم جاي ثابتی است ولی در صورتی که لایه فلوژن (فلودرم چوب پنبهایی) مکان آن تغییر میکند.
نکته: در ثعلب (ارکیدهها) ریشههاي هوائی نقش فتوسنتزي دارند در حالیکه در پاندانوس و انجیر بنگالی ریشههاي هوائی فقط نقش نگهدارندگی را انجام میدهند.

ریشه هاي آبزي

انجیر معابد Ficud Rlegioua, Ficul Bangalenlio هر دو ریشه هوائی دارند و نقش نگهدارنده دارد.
ریشههاي آبزي فاقد تار کشنده- فاقد بافت نگهدارنده و تعداد دستجات آوندي تقلیل پیدا میکند در تربچه، هویج- چغندرقند- در تربچه علاوه بر ریشه قسمتی از هیپوکوتیل در تشکیل ریشه غدهاي نقش دارند غدهاي شدن در هویج نتیجه نمو آبکش پسین و اما در تربچه بر اثر حجیم شدن چوب پسین است. در کوکب بر اثر رشد فوق العاده آبکش پسین باعث متورم شدن ریشه میگردد. در چغندر قند ابتدا یک پاکت پیوسته معمولی ریشهها در حالت کلی منشاء درون زا دارد. تولید میگردد (حلقه چوب و آبکش پسین) سپس لایه زاینده غیر طبیعی دیگر در قسمت خارجیتر تشکیل میگردد در اثر فعالیت لایه پاکت دوم نیز به وجود میآید همین نحو چندین دسته پاکت به وجود میآید.

ساختار ساقه

ساقه برخلاف ریشه داراي گروه و میانگره است و از نظر تشریحی، داراي بافت پوششی بشرهاي، گروههاي چوبی و آبکش به صورت دستهاي توام چوب و آبکش، رشد چوب نخستین در جهت گریز از مرکز

انواع گوناگون ساقههاي هوایی

قطع عرض ساقه در نعناعیان مربعی، در کدوئیان پنج ضلعی و در اویار سلام مثلثی شکل است.
کلادومها (برگ شاخهها) در واقع ساقههاي هستند که به شکل برگ در آمدهاند ولی به علت فقدان جوانه در بغلشان ازبرگها تشخیص داده میشود مثل کوله خاس، مارچوبه در زالزالک و گوجه وحشی ساقهها تبدیل به خار میشود و جنس لیمو گیاهان که با خشکی سازش یافتهاند ساقه گوشتی شده، برگهاي گوشتی در گیاهان کراسولارها وجود دارد. در بعضی از گیاهان ساقههاي زرت دارند مانند چغندرقند- گل انگشتانه ، بارهنگ، پامچال، گل قاصد. در موز ساقه ظاهري از مجموعه غلافهاي برگی که همدیگر را در برمیگیرد تشکیل شده است این برگها منشاء ریزومی دارد. برگها در انتهاي آن هستند منشاء برگها در موز از ریزوم است.

طرق انشعاب ساقه

انشعاب خوشهاي یا مونوپودال: رشد محور اصلی نامحدود است و از جوانه انتهاي صورت میگیرد. اگر جوانه انتهاي از بین برود جوانه جانبی بعدي عمل رشد را برعهده میگیرد. بلوط – راش
انشعاب گرزنی پاسمپودیال: اگر جوانه انتهاي اول به یک گل ختم شود و یا رشدش خاتمه یابد و جوانه جانبی ۲ رشدکرده و شاخه جوان ۲ را تشکیل دهد که در امتداد شاخه جوان ۱ قرار گیرد، عین این کیفیت براي شاخه جوان ۳ و… اتفاق افتد رشد از نوع سمپودال گویند. این حالت در ساقه فلفل، هووریزوم و مهم سلیمان دیده میشود

انواع ساقه هاي هوایی

الف- ساقه هاي هوایی افراشته (علفی و چوبی)
ب- ساقه هاي خزنده: این نوع ساقه ها معمولاً در سطح زمین، قرار دارند و معمولاً تولید ریشه هاي نابجا میکنند که بعداً میتوانند مانند یک گیاه مستقل عمل کنند مثل توت فرنگی، که به این ساقه ها Runner گفته میشود.
خارهاي اپیدرمی- رز- تمشک
مکنده، شاخه تغییر کرده- موچسب
ریشه نا به جا- داردوست
پیچک تغییر شکل شاخه- مو
پیچک تغییر شکل برگ – نخود- کلیماتیس، خلر
ریزوم منوپودیال : نهانزادگان آوندي
ریزوم سمپودیال : پیدازادان
زنجبیل زرد چوبه داراي ریزوم می باشد.
ریشه غدهاي : چغندر ، شلغم، ترب
ساقه غده : گل حسرت ، سیب زمینی
نسار، گلایل : CORM
در اقاقیا گوشوارك تبدیل به خار شده
ج- ساقه بالا رونده: این ساقه ها معمولا تًوسط خارهاي اپیدرمی، مکندهاي که دو اثر تغییر شکل شاخه ها حاصل شده است (مو چسب) ریشه هاي نابجا (داردوست (Hedrahelix یا پیچکها که در اثر تغییر شکل شاخه ها مثل مو یا تغییر شکل برگها (مثل نخود خلر و کلماتیس) به قیم میچسبند و از آن بالا میروند.

انواع گوناگون ساقههاي زیرزمینی

ریزوم: به ریزوم در واقع ساقههاي تغییر شکل یافتهاي میباشند که داراي برگهاي تغییر شکل یافته، ریشههاي نابجا هستند. ریزومها به دو صورت، منوپودال (در نهاندانگان آوندي) یا به صورت سمپودال (در پیدازادگان) رشد میکنند. ریزوم در مهر سلیمان از نوع سمپودال است که در این حالت جوانه انتهاي تبدیل به گل میگردد. در پامچال، علف گربه و شوکران کبیرریزوم سمپودال از نوع عمودي رشد میکنند.
غده ها: مثلاً ساقه غدهاي در سیب زمینی، سیب زمینی ترشحی و بخش تحتانی گیاه حسرت غدهاي میشود. گاهی قسمت دایمی نگونسار، گلایول در حقیقت ساقهاي است پیاز مینامند. سوخهاك لاله، سیر ، سوسن وجود دارد. ساقه نخستین دو لپهایها و بازدانگان
بشره: معمولاً فاقد کلروپلاست ولی داراي نشاسته است که برروي آن قرار دارد که داراي کلروفیل است ساقه غوطهور فاقد پوستک (بشره و روزنه) است. در زیر بشره پارانشیم پوستی قرار دارد. و داخلیترین لایه آن آندودرم میباشد گاهی مواقع دوتاسه لایه زیر اپیدرم سلولهاي پارانشیمی حاوي کلروفیل هستند. در داخل سلولهاي پارانشیمی عناصري از قبیل:
عناصر نگاهدارنده مثل وجود کلانشیم در چتریان و نعناعیان

فیبرهاي پارانشیمی

یاخته هاي واجد اکسالات کلسیم عناصر ترشح کننده مثل یاختههاي اسانسدار مجاري ترشحی مخروطیان ، چتریان و کیسههاي لعابدار شیره پنیرك در خلر و ماشک عناصر هادي وجود دارد. در ساقه بافت آندودرم رشد کمتري میکند. در زیر تیره شعاعیان از تیره کاسنی مجاري ترشحی وجود دارد.

استوانه مرکزي در ساقه

در ساقه نخستین دو لپهاي خارجیترین لایه آن دایره محیطی، که ممکن است کاملاً اسکلرانشیمی یا بخشهاي از آن سلولزي است، پارانشیم مغزي ، اشعههاي مرکزي و دستجات آوندي میباشد.
در سیب زمینی قسمت اعظم غده سیب زمینی پارانشیمهاي مغزي رشد کرده میباشد. آوند آبکش در ساقه از نوع رو مرکز است اما آوند چوبی از نوع گریز از مرکز است. پروتوگزیلمها معمولاً از نوع آوندهاي
حلقوي و مارپیچی ولی متاگزیلمها بیشتر به از نوع مشبک، مخطط، و منقوط است. دستههاي آوند چوبی و آبکشی در ساقه برروي همدیگر و به صورت یک دایره متحدالمرکز قرار دارد.
در تک لپه اي ها: این دستجات آوندي بیش از یک دایره متحدالمرکز قرار دارند.
در تک لپه اي ها تشخیص پارانشیم پوستی از استوانه مرکزي مشکل است.
در تک لپه اي ها دسته هاي چوب- آبکش غالبا به صورت ساختار ویژهاي است که به اختصار گویند چوب به صورتمغز اکثرا دًر تک لپهايها تحلیل رفته است (مثلا دًر ساقه ماشورهاي مغز تحلیل رفته و فقط در محل گره به صورت پره میباشددر آمده و آوندهاي آبکش را V قرار دارد یعنی اینکه آوندهاي چوبی شبیه V در تک لپه اي دسته هاي آوندي به صورت در بر میگیرد و اغلب مواد دستههاي آوندي توسط غلاف اسکلرانشیمی احاطه میشود که مانع از رشد پسین آن میگردد. در این صورت دسته آوند را بسته مینامند.

ساختار پسین ساقه

این ساختار خاص دو لپهايها و بازدانگان است. در تک لپهايها به ندرت دیده میشود. از لحاظ ترتیب زمانی به وجود آمدن ساختار پسین، اولین مرحله کامبیوم و سپس فلوژن به وجود میآید. (در بعضی مواقع کامبیوم تنها تشکیل میشود مثل چتریان) بهتعداد کامبیوم در داخل دستههاي چوب و آبکش به وجود میآید و سپس بین دستهاي به وجود میآید و برخلاف رویه حالت شعاعی ندارد. در پیچیها لایه کامبیوم ابتدا در بین دستههاي چوب و آبکشی عناصر آوندي را به وجود میآورد. اما در بین دو دسته آوندي (چوب – آبکشی) تنها بافت پارانشیمی را به وجود میآورد. ساختار چوب پسین شامل عناصر فعال (آوندهاي حلقوي، مارپیچی پروتوگزیلم، تراکئیدها و تراکمهاي چوب پسین سلولهاي مخطط، مشبک و منقوط در دو لپهایها، اشعه چوبی، فیبرهاي چوبی و مجاري ترشحی میباشد. تفاوت رشد بهاره و پاییزه فقط در آوندهاي چوبی قابل مشاهده است، بنابراین تفاوت طبقات چوب حاصل از دو سال به آسانی از یکدیگر تشخیص داده میشود. پس از روي تعداد طبقات (هر کدام معرف یک سال است.) سن درخت قابل تشخیص است. چوب وقتی مسن میشود به چوب تیره معروف است در این حالت آوندها از فعالیت میافتد و در اثر تیل
مسدود میگردد. تیل در واقع برآمدگی پارانشیم مجاور که منفذ آوندي را مسدود میسازد. چوب= تیل .پس از کار افتادن توسط مواد تانن پر میگردد. دستههاي آوندي در دو لپهايها از نوع بازولی در تک لپهايها از نوع بسته میباشند. نوعی از تشکیلات پسین در صبر زره، گل زنگوله و دراسنا وجود دارد. (که همگی از نوع تک لپهايها است.) فلوژن= لایه زاینده چوب پنپه و پوست- به سمت داخل پوست پسین فلو درم و به خارج چوب پنبه (پریدرم) را میسازد.

بافت زاینده چوب پنبه و فلو درم

این لایه زاینده از خارج بافت چوب پنبه و از داخل فلودرم را میسازد مجموعه چوب پنبه و فلو درم بافت پریدرم را میسازد. این بافت زاینده در اعماقهاي مختلف تشکیل میشود در غده سیب زمینی در بافت بشره تشکیل میشود اما در انگور و انگور فرنگی در دایره محیطی تشکیل میگردد. در بلوط چوب پنبهاي، چوب پنبه حاصل از فعالیت لایه فلوژن مصارف صنعتی دارد. در اثر فعالیت لایه چوب پنبهاي، قسمتهاي بیرونیتر ساقه در اثر نفوذ ناپذیر شدن محکوم به مرگ است و مجموعهاي به نام رتیدوم را به وجود میآورد. که به غلط پوست میگویند. فلو درم نیز نقش پارانشیم پوستی دارد.

ناهنجاريهاي ساختاري

بافت آبکشی اطراف مغز: (آبکش اطراف مغزي) مثلاً در تیره سیب زمینی، کدو، فرفیون، و بعضی از زبانه گلیها بافت آبکشی درون چوبی
تشکیلات چوب – آبکش اضافی: مثلاً در اسفناج کامبیوم اصلی از بین میرود و بعد از مدتی کامبیوم جدید در خارج دایره محیطی تشکیل میشود.
ریزومها: در ریزومها بافت نگهدارنده رشد زیاد نمیکند ولی در عوض بافت محافظ گسترش بیشتري یافته. مثلا لًایههاي
پوستی چوب پنبهاي (در غده سیب زمینی)
ساقه هاي آبزي: بارزترین صفت، داشتن ساختار حفرهاي پوست آنها است. از طرفی استوانه مرکزي رشد زیاد نمیکند. و سلولهاي بشرهاي معمولاً فاقد روزنه است.
پهن شدن ساقه: در اثر دو شاخه شدن مکرر نقطه رویشی میباشد.
فشار رشد و انشعابات ساقه:
معمولاً در رأس محور روي لپه قرار دارد که باعث تشکیل ساقه برگدار میگردد.
برحسب نظریه بووا ساختار مریستم ساقه را میتوان چنین خلاصه کرد.
پوسته: – حلقه بنیادي- ساقهها و برگها پرومریستمهاگزا
مغز: – پرومریستم نهنجی – مریستم مغزي

ساختار برگ

منشاء برگها

بخشی از دسته آوند را که بین استوانه مرکزي ساقه و قاعده برگ قرار میگیرد اثر برگی گویند. در نعناعیان دو دسته آوندي، کلماتیس سه دسته آوندي و چتریان چندین دسته آوندي ساقه وارد برگ میشود. در تک لپه ايها چندین دسته اوندي از ساقه وارد برگ میشود.

گذرگاه ریشه به ساقه

در ریشه دستجات چوب و آبکش مجزا و متناوب است. در ساقه دستجات چوب و آبکش روي همدیگر قرار دارند. حال در محل یقه که این دستجات در امتداد و همدیگر قرار میگیرن

برگ پیدازادان

برگ معمولاً داراي دمبرگ و پهنگ است، هر قاعده دمبرگ متورم شده و تبدیل به نیام میگردد. قاعده دمبرگ متورم شده و تبدیل به نیام میگردد که در چتریان و غلات رشد زیادي میکند نیام معمولاً داراي زایده گوشوارك و زبانک است که در بعضی گیاهان زود و در بعضی دیگر واقعی است. در اقاقیا تبدیل به خار میگردد ولی در خلر که برگ به شکل پیچک در امده گوشوارك نقش برگ را دارا میباشد. زبانک حد فاصل پهنک و دمبرگ قرار دارد که در تیره غلات و تیره علف هفت قرار دارد. (اکرا را گاهی مواقع زبانگ گویند.)
گاهی مواقع دمبرگ نقش پهنک را برعهده میگیرد و پهنک از بین میرود که در این حالت فیلودگویند. (آکاسیا) در تیره میخک برگها فاقد دمبرگ است که در این صورت حالت بی دمبرگی گویند.
برگهاي وجود دارد که تنها یک رگبرگ دارد مثل علف جارو و برگهاي بارگبرگ موازي مثل غلات

برگهاي ساده و برگهاي مرکب

برگهاي ساده به برگهاي گفته میشود که دمبرگشان منشعب نباشند، برگهاي مرکب به برگهاي گفته که دمبرگمنشعب بوده و هر انشعاب به داخل یک برگچه منتقل شده باشند. برگهاي نخلها برگهاي مرکب به نظر میرسند اما در حقیقت برگهاي سادهاي میباشند چرا در ابتدا فاقد بریدگی بوده ولی در مراحل بعدي بریدگیهاي عمیق پیدا کرده و مرکب مانند میشود مثل نخل زینتی، نارگیل و خرما در کلادود بر عکس فیلود شاخه به شکل برگ در آمده ونقش برگ را انجام میدهد.

برگها از لحاظ شکل پهنک به انواع مختلف تقسیم میشود:

برگهاي پیکانی: در انواع مختلف ترشک و برگهاي هوایی تیرکمان آبی برگهاي سپري شکل در گل لادن وجود دارد.
برگهاي مرکب: الف- برگ مرکب تک شانهاي: که در این حالت رگبرگ اصلی به یک برگچه ختم میشود (گردو، اقاقیا، زبان گنجشک) اگر رگبرگهاي اصلی به برگچه ختم نمیشود و به جاي آن سیخک و یا پیچک وجود دارد. در سوزنی برگها پهنک تحلیل رفته و فقط یک ردیف رگبرگ اصلی باقی میماند. طرز قرار گرفتن برگ در جوانه طرز قرار گرفتن برگ در جوانه را پر فولید شدن Perfoliaision گویند.
هتروفیلی یا چند شکلی در برگه چند شکلی بدین معنا است که یک گیاه داراي انواع مختلف برگ است. در اکالیپتوس و آکاسیا و عشقه برگهاي قسمتهاي جوان از نظر شکل با برگهاي قسمت بالغ متفاوت است. گاهی مواقع هتروفیلی در برگها در اثر تغییر شرایط محیطی حاصل میشود. این حالت در تیر کمان آبی و آلاله آبی وجود دارد. در این گیاهان برگهاي شناور، غوطهور و هوایی با همدیگر از لحاظ شکل متفاوت میباشند.

فیلوتاکسی

طرز قرار گرفتن برگها روي ساقه را فیلوتاکسی میگویند برگها معمولاً طبق قاعده و قانونی روي خطوط قائم روي ساقه به خطوط نظم گفته میشود قرار دارند. در غلات برگها در دو ردیف (با دو خط نظم لورتوشیک) قرار دارند به همین
دلیل به آن دو ردیفه گویند. در اویارسلام در سه ردیف قرار دارد.(برگهاي سه ردیفه) برگها به صورت منفرد، متقابل و فراهم در هر گره وجود دارد- برگ فراهم به برگی گفته میشود که بیش از دوبرگ در ده گره وجود دارد. چنانچه دو سطح تقارن مربوط به دو برگ مجاور در نظر گرفته شود در بین آنها زاویهاي حاصل میگردد که زاویهاي حاصل میگردد که زاویه انحراف نامیده میشود. چوب فوقانی آبکش تحتانی ساختار تشریحی برگ برگ از بشره، پارانشیم برگی و دستجات آوندي تشکیل شده است. در برگ آوند چوبی در سطح فوقانی و عناصر آبکش در سطح تحتانی قرار دارند در اکثر برگها بافت کلانشیم در زیر بشره قرار داد و به دمبرگ استحکام میبخشد. در بعضی برگها آوندهاي هادي به صورت یک دسته در آمده است در این حالت علاوه بر عناصر آوندي، دایره محیطیه، آندودرم نیز میباشد. کامبیوم در برگ (دمبرگ معمولاً فعالیت ندارد. تعداد دستجات آوندي در دمبرگ معمولاً یکی است ولی در چتریان تعداد زیاد میباشد. در دمبرگها میتوان مجازي ترشحی پوستی (چتریان) لولههاي شیرابهاي بین آبکشی (تیره خشخاش و خرزهره) را مشاهده نمود.

پهنک برگ

خارجیترین لایه پهنک بشره است که دو سطح فوقانی و تحتانی برگ را میپوشاند. در بلوط، توس، شاه بلوط، روزنه تنها در سطح زیرین قرار دارد ولی در اغلب تک لپهايها اوکالیپتوس که برگهاي افراشته داردند هر دو سطح داراي روزنه و در برگهاي غوطه ور فاقد روزنه اغلب در سطح بشره پوشک قرار دارد که در گیاهان مختلف ضخامتشان متفاوت است. قسمت اعظم بافت برگی سلولهاي پارانشیمی میباشد که دو نوع است. سلولهاي منشوري شکل که به سلولهاي پارانشیم نردبانی معروف است در زیره بشره قرار دارد، در زیر پارانشیمهاي نردبانی سلولهاي پارانشیم اسفنجی وجود دارد این سلولها داراي مئاها زیاد میباشد. در داخل بافت پارانشیمی مزوفیل برگی دستجات آوندي قرار دارد.

طرز قرار گرفتن دو نوع سلول پارانشیمی به همدیگر در داخل برگ:

مزوفیل همگن (مرکزي): اگر برگها دو سطحشان به طور یکنواخت در مجاورت نور قرار گیرد، سلولهاي پارانشیمی مزوفیلی یکنواخت و به وسیله مئاها از یکدیگر جدا میگردند مثل برگ تک لپهايها و بارهنگ،.
مزوفیل نامتقارن: در برگهاي که به صورت افقی قرار دارد در زیر بشره سلولهاي پارانشیم نردبانی و بعد از آن در سلولهاي پارانشیم اسفنجی قرار دارد. اکثر برگها از این حالت پیروي میکنند.
مزوفیل ناهمگن نامتقارن: این حالت در زیر بشره یک لایه سلولهاي پارانشیم نردبانی لایه میانی پارانشیم اسفنجی و بعداز آن دوباره پارانشیم نردبانی قرار دارد. این حالت در برگ مسن اوکالیپتوس و برگ سنا وجود دارد. در موز، خرزهره و انجیر در زیر بشر یک لایه سلولی فاقد کلروفیل وجود دارد که هیپودرم گویند، این لایه محتوي آبفراوان و نقش محافظت سلولهاي پارانشیم برگی را از شدت نور زیاد برعهده دارد. در نخلها دستههاي سلولهاي اسکلرانشیمی بین بشرهها و رگبرگها قرار دارند در زیتون در داخل سلولهاي مزوفیل برگی سلولهاي اسکلریت وجود دارد. (چاي نیز همینطور است.)
در برگ به یاختههاي ترشحی در سیب زمینی یاختههاي واجد اکسالات کلسیم یا سلولهاي شن دار وجود دارد.

سازش هاي گوناگون برگها

برگهاي آبزي، معمولاً پوستک نازك بوده، فاقد روزنه، پارانشیم کاملاً حفرهاي و عناصر چوبی کمیاب است. و درونی و غلات T سازش با خشکی: وجود پوشک ضخیم، کرکهاي بشرهاي، هیپودرم، روزنههاي حفرهاي، یاختههاي
برگهاي گوشتی: در کاکتوسها ساقهها گوشتی و آبدار شده و برگها تبدیل به خار میگردد این خارها را گلوشیدي میگویند. برگهاي آبدار ذخیرهاي: مثل برگهاي سوخها، پارانشیم آنها همگن و فاقد کلروفیل بوده و مواد ذخیرهاي را در خود ذخیره میکنند.
پیچکها: برگها، برگچهها و گوشوارکها (در ازمک) ممکن است تبدیل به پیچک گردد. پتوتروپیسم یعنی پیچش در اثر لمس گویند. بخشهاي از پیچک که میپیجد پوشکها نازکتر، سلول پارانشیمها بزرگتر و فیبرهاي واجد دیواره سلولزي ضخیم نمیباشد. خارهاي حاصل از برگ ممکن است ناشی از بریدگیها حاشیه برگ باشد (مثل خار در خامی) یا برگها کامل باشد درزرشک، برگهاي موجود در قاعده شاخههاي برگدار به خار سه شاخهاي تبدیل شدهاند. خارهاي اقاقیا، آکاسیا از تغییر
گوشوارکها حاصل میشوند.

منشأ برگ

در غشا کورپوس نقش کمی در آن دارد. بنابراین منشاء برگ برون زاد است. به استثناي نخلها برگهاي گیاهان چند ساله عمر محدودي دارند و ریزش میکنند اگر برگی در پایان هر فصل زراعی ریزش کند خزان پذیر ولی اگر این کیفیت بعد از چند سال صورت گیرد برگ را پایا به طوریکه همیشه سبز دارد. در لایه جدا گر محل آوندها از قبل مسدود میگردد. سپس محل زخم ناشی از ریزشی برگ در اثر چوب پنبهاي شدن دیوارهاي یاخته هاي که از قبل وجود داشتهاند (افرا و گلابی). یا بر اثر تقایز چوب پنبهاي که زخم را میپوشاند (بید و صنوبر) یک قطعه محافظ تشکیل میشود.

نکاتی در گیاه شناسی

ساختار گیاهان آوندسانی

ساختار زایشی

منشاء کاسبرگ، گلبرگ اپیدرمی است. درنهاندانگان به طور کلی گل به اندامی گفته میشود که حداقل داراي دو قسمت زیر باشد

پرچم Stamen

پرچمها شامل بساك و میله Filament Anter در داخل بساك، کیسه گرده و گرده وجود دارد. مجموع پرچمها را نافه گل گویند. مادگی از سه قسمت تشکیل شده کلاله، خامه، تخمدان مواد ساختاري مادگی برچهها هستند که در داخل برچه تخمکها و یا اندام زایاي ماده وجود دارد. اگر گلی هر دو قسمت را داشته باشد آن را گل کامل گویند و اگر فاقد یکی از اندامها باشد گل ناقص است. اگر هر ۴ قسمت را دارد گلبرگ- کاسبرگ- پرچم، مادگی را داشته باشد Complet است یکی را نداشته باشد
کاسبرگ یا گلبرگ Incomplet

پوشش کاسبرگ عین گلبرگ = پتال Tepal در لاله در سوسن
گاسبرگ و گلبرگ اندام زایشی گل در داخل پوشش مخصوص که پریانت و یا پوشش گل گفته میشود قرار دارند

محور گل

قسمت کوتاهی است که تمامی قطعات گل روي آن قرار دارند. در تیره آلاله و مگنولیا قطعات گل به صورت مارپیچ روي محور گل قرار دارند. در گیاه سیلن از خانواده میخک نافه، مادگی و جام به واسطه محور طویلی از کاسه دور میگردد به این قسمت طویل شده زنیوفر گویند.

نهنج Recptacle- Torous

قسمت انتهائی محور گل را نهج گویند به فرمهاي مختلف وجود دارد. در گیاهان تیر آلاله نهج به صورت محدب است که اصطلاحاً تالاموس گویند گیاهانی که چنین خاصیتی دارند تالمی فلور گویند گروه که نهج محدب است و مادگی روي قسمت محدب در مرکبات نهنج به صورت دیسک در آورده به چنین گیاهانی دسی فلور میدهد. در گل سرخ مقعر مانند است و تشکیل جامی را میدهد که کالسی فلور میدهد.
در کالسی فلور تخمدان تحتانی است.

تخمدان فوقانی

در دیسی فلور، تالمسی فور – تخمدان فوقانی است.
قسمت خوراکی سیب و گلابی- نهنج یا لوله گل کاسبرگ پایا دارد در سیب.در حالت کالسی فلورها ۳ وضعیت پیش میآید Periqyne برچه ها در ته فرورفتگی و سایر قطعات در لبه نهنج پیاله مانند قرار دارد.

براساس قطعات گل: E (Epegyne) ، P(PER Igyne) ،(Hypogyne)

اگر لبه پیاله مانند به هم نزدیک شود و برچهها را کاملاً در برگیرد و حفره مسدود به وجود آورد به چنین مادگیها EPEGYNE مادگی زیرین و یا تحتانی گویند.گلبرگ در قسمت بالا و تخمدان تحتانی اگر لبهها به هم نزدیک شوند و حفره مسدود را به وجود بیاورند Perogyne مادگی میانی – پروجین و عکس دو حالت فوق یعنی مادگی بالاتر از سایر قطعات گل قرار گیرد هیپوجین Hypogyne نسبت به وضعیت گل گویند (مادگی فوقانی) قسمت خوراکی انجیر دمگل و گل آذین است.میوه انجیر – فندقه (میوه واقعی است.)

پوشش گل Perianthe

پامچال داراي خامه ناجور و یا Heterostylie است که نوعی ممانعت از خود لقاحی است. تنها راه باروري در پامچال حشرات است.

دیکوگامی کرگو گامی: ساختار پرچم و مادگی طوري است که براحتی همدیگر را باور نکند پامچال یک کاسه Callyx مجموعه کاسبرگها، کاسه گل و یا کالیکس معمولاً سبز رنگاند در بعضی گیاهان که فاقد گلبرگ – کاسبرگ تغییر شکل یافته، شبیه گلبرگ میشود کلماستین از تیره آلاله به چنین کاسبرگهائی Cepal Petaloids کاسبرگ- گلبرگ نما که به هر قطعه Tepal گویند. قسمت کاسبرگها از لحاظ تغییرات با هم متفاوتند در توت کاسبرگها گوشتی میشود شقایق (پاپا و راسه) ۲ تا کاسبرگ زود ریزان دارد. در عروسک پشت پرده کاسبرگ رشد کرده، رنگی شده و میوه را در بر میگیرد. مثل: شقایق، خشخاش فقط در آن ۲ تا کاسبرگ دارد.
گاهی کاسبرگ در قسمت تحتانی به (مهمیز) یا Eperion اپیرون ختم میشوند. در تاج الملوك زائده در انتهاي گلبرگ و کاسبرگ است. ویاو در بنفشه در برخی از گیاهان از تیره پنیرك مالواسه میخک علاوه بر کاسبرگ اصلی داراي کالیکول دارند (کاسبرگ فرعی دارند که کالیکول دارند.) جام گل پوشش دوم گل Coralla است و کرولا نام دارد.
در تک لپه اي غالباً آزاد میباشد در دو لپهايها جام گل آزاد و یا پیوسته است.
در تیره شب بو و میخک در قسمت پائین گلبرگ باریک و تشکیل ناخنک و بالا پهن شده تشکیل پهنک را میدهد. تاج الملوك – گلبرگ داراي مهمیزاند. اگر گلبرگها هم شمار با دیگر قطعات گل باشد پرچم و برچه گل را منظم و داراي محور تقارن است اگر غیر از این باشد گل را نامنظم و سطح تقارن است. اساس گلبرگ و پرچم

نافه

مجموع پرچمها نافه را گویند. در تک لپهايها پرچمها به صورت طبیعی از ۳ تا گلپوشها و یا مضربی از ۳تشکیل شدهاند که به این گیاهان تریامر یا ۳ پر میگویند. ولی در دو لپهاي ۵ تا گلپوش و یا مضربی از ۵ هستند و پرچمها ۵ تائی و به این گیاهان پنج پر و یا پنتام گویند
– اگر پرچمها= گلپوش باشند متواستمون و یا ایزواستمون گویند.
– اگر پرچمها بیشتر از گلپوشها باشند، پلی استی مون گویند.
– اگر پرچمها دو برابر، گلپوشها باشند روي دو حلقه قرار میگیرند دي استی مون گویند.
ساختار گل طوري است که هر حلقه نسبت به حلقه دیگر حالت تناوبی دارد اگر این نظم به هم بخورد و پرچمها مقابل گلبرگ قرار گیرند ابدیپلواستمون مونی گویند. میخک، شب بو، شمعدانی، کراسولالهها، میخک پرچمها از بساك و میله تشکیل شده Fillament و Anther دراکثر گیاهان تمامی میلههاي پرچم یک گل هم اندازهاند ولی در تیره شب بو و میخک میلههاي پرچم ممکن است هم اندازه نباشند. که در این مورد دو حالت پیش میآید. دي دینام گل داراي ۴ پرچم که ۲ به ۲ با هم اندازهاند. تترادینام ۶ تا پرچم که ۴ تا با هم اندازه و بزرگ و دو تا کوچکاند. دیادلف، مثل خانواده (در خانواده گلومینوز دیده میشود.)
Gamo Stemon پرچمها از میلهها به هم متصل باشد کدو، نخود در ارکیده پرچم و مادگی به هم متصل شده و تشکیل Gynosteme را میدهد برخلاف سایر گلها یک ستون را تشکیل میدهند. از لحاظ نحوه اتصال میله به بساك گیاهان ممکن است با هم فرق داشته باشند در بعضیها میله از پشت به بساك
متصلاند مثل گندم ولی در شببو میله از قاعده به بساك وصل میشود. اگرحجره بساك به سمت داخل و محور گل باشد انترورز و اگر بیرون باشد اکسترورز باشد Gamostemone پیوسته پرچمها مثل: کدو – نخود
در صورتیکه پرچمها به همدیگر از طریق میله متصل شده باشند گامواتسمون گویند در خانواده کدو و نخود اتصال از طریق میله:مونادلف- تمامی پرچمهاي موجود در گل به هم متصل شده و تشکیل یک واحد را میدهند.دیادلف- تمامی پرچمهاي موجود در گل بهم متصل و تشکیل دو دسته را میدهند مثل لگومینوز (افاباسه). از رویساختارپرچم لگومینوز ۱۰ پرچم ۹ تا متصل ۱ تا آزاد- دیادلف. تیره پنیرك ختمی تمامی پرچمها به هم متصل شده و بساکهااز هم جدا میشوند. منودلف دیالی دلف- تمامی پرچمهاي موجود در یک گل جدا از هم باشند. پانیکول= خوشه در گرزن مثل برنج خوشه در خوشه مثل یونجه

مادگی

داخلیترین قطعات گل را تشکیل میدهند اندام سازنده گامت ماده است. Hetrostyleدر گیاهان تیره پامچال طول خامه با طول پرچم یکسان نمیباشند یعنی در یک سطح قرار نمیگیرند. ممکن است بلندتر و یا کوتاهتر باشد. ناجور خامگی گل و موقعیت قطعات آن نسبت به پیشین برگها:
پیشین برگBracteole (براکته) در بنت القنسول رز قرار گرفتن گل روي ساقه گل دهنده را گل آذین میگویند.حالت کلی دو نوع گل آذین وجود دارد.
گل آذین محدود: جوانه انتهایی ساقه گلدهنده به یک گل ختم میشود. پتانسیل رشد رویشی در انتهایی آن ندارد مثل:

سیب (گرزن)

گل آذین نامحدود- جوانه انتهایی ساقه گلدهنده به گل ختم نگردد نامحدود مثل: گلابی (خوشهاي)

از انواع گل آذین نامحدود:

گل آذین خوشه: گلها هر کدام داراي دمگل بلند و در کنار بر روي محور گل آذین قرار دارند و هر چه از قسمت پائین به طرف نوك گل آذین پیش میروند اندازه دم گل کوتاهتر شده و حالت هرمی پیدا میکند .
گل آذین خوشه دو حالت دارد:
خوشه ساده
خوشه مرکب انشعابات فرعی در گل آذین خودشان منشعب میشوند ممکن است خوشه در خوشه خوشه در گرزن پاتیکول
خوشه در سنبل
خوشه یک سویه= گل مویه
خوشه دو سویه= گل خلر
خوشه- متراکم- کاپیتول- شبدر. گندم Epillet سنبله
گل آذین خوشه، ساده: چند سویه= اقاقیا- زرشک
خوشه یک سویه Convellaria Majalis گل مویه
خوشه دو سویه- خلرر
خوشه چند سویه- اقاقیا و زرشک
:Helleborous هلبروس- خوشه گرزن براي فتال
گاهی گل آذین خوشه و متراکم و حالت (کاپیتول)پیدا میکند. مثل شبدر گل آذین سنبله Spike چنانچه گلها فاقد دمگل باشند و به محور اصلی گل آذین متصل باشند گل آذین سنبله را گویند. گل آذین گندم معروف به Epillet نوعی سنبله است. محور اصلی گل آذین به نام Rachise ختم میشود. در پائین و قاعده محور سنبلک دو قطعه شبیه فلس که عقیم بوده و مقابل هم قرار دارند به آن پوشه و یا گلوم میگویند
در این نوع گل آذین محورهاي فرعی هر یک به یک گل ختم میشوند.محورهاي فرعی در حقیقت همان دمگلها هستند، که در قاعده داراي دو قطعه فلس مانند کوچکتر از پوسته که به آنپوشینه و یا گلومل گویند.دمگلها در این قبیل گل آذینها فقط به یک گل ختم میشوند که در قاعده داراي دو قطعه شبیه پوشینه ولی بسیار کوچکتر از آن به منزله پوشش گل است که به آن پوشینک و گلوملول گویند یا پودیک
اسپات= آنتوریوم- آلگونما
اسپات- رژیم- خرما
دیهیم- گیلاس- گلابی
چند ساده= شمعدانی – پاپتیال
چند مرکب= جعفري- گشنیز،توسکا، بید.
گل آذین سنبله استوانهائی دم گربهاي شاتون. خوشه متراکمی میباشد که محور گل آذین گوشتی شده و در کنار هر برگک معمولا یًک گل تک جنسی (نر و ماده) و بدون پوشش (مثل بید) و یا در کنار هر برگک یک گرزن کوچک قرار دارد. در گل آذین اسپادیس، (در این نوع گل آذین، گل آذین سنبله است که محور گل آذین گوشتی شده و کل گل آذین در یک برگ عمومی رنگی به نام اسپات (تغییر شکل یافته برگ) نام دارد. خانواده آنتوریوم آلگونما گل آذین خرما را گاهی از نوع اسپادیس میشمارند ولی بعضی مواقع رژیم گویند که نوعی از اسپادیس است.
شیپوري گل آذین اسپادیس است.
اطلسی- گل آذین خوشهاي
گل آذین دیهیم- گل آذین خوشه مانند است که محور اصلی گل آذین رشد نمیکند و دمگلها هرچه به انتهاي گل آذین نزدیک میشوند کوچک گشته گلها همه در یک سطح دیده میشود در گیلاس و گلابی دیده میشود. گل آذین چتر- در این نوع گل آذین تمامی دمگلها از یک نقطه خارج میشوند و برگها در قاعده چتر بصورت گریبان و یا انولوکر قرار دارند.
دو حالت دارد چند ساده- شمعدانی- پاپتیال
چند مرکب- جعفري- گشنیز- جعفري (چتریان) امبر یلفر Umber life
گل آذین پانیکول- خوشه گرزن- برنج
کاپیتول – کاسنی
کپه ساده- آفتاب گردان
کپه مرکب- شکر تیغال
گرزن دم عقربی- حلزونی= گل گاوزبان
گل آذین مرکب – کاپیتول – کپهاي در گیاهان تیره کاسنی وجود دارد. محور گل آذین متورم شده و گلهاي روي آنقرار دارند، گل آذین کپهاي ساده در آفتابگردان و کپهاي مرکب (از کپهاي فرعی مثل شکر تیغال است.)
آفتابگردان- کاپیتول یکپارچه است.
یکپارچه ساده- در آنها که به پایه میچسبد.
یکپارچه مرکب
گل آذین محدود و پا گرزنمحور اصلی به یک گل ختم میشود و محورهاي فرعی هم در انتها به یک گل ختم میشوند.گل آذین گرزن یک سوي و یا یک جانبی= در این نوع گل آذین دو حالت دارد:
۱_ بال ملخی= که محورهاي فرعی در جهت چپ و راست تغییر میکنند و حالت مارپیچی پیدا میکنند.
گرزن دم عقربی (حلزونی): تمام محورهاي فرعی در یک جهت قرار دارند بعضی گیاهان تیره گل گاو زبان برگها در یک جهت قرار دارند
گل آذین متراکم- گلوملول گلی آذین گرزن تراکم یک سویه= دو جانبی محور اصلی که در زیر گل انتهایی است داراي دو برگ متقابل است که هر کدام از آنها در انتهاي خود داراي یک محور فرعی هستند اگر محور فرعی منشعب نشود گرزن دو سویه ساده معمولاً داراي ۳ گل بیشتر نیست به این حالت –
دیشاسیال گویند- تیره روناس گل آذین گرزن متراکم یک سویه- نعناع
گل آذین دو سویه ساده – دیشاسیال- روناس
گرزن دو سیویه مرکب- سیبزمینی- صابونی
گرزن چند سویه – نعناع
سیاتوم- فرفیون
گرزن دوسیه مرکب- سیب زمینی و گیاه صابونی از میخک زاویه انشعاب ۹۰ درجه است.
گرزن چند سویه: بجاي دو انشعاب فرعی چندین انشعاب در زیر گل انتهایی به وجود میآید در بسیاري از گیاهان تیره نعناع وجود دارد
در گیاهان تیره فرفیون- افربیاسه Euphorbiaceae نوعی گل آذین وجود دارد به نام سیاتیوم است.
Cyathium
کلاله دوقسمت خامه هاجدا چند سویه
نقش گلبرگ- غده ترشحی گل نر پرچم ۵ دسته یکی و یا تعداد زیادي غده جلب حشرات فرفیون، افربیاسه (شیرخت)
پیدایش پرچمها
آرکوسپور، (طاق) Arch برجسته ابتدائی مریستی تشکیل پرچم را گویند. (مریستم اولیه آرکوسپور) دولایه، لایه هاگزا، لایه جداري این دو لایه با هم در اثر تقسیم سلولی تشکیل کیسه بساك را میدهند که در نهایت به ۴ کیسه گرده تقسیم میشود
دو لب ۴ کیسه
Induction-Intition.
قبل از باز شدن،
هسته زاینده ۳ هستهائی مثل: کاکتوس
لایه هاگزا
در اثر تقسیم سلولی تبدیل به دانه گرده میشود. هاگ- اسپور- سلول مادر میکروسپور ۲n هر سلول ما در دانه گرده در اثر ۲ تقسیم پی در پی تبدیل به چهار اسپور میگردد در مراحل اولیه بهم متصل بوده و اصطلاحاً تتراسپور گویند و در طی مراحل رسیدن دانه گرده چهار اسپور جدا و دانه گرده رسیده را به وجود میآورند.
تقسیم میوز
در مرحله رسیدن هسته دانه گرده تقسیم شده دانه گرده که دو هسته دارد تقسیم میگردد یکی از هستهها روینده گویند در بیشتر گیاهان ولی در تیره کاکتوس هسته زاینده دوباره تقسیم شود ۲ تا هسته زایش ۱ رویشی و هسته زاینده سه هستهاي را به وجود آورد.
کاکتوس – حالت خاص
دو هسته اي ها
هسته رویشی لوله گرده را ایجاد میکند که وارد کلاله میگردد. و هسته زایشی تقسیم میگردد و به دو هسته تقسیم
میگردد.
(در حالت عادي سه تقسیم متوالی داریم.)
آرکسپور:
– لایه هاگزا
– لایه جداري
مرستم اولیه تشکیل دهنده پرچم:
-۱ اپیدرم
-۲ لایه مکانیکی در زیر اپیدرم قرار دارد و باز شدن بساك توسط آن صورت میگیرد.
لایه جداري تقسیم شده و تبدیل به ۳ لایه میگردد.
تتراسپوري= لوئی- (مردابی) – ارکیده
حالت Dolling ارکیده – دانیل
لایه مغذي در زیر لایه مکانیکی است و نقش تغذیه اسپورها را برعهده دارد.
ساختار دانه گرده
دانه گرده معمولاً از دو لایه تشکیل شده است. اگزین، انتین. لایه اگزین خارجی یکنواخت نیست و تشکیل دریچههایی را میدهد که لوله گرده از آنجا خارج میشود در سطح کلاله آب جذب میکند. انیتن داخلی و یکنواخت است. یکی رشد و بقیه به حالت اول برمیگردد
در لوئی (گیاه در مرداب شمال Typha و حالت،تتراسپوري تا آخر حفظ میگردد. ولی در بخري از گیاهان تیره ارکیده،
تمامی گردههاي موجود در یک حجره بساك به همدیگر متصل شده و تشکیل پلی نی را میدهد. مثل: وانیل
مادگی (دستگاه زایاي ماده)
مادگی داخلیترین حلقه از قطعات گل و تولید کننده تخمک و یا گامت ماده است- از یک برچه و یا چندین برچه که در
این حالت جدا و یا چند برچهاي باشند تشکیل شده است. اختصاصات اصلی برچه در نهاندانگان مسدود بودن و ایجاد محفظه بسته به نام تخمدان است.
مادگی با برچه هاي جدا از هم – آپوکاربیک
-۱ مارپیچی
چرخهاي
واحد ساختاري مادگی
برچه- برگ تغییر شکل یافته
در آپو کاربیک مارپیچی – آلاله (ماگنولیا)
(تالمی فلور) در آپوکارپیک چرخهاي- پنیریک
مادگی سنیکارپ (سنیکارپ) مادگی از برچههاي پیوسته به هم تشکیل شده باشند.
مگنولیا- برگه روي تالاموس قرار دارند- (مخروط کاج مثل)
تکامل مادگی هم مانند ماده گل در مسیر کاهش، تعداد برچهها پیش میرود- تیره شب بو و جعفري ۲ تا برچه تیره
نخود داراي یک برچه.
گیاهانی تکامل یافتهاند که برچه کمتري دارند.
سینکارپ (گاموکارپیک) به سه حالت ممکن است دیده شود:
برچهها در پایه کاملاً پیوسته و یکپارچه میشوند.مقطع عرضی تخمدان چند خانه را نشان میدهدو مشخص به نظر
میرسد. در حالت دوم کنارهاي بخش میانی برچه به هم میچسبند این حالت را پاراکارپیک گویند.
پیوسته، برچههایی که کاملا بًه هم متصل شده و تنها قسمت انتهائی برچهها آزاد است. تعداد خامه و تعداد برچه برابر است.دو برچه از لبهها به هم متصل و تشکیل تخمدان یک خانهاي را میدهد.
تمکن Placentation
در نهاندانگان که گیاهان تکامل یافتهتر هستند برچهها فضاي مسدودي به وجود میآورند که در آنها تخمکها مخفی
میشوند وضع و چگونگی قرارگیري تخمک در درون تخمدان را تمکن گویند.

در نهاندانگان در حالت کلی دو نوع تمکن وجود دارد:

تمکن ساقهاي تمکن برگی
تمکن ساقهاي
تمکن پایهاي در این نوع تمکن محور گل به تخمک منفرد و رأسی، نظیر آنچه که در گیاهان تیره علف هفت بند، گردو،
اسفناج، باشد منتهی است.
تمکن مرکزي، تخمکهاي روي برجستگی کوچک و کروي شکل داخل حفره تخمدان که ادامه محور گل است قرار دارند
پامچال – میخک
گردو- (شنت گردو خوراکی) تنها یک تخمک داریم جنین است.
که ما لپه را میخوریم
تمکن برگی
تمکن جانبی، جداري
در این نوع تمکن حفره تخمدان از به هم پیوستن کنارهاي برچه باز به وجود آمده و بنابراین یک خانهاي است بید-
ثملب- شب بو- ارکیده.
تمکن محوري مخصوص تخمدان چند خانهایی و تشکیل از چند برچه به هم چسبیده است کنارهاي برچهها در قسمت محور به هم میرسند و متحد میشوند و تخمکها در زاویه داخلی آنها که ایجاد ستونکی را دادهاند قرار دارند. خاص تک لپه- لالهها و پیازها، نعناع، گل گاو زبان در خیار محوري ۳ برچه بسته کیوي محوري متصل شده حالت خاص تمکن سطحی در این تمکن، تخمک به جاي اینکه در زاویه برچهها قرار گیرند در تمام سطح برچه پراکنده شدهاند مثل نیلوفر آبی تمکن میانی در این نوع تمکن به جاي اینکه در کنار و لبه برچه تخمک قرار گیرند روي رگبرگ میانی برچه که رشد زیادي کرده و حالت برجسته و تیغه مانند پیدا میکنند قرار دارند دیده میشود
در مرحله بعد از ناف که انشعابات تقسیم میگردد شالاز گویند.
خورش Mcelles
پوشش تخمک Tegument
بندي که تخمک را به تخمدان متصل میکند Funicule بند فونیکول نام دارد.
کیسه جنینی Emberyo Sac
پوش قهوهاي دور بذر Testa نام دارد. مثل: پوشش قهوهاي اندوکارپ در هلو و بادام
سلول تخمزا= اُاُسفر
میکروپیل: محل ورود دانه گرده را گویند (سفت)
لقاح Fecondation
سلول نر= آنتروزوئید
Caryophyla Ceae- Chenopodiacea- Centrospermdes راسته
پریسپرم فراوان، جنین خمیده و از رشد بافت پریسپرم ایجاد شده
کاپیتول – در شبدر خوشهاي تراکم شبه کاپیتول مثل آفتابگردان
تخمک در نهاندانگان در داخل محفظه مسدود تخمدان جاي داشته و مهمترین قسمت آن کیسه جنینی است تخمک در حقیقت معادل ماکروسپورانژ در نهاندانگان آوندي و کیسه جنینی به منزله ماکروسپور است. ارگان ماده تخمک از
قسمتهاي زیر تشکیل شده است: خورش Nucelles تودهاي از بافت پارانشیمی است که فاقد عناصر آوندي میباشد. در پیوسته گلبرگها بافت خورش رشد زیادي نمیکند و بصورت یک ردیف سلولهاي اپیدرمی در آمده است. به این تخمکها اصطلاحاً تخمک لاغر و به تخمکهایی که در بافت خورش فراوان دارد تخمک چاق میگویند اکثراً داراي بافت
خورش رشد یافته است. در جدا گلبرگها – تخمک داراي ۲ پوشش و خورش فراوان است. بی گلبرگ و پیوسته گلبرگ- تخمک داراي ۱ پوشش و خورش تحلیل رفته است. پوشش تخمک Tegument هر تخمک بطور معمول داراي دو پوشش هستند در تک لپهايها و اغلب جدا گلبرگها به جز تیره جعفري،معمولاً داراي دو پوشش ولی در پیوسته گلبرگها به جز تیره گل پامچال، تخمکها معمولاً داراي یک پوشش هستند.
Tegument- Testa پوسته بذر
Funicule بند فونیکول رشته باریک و کوتاهی که حامل تخمک میباشدمحل اتصال بند به تخمک نافه گفته میشود. دستههاي آوندي دیواره تخمدان درمحل جفت وارد بند تخمک شده و پس از گذشتن از داخل آن در محل شالاز منشعب شده و وارد پوششهاي تخمک میگردد. EMBERYO SAC کیسه جنینی
در داخل کیسه جنینی اووسفر و یا سلول تخمزا، بذر نتیجه رشد تخمک است دانه گرده روي کلاله جوانه میزند. دروقت جوانه زدن دانه گرده تقسیم شده وتبدیل به ۲ آنتروزوئید شده یک گامت نر ماده اووسفر و یا تخمک ترکیب شده تولید زایگوت یا جنین میکند. هسته زایشی دوم با هر قطبی ترکیب شده و n3 و تولید آلبومن محل اتصال بند و تخمک را اصطلاحا نًاف میگویند. محل اتصال بند به دیواره تخمدان را جفت میگویند. در اثر رشد و تکامل تخمک بذر بایستی موادغذایی انتقال پیدا کند، انشعاب از جفت به بند وارد میشوند جائیکه انشعابات آوندي وارد میشود و منشعب میشوند به آنها شالاز گویند. ذر عاري از ویروس است انشعابات آوندي فقط در خارج بافت خورشاند و بافت خورش آوندي ندارد مواد غذایی و باید از
خورش به بعد با انتشار وارد گردد.
بافت خورش فاقد عناصر آوندي Mcelles است.
تخمک بذر پوسته Tegument – Testaدر جدار گلبرگ و تک لپه پوشش خارجی تخمک
بذر رسیده قطع میشود در ناف لایه جدا گرده بذر را از دیواره تخمدان جدا میکند. محل جدا شدن در لوبیا مشخصاست پوشش قهوهایی دور بذر سیب- خارجی و Testa هر کدام از قسمتها یک بخش بذر پوشش خارجی تخمک رشد گرفته ومعمولاً ضحیم میگردد و قسمت سفت و سخت بذر را تشکیل میدهد اصطلاحاً Testa گویند
پوشش داخلی بذر معمولاً نازك و غشائی بوده که از رشد پوشش داخلی تخمک تشکیل شده است
انواع تخمکهاتخمک راست ارتوتروپ تخمک خمیده کامپیلوتروپ تخمک واژگون و یا آناتروپتخمک راست و یا ارتوتروپ: در این نوع تخمکها بافت خورش در امتداد فونیکول قرار میگیرد و شالاز و ناف و سفتشکل- در امتداد (یک خط) این نوع تخمک بازدانگان و نهاندانگان اولیه که اکثراً از بی گلبرگها میباشند- تیره گردو-چنار- گزنه- علف هفت بند دیده میشود، تخمکپوشها جایی را براي عبور لوله گرده ایجاد میکنند سفت میگویند.تخمک خمیده و یا کامپیلوتروپ بافت خورش در این نوع تخمکها روي خود خم شده و از امتداد فونیکول خارج میشودو بیشتر این حالت در گیاهان وجود دارد و باعث تسهیل لقاح میگردد در تک لپهايها- به جز تیره شیپوري به ندرتدیده میشود ولی در جدار گلبرگها از جمله تیره شب بو- میخک. نخود و بی گلبرگان- تاج خروس- اسفناج و شاهدانهدیده میشود.تخمک واژگون و یا آناتروپ در این تخمکها راست بوده ولی تخمک روي پایه خود برمیگردد. میکروپیل آن مجاورناف وفونیکول قرار میگیرد. فونیکولها در این گونه تخمکها حالت رشتهاي پیدا کرده و رافه (فونیکول و یا بند است)معروف است. اورتوتروف- بازدانگان- نهاندانگان اولیه (بی گلبرگها: گردو- چنار- گزنه- علف هفت بند)کامپیلوتروپ- در تک لپهها فقط شیپوري – در جدار گلبرگها تیره شب بو- میخک – نخود ولی در بی گلبرگها تاج خروس – اسفناج – شاهدانه دیده میشود.
Pollinalion گرده افشانیانتقال دانه گرده از بساك پرچم برروي سطح کلاله را گویند PollinationFerlitization- Fecondation لقاحلقاح ترکیب گامت نر و یا آنتروزوئید گامت ماده و یا اووسفر تولید زایگوت و یا جنین میگردد لقاح گفته میشود. مرحلهPOLLINATION بعد از آن لقاح صورت میگیرد. تولید سلول تخم و جنین به وجود آمده را گویند.
نفوذ لوله گرده در خامه و لوله تخمدانPorogamie از کدام قسمت لوله گرده وارد میشود و آن را بارور میکند در اکثراً لوله گرده از راه سوراخ میکروپیل واردتخمک شده و آن را لقاح میکند این حالت در گیاهان خانواده علف هفت بند (پلی گوناسه) دیده میشود. شالاز وگامی Chalazogamie در گیاهان اولیه و ابتدایی دیده میشود لوله گرده در این گیاهان پس از ورود به حفره تخمدان به طرف جفت (به جاي سفت) میدود. و با رسیدن به بند و یا فولیکول متوجه شالاز میگردد این حالت در گیاهان خانواده غان (توسکا- فندق- گردو وجود دارد.)
لقاح اصلی و لقاح مضاعف ترکیب یک آنتروزوئید با تخمرا (اووسفر) و تولید تخم و زایگوت را لقاح اصلی گویند.
آنتروزوئیددوم با سلول قطبی ترکیب شده و تولید آندوسپرم و یا n3 کروموزومی میگردد لقاح مضاعف مخصوص
نهاندانگان است و تولید آلبومن میکند. در بازدانگان لقاح مضاعف نداریم لقاح اول را لقاح اصلی گوئیم و بافت ذخیره آن گامتوفیت است. بافت ذخیره در بازدانگان n کروموزومی است. چند تا آنتریدي و آرکگون وجود دارد که دور آن را بافت خورش میگیرد و بافت خورش دور گامتوفیت ماده n کروموزومی است. چون صفحه n کروموزومیاند مواد غذائی در آن فقط وجود دارد.

دانه

دانه از رشد تخمک حاصل شده است قسمت اصلی دانه را جنین تشکیل میدهد. جنین زائی و رشد جنین Embryogenes  جنین از رشد سلول تخم و یا زیگوت سوسپانسور باعث اتصال به فضاي تخمدان میگردد که بتواند مواد غذایی وارد عقده جنینی گردد.

سوسپانسور Supansor

سوسپانسور باعث اتصال به فضاي تخمدان میگردد که بتواند مواد غذائی وارد عقده جنینی گردد. جنین کامل→اژدري→قلبی→عقده جنینی→ تودهاي ابتدا قلبی شکل- اژدري شکل و سپس جنین کامل میگردد جنین در تکه لپه – تک لپه و در دو لپه – دو لپه در اژدري تک لپه تا اینجا ۲ تا بودولی یکی تحلیل میرود. اژدري دولپه – دوتا برآمدگی ایجاد میگردد

دانه ها از نظر وضع آلبومین و پرسپرم به ۴ دسته تقسیم میشوند:

-۱ دانه هاي بدون آلبومین:
در آنها خورش و آلبومین از بین رفته و تمامی مواد غذائی در داخل لپه ها ذخیره میگردد- دانههاي گیاهان شب بو- گل سرخ- نخود- نعناع (تیرهها) کاسنی- کدو
دانه هاي آلبومن دار- گیاهان تیره گندم- اویارسلام- خرما- جعفري- زنبق- آلاله- خشخاش- سیب زمینی- داراي آلبومن هستند.

پرسپرم دارها:

علاوه بر جنین آلبومن- پرسپرم نیز دارد- گیاهان تیره نیلوفر آبی- اسفناج- میخک دانه هاي فاقد آلبومن و پرسپرم- تعصب فاقد آلبومن و پرسپرماندبذور ارکیده و یا جنینها مواد قندي و یا منوساکاریدها را SEEDLING از طریق همزیستی با یک قارچ به دست میآورند. بذور ارکیده را در کشت بافت- مواد قندي به صورت قابل جذب در اختیار میدهیم تا رشد کند پلی ساکاریدمایا – منوساکارید را – جنین بتواند جذب کند و تولید دانهال کند. مواد غذایی اول وارد خورش و بعد آلبومن و بعد جنین میگردد در انواع بذر خورش تمامی توسط آلبومن جذب شود و مواد آلبومن در جنین ذخیره شود- بذور بدون آلبومن ولی جنین نمیتواند تمامی مواد را جذب کند. جنین در زمان جوانه زدن مواد ذخیره شده را مصرف میکند و جوانه میزند GA3→&- Amyllase در جوانه زدن گندم- وقتی میخواهد جوانه میزند ولی جذب آب GA تولید میشود در لایه آلورون آنزیم &- آلفا آمیلاز وارد اندوسپرم میشود و پلی ساکارید و منو ساکارید جذب جنین میگردد. آلورون= لایه خارجی آندوسپرم را گویند (نشاسته رامصرف میکند.)

Fruits ساختار میوه

در جریان تبدیل تخمک یا دانه جدار تخمدان نیز رشد کرده و تبدیل به میوه میگردد و گاهی مواقع بدون لقاح تخمک به میوه تبدیل شده این قبیل میوهها را میوه هاي بکر یا پارتنوکارپیک گویند.
پارتنوکارپی: در پرتغال واشنگتن ناول، انگور ۳nکروموزومی موز، خیار گلخانهاي با رشد و تحول جدار تخمدان و تبدیل آن به میوه سایر بخشهاي مادگی معمولاً از بین میرود ولی استثناء هم وجود دارد، فندقه همراه با برگک در مهمیز Carpinus و یا در عروسک پشت پرده- کاسبرگها رشد کرده و میوه را در بر گرفته میوه سته دارد.
ساختمان میوه رسیده از سه قسمت تشکیل شده:بافت تخمدان را پریکارپ فرابر گویند. Pericarp
اگزوکارپ : در واقع از یک لایه سلولهاي اپیدریم حاصل شده است Exocarp
میانی: مزوکارپ- اکثراً از سلولهاي پارانشیمی حاصل شده است Mesocarp
اندوکارپ – اپیدرم داخلی دیواره تخمدان است Endocarp
در حالت کلی دو نوع میوه وجود دارد.
از لحاظ نحوه گوشتی شدن پریکارپمیوه گوشتی- فرابر- پریکارپ – دیواره تخمدان گوشتی و آبدار میگردد- نحوه گوشتی آن باعث به وجود آمدن دو گروه میوه میگردد:
سته Berry در میوه سته، درون بر گوشتی Endocarp اندوکارپ و یا بصورت پرده نازك در میآید. مثل: خرما

شفت Drup در میوه: درونبر و گاهی بخشی از میانبر چوبی میگردد. مثل: زیتون مهمترین آن Prunus هااند. گیلاس – هلو- آلو و …..
خرما اندوسپرم شاخی دارد بخشی صرف رشد جنین میکند.

دو نوع میوه سته داریم:

تک دانه اي: سته- خرما- برگ نو
چند خانه اي : گوجه فرنگی- سیب زمینی- زرشک- انگور – انگور فرنگی و موز
سته چند خانه اي که از تخمدان ۳ خانه اي حاصل شده است. در گندم- نشاستهاي برون بر در میوه بذر چرمی شده است میان بر و درون بر گوشتی میشوند پارتنوکارپ و دیپلوئید حاصل شده ولی ۲n کروموزومی داراي بذر هستند. سته هاي Hespridie — مثل مرکبات – انار مرکبات دیواره تخمدان از ۳ لایه قسمت خارجی زرد رنگ فلاودو یا اگزوکارپ است. و قسمت میانی اسفنجی آلبدو معروف است و در داخل اندوکارپ Juice SAC گوشتی را گویند
در کدوئیان سته سفت و سخت Pepo است( سته بزرگ و سخت) درونی نازك است و بیرون Testa پوست سخت پوشش خارجی تخمک تخمدان- میوه اگزوکارپ آندوکارپ تمایز تخمک- بذر در هندوانه قسمت اعظم که ما میخوریم جفت است به همراه اگزوکارپ و مزوکارپ. مزوکارپ که گوشتی شده و رشد کرده است. گلابی با رتلت (ویلیام) تخمک بمیرد بدون تخمک لقاح صورت یافته- و میوه تشکیل میشود. دیواره تخمک هورمونها را دارد به – میوه گلابی Pome می گویند.بخش نارنجی رنگ – فلاودو بخش سفید رنگ- آلبدو زرد رنگ – آبدار- داخلی، داخل بذر شفت
یک خانه اي: در این مورد ممکن است تخمدان در اصل یک خانه باشد ولی شامل یک یا چند تخمک میباشد اما میوه داراي یک دانه است. گیلاس- هلو- زیتون- گردو- نارگیل
چند خانه اي: گاهی اوقات Pome گفته میگردد. مثل سیب- گلابی- به- ازگیل و ازگیل ژاپنی شفت مثل گردو و نارگیل یک برچه و یک خانه: در داخل خانه ۲ تخمک داریم را از این دو تا رشد نمیکند آن یکی – بذر پتانسیل ژنتیکی تولیدیک بذر را داشته باشد.
میوه کاذب= براي تشکیل میوه علاوه بر دیواره تخمدان سایر قطعات گل نقش داشته باشند .
میوه حقیقی: به میوه که از رشد تخمدان صورت گرفته اند.
میوه گوشتی خشک
میوه خشک: خشخاش، فندوق
درمیوه خشک- پریکارپ در وقت رسیدن خشک میگردد. و در موقع رسیدن شکفته شده و یا به صورت مسدود باقی
بماند.- به دو گروه تقسیم میگردد: هر ۳ لایه خشک :
الف- میوه خشک ناشکوفا تا گیاه بتواند حفظ نسل کند فندقه و یا Achen آکن بطور کلی میوههاي ناشکوفا غالباً
تکدانه اي هستند.
انواع میوه فندقه فندقه هاي دارز و منشوري پر دارو یا کرك دار Achen Plumeux گیاهان تیرههاي کاسنی آفتابگردان- گل قاصدك میوه فندقی شکل از فندقهها- فندق . فوکول Nucule فندقه بالدار- (سامار) نارون- افرا- سامار Samar در تیره شب بو خاصیت تخمدان خیلی مهم است و مهمترین مشخصه این خانواده است.
Tetraachene تتراآکنگل گاو زبان و نعناع مادگی از دو برچه، دو خانه تشکیل شده و در داخل هر خانه ۲ تخمک قرار دارد در طی رشدتخمدان با تشکیل دیواره تخمدان هر خانه تبدیل به ۲ خانه میشود. از هر خانه یک میوه فندقه حاصل میگردد.پس هر فندقه ۱/۲ برچه است در گل گاو زبان و نعناع دو برچه دو خانه، در طی رشد تخمدان وجود دارد.

پلی آکن Polyachene شیزوکارپ

میوه از تخمدان چند برچهاي تشکیل شده و هر برچه تبدیل به فندقه میگردد. مثل: پنیرك(شیزوکارپ) هر کدام از قاشها قابل جدا شدن است.
فولیکول
بند در ساختار تخمک و بذور کارپوس Caryopese مثل گندم نمیتوان مرز جنین و بذر و مواد را مشخص کرد دیواره تخمدان را از پوسته جدا کنیم. میوه خشک شکوفا از شکوفاها: میوه برگه فولیکول Foilicule میوه هایی که از برچه هاي آزاد زیاد روي نهنج حاصل شده است – ماگنولیا-بعضی از گیاهان خانواده آلاله ، طایفه اسپیره از گل سرخ که با یک شکاف طولی باز میشوند. برچه تک و مجزا روي برجستگی تالاموس هربرچه رشد میکند- تبدیل به یک میوه برگی میگردد.
میوه خشک شکوفا:
فولیکول Follicule
کپسول Capsule میوه کپسول- گل حسرت – زنبق و لاله- خشخاش- گرز خشخاش- شکوفایی از پروسیداست. میوه مجتمع-Aggregate در این میوه ها از رشد تعداد زیادي گل روي گل آذین حاصل شده مثل آناناس (ما میخوریم گل روي گل آذین قرار دارد). گل رشد میکند و تبدیل به میوه خوراکی کاذب مجتمع- خوراکی محور گل آذین برگهاي رشد کرده در اطراف هر گل میباشد. آناناس اکثراً پارثوکارپاند) توت- انجیر . میوه مرکب Multip F از رشد تعداد زیادي برچه جدا از هم در داخل یک گل به وجود آمده اند.تمشک (میوه مرکب و حقیقی) – ماگنولیا – توت فرنگی (مرکب- کاذب- نهنج میوه حقیقی سیاه رنگ فندقه) لگوم -Gousse- Hegum نیام، مثل گیاهان خانواده لگومنیوزه بقولات در گیاهان این تیره میوه از رشد تخمدان تک برچهاي حاصل شده و با دو شکاف طولی باز میشود. اقاقیا خورجین Silique- Siliqule – خورجین و خورجینک Siliqule ( طول کمتر از دو برابر عرض آنها است Silique طول بیش از دو برابر عرض از اسیلیک)در تیره شب بو- بسیار مهم بعضی از پاپا وارسهها دو برچه داریم و از طریقه لبه ها به هم متصل دو برچه تک خانه داریم.در اصل تخمدان تک خانهاي).کامکوآت KAMQUATE Fortunella شبیه پرتغال ولی کوچک است با پوست میخورند. اندازه فندق .Hesprieمیوه در توت و شاه توت از نوع سینکارپ است: توت و شاه توت محور گل آذین و کاسبرگهاي گوشتی شده است –قسمت خوراکی Hespridi انار خوراکی پوشش تخمک Tegvment آریادیواره تخمدان چربی و غیر قابل استفاده آریل تخمک وبذر میوه را نمیخوریم. پرهها اندوکارپاند. سفید رنگمیوه دیاسپوز: میوه و یا دانه هائی اند که در پوششی از گلپوش گوشتی شده قرار دارند مانند افدرادر برخی از بازدانگان دانه ها گوشتی و شباهت زیادي به میوهها دارد- سیکاس- سرخسدار- ژنیکول به این گروه میوه-دانه هاي میوه نما میگویندسیستماتیک رده بندي نباتاتبشر از لحظهاي که چشم باز نموده و پوشش سبز زمین را در اطراف خود مشاهده کرده است، براي رفع نیازمندیهاي خود، از خوراك و پوشاك و تملک دام از آنها استفاده نموده است. بنابراین قبل از آنکه با مسائل دیگري توجه نماید باگیاه سر و کار داشته، درباره آنها نموده و به شناسائی آنها، مخصوصاً آن دستهاي که بیشتر مورد استفاده وي قرار گرفتهاست پرداخته و در نتیجه براي سهولت شناسائی آنها به طبقه بندي آنها اقدام نموده است. طبقه بندي نباتات در آثار بسیار بوده است و شاید سادهترین طبقه بندي گیاهان از روي بیولوژیک صورت گرفته استکه گیاهان را از روي یک ساله و دوساله بودن یا بوتهاي و در نتیجه درختی بودن آن طبقه بندي میکردهاند. ولی بهتدریج طبقه بنديهاي دیگري عنوان گردید که موفورولوژي خارجی جانشین فرم بیولوژیک شد ولی چون هیچکدام ازلیست رده بنديها با آنچه در لیست میگذرد فراموشی سپرده شد. بعدها معلوم شد که ظواهر گیاهان همواره دستخوشتغییرات محیط میباشد و نمیتوان آنها را ملاك و اساس رده بندي قرار داد، چه عالم نباتی در اعصار و دورانهاي مختلف زمین شناسی رو به تکامل گذاشته است و گیاهان چون حلقههاي زنجیر به یکدیگر متصل میباشند و بنابراین باید نکاتی را در طبقه بندي مورد توجه قرار داده و رده بندي را بر مبناي آن استوار کرد که با گذشت زمان کمتر دچار تغییرات گردد.

طبقه بندي گیاهان

چنانچه طبقه بندي گیاهان را از ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار دهیم بهطور کلی میتوان آنها را در این سه نوع رده بندي، مصنوعی، طبیعی، فیلوژنتیک قرار داد.
۱- رده بندي مصنوعی
در این نوع رده بندي اختصاصیات نظري گیاهان ملاك و مبناي رده بندي قرار میگرفت و هر چه دانشمندان سعی مینمودند که نقایص آنرا برطرف سازند و طبقه بندي بهتر و حقیقیتري جانشین آن نماید. ولی چون گونه گیاهی را ثابت و لایتغیر میپنداشتند نتیجه مثبتی عاید نگردید و بهترین رده بندي مصنوعی عبارت از دو رده بندي است که بنام رده بندي تورنفور Tournefort و رده بندي لینه Linne معروف است. تورنفور استاد گیاه شناسی در باغ گیاهان لوئی چهاردهم بود که گیاهان را برحسب اندازه ساقه و شکل گلبرگها به ۲۲ طبقه رده بندي کرد.لینه طبیعی دان سوئدي در اواسط قرن هیجدهم گیاهان را بر حسب تعداد و طول پرچم به ۲۴ طبقه رده بندي کرد وبدین ترتیب گیاهان را به یک پرچمی Monandrie دو پرچمی Diandrie و گیاهان کوچک گل رده بندي کرد. این رده بندي داراي نقایصی است و بزرگترین نقص آن عبارت از این است که در این نوع رده بندي تنها مشخصات یک اندام و یا یک صفت گیاه مبناي رده بندي قرار میگیرد و در نتیجه غالباً گیاهانی را که از جهت شکل و ساختمان با هماختلاف کلی دارند، در یک گروه و یا یک دسته قرار میدهند. با وجودي که لینه در اواخر حیات متوجه شد که این روش از حقیقت دور است معهذا طبقه بندي او مورد توجه جمعیاز دانشمندان قرار گرفت و مدتها متداول بود ولی امروزه متروك شده است.
۲ – رده بندي طبیعی
در رده بندي طبیعی که موجد آن آنتوان دوژوسیوو برنارد دوژوسیو و برادر زاده آنها آنتوان لوران دوژوسیو میباشند گیاهان نسبت به صفات مشترك یک اندام رده بندي نمیشوند بلکه چندین صفت و چندین اندام در رده بندي مدخلیت دارند.
۳ – رده بندي فیلوژنتیک
نظریه تکامل موجودات بوسیله لامارك Lamark و داروین Darwin در نیمه دوم قرن نوزدهم و مطالعه فسیلهاي گیاهی (علم پالئوبوتانیک) گیاه شناسان را نیز متوجه تکامل تدریجی گیاهان نمود و باین نتیجه رسیدند که هر گروه گیاهی د طی قرن و اعصار تکامل مییابند که میتوان آن را بهصورت یک شجره نامه مشخص نمود. طرح شجره نامه گیاهی را فیلوژنی مینامند و هر فیلوم Phylum گیاهی یکی از شاخههاي این شجره نامه محسوب میشودرده بندي فیلوژنتیک ابتدا توسط انکلر پیشنهاد شد و پس از او دانشمندان دیگري در این زمینه قدمهایی برداشتند که مهمترین آنها به ترتیب عبارتند از هالیر Bessey بسی Hallie و چتاین Wechstein هوچینزون Hutchinson رندل وغیره که بالاخره توسط آمبرژه دانشمند فرانسوي تکمیل گردید.این رده بندي بر روي تکامل رستنیها و مطالعات فیلوژنی پایه گذاري شده است و نباتاتی در یک گروه قرار میگیرند که مشخصات و اختصاصات مشترك آنها از اسلاف و نیاکان فسیل آنها که امروزه وجود ندارند به ارث رسیده و از آنها مشتق شده باشند.
واحدهاي سیستماتیکامروزه گیاهان را به دو دسته هاي بزرگ یا شاخه Division و سپس هر شاخه را به رده یا طبقه Ciasse و هر طبقه را بهراسته Orare و هر راسته را به تیره یا خانواده Famille و هر تیره را به طایفه یا قبیله Tribu و هر قبیله را به جنسGenre و هر جنس را به گونه Especa و هر گونه را به نژاد Race و یا واریته Variete و بالاخره به فرم Forme و موتانutant تقسیم کردهاند. واحدهاي فوق داراي واحدهاي فرعی دیگري هستند که با اضافه نمودن کلمه زیر Sous از آن مشخص میگرد. مثلاً واحد فرعی گونه Espece همانا زیر گونه Sous- Espece نامیده میشود.بطور کلی یک واحد سیستماتیک را تاکزون Taxon و واحدهاي سیستماتیک را Taxa و بنابراین علم مطالعه رده بندي نباتات Taxonomie نام دارد. گونه واحد مقدماتی و اساسی سیستماتیک بشمار میرود و مجموع افرادي را که با هم شباهت اساسی دارند و هنگام تولید مثل افراد مشابه خود را بوجود میآورند گونه نامیده میشوند مانند زرد آلو و هلو که هر کدام یک گونه مجزا میباشند.

نژاد

افراد یک گونه که بر اثر شرائط مکان و زمان داراي خواص متفاوتی هستند از لحاظ ژنتیکی از هم متمایز میباشند نژاد نامیده میشوند. نژادهاي جغرافیائی و خاکی و اکولوژیکی معمولاً در اثر تغییرات شرایط مکان ایجاد میشوند در گیاهان بیشتر بجاي کلمه نژاد Race در چنین مواردي معمولاً از کلمه زیر گونه Sous Espece استفاده میکنند.

واریته Variete

از تقسیمات زیر گونه است ولی غالباً به گونه اصلی مربوط میشود و توسط یک صفت و یا تعدادي از صفات جزئی از گونه اصلی مشخص میگردد، مثل رنگ گل، که در بنفشه معطر رنگ گلبرگها معمولاً بنفش است ولی داراي یک واریته با گل سفید میباشد، رنگ برگها که در راش و فندق معمولاً سبز است ولی هر کدام از این گونهها داراي یک واریته با برگهاي قرمز میباشند همچنین کاهش تعداد گلبرگها یا افزایش آنها و بالاخره فقدان خاردر روي میوه از صفاتی است که مشخص کننده واریته از گونه اصلی میباشد واریته هاي جدید، در نتیجه مرتاسیون شدید و یا دو رگ گیري Hybridation حاصل میشوند.

فرم Forme

مجموعه افرادي را که یک موتاسیون پیدا کردهاند و دگرگونی در آنها حاصل شده است به نام فرم نامیده میشود.

موتان Mutant

موتان فردي است که از نظر وراثت جهشی پیدا کرده است.

جنس Genus

توسط دانشمندي به نام Tournefort پایه گذاري شد و به مجموعه گونههائی که بین آنها چند صفت مشترك مشاهد میشود اطلاق میگردد.
صفاتی که در گیاه شناسی وجه مشترك جنسها میباشند عبارتند از شکل گل، شکل میوه و وضع قرار گرفتن قطعات مختلف گل نسبت به یکدیگر مثلاً زرد آلو و هلو دو گونه مختلف هستند که در گل و میوه آنها صفات مشترکی وجود دارد که آنها را به هم نزدیک میسازد و در نتیجه در یک جنس به نام Prunus قرار میگیرند. بعضی جنسها فقط شامل یک گونهاند و معمولاً از گیاهان باستانی به شمار میروند که رو به نیستی میباشند مانند
جنس یک گونه اي Ginkyo Biloba

تیره Famille

در قرن ۱۷ میلادي در مون پیله فرانسه وضع، تعریف و تدوین شده است و معمولاً از یک یا چند جنس که از نظر بعضی صفات مشابه یکدیگرند تشکیل یافته است. جنس هاي بعضی از تیره ها مانند تیره جعفري و تیره شب بو و تیره گندم خیلی متجانساند و داراي تیپ واحدهاي هستند و در این صورت آنها را منوتیپ مینامند در صورتیکه تیره هائی هستند که از جنس نامتجانس تشکیل یافتهاند متنها به علت بعضی از خواص مشترکی که دارا هستند از یک تیره به شمار میروند و آنها را تیره زنجیري مینامند مانند تیره خشخاش و تیره آلاله و تیره گل سرخ. نام تیره همواره به پسوند Aceae ختم میشود مانند تیره خشخاش Papaveraceae ولی گاهی از این قاعده مستثنی میباشند، مثلاً تیره جعفري Umbelliferae و تیره شب بو .Cruciferae راسته مجموع تیره هائی که در آنها چندین صفت مشترك یافت بشود راسته نامیده میشود مانند تیره ماگنولیا Magnoliaceae تیره زرشک Berberidaceae و تیره آلاله Renunculaceae که جزء راسته Ranales میباشد. در نام گذاري نام راسته به پسوند Ales ختم میشود مانند Fagales و Ranales و غیره طبقه یا رده Classe راسته هاي مختلف را غالباً در اثر خواص مشترکی که دارند تحت یک رده قرار میدهند مثلاً راسته آلاله Ranales و راسته گل سرخ Rosales از این جهت که در کلیه گیاهان آنها، دانه داراي دو لپه است در طبقه دو لپه ايها Dicot edones قرار میگیرند. شاخه Division و زیر شاخه مجموعه رده هایی که در آنها یک عده صفات مشترك وجود دارد زیر شاخه نامیده میشود مثلا تًک لپه ایها و دو لپه ایه که زیر شاخه نهاندانگان Angiospermes را به وجود میآورند. و در زیر شاخههائیکه چندین صفت به صورت مشترك وجود دارد مانند زیر شاخه نهاندانگان و بازدانگان شاخه پیدازادان را تشکیل میدهند.

واحدهاي گیاهان زراعی

Clone -1 کلون
افرادي که از راه تولید مثل غیر جنسی مانند قلمه زدن، خوابانیدن و یا اپوگامی (تولید چنین نابجا بدون انجام عمل
لقاح) حاصل گردند یک کلون به وجود میآورد و افراد آنها همگی داراي ژنوتیپهاي ثابتاند مانند کلونهاي صنوبر
EOPOLUS که بر اثر قلمه زدن بهوجود میآیند.
Cultivar -2 کولیتوار
واریته هائی که در اثر دخالت انسان به روش دو رگ گیري یا روشهاي دیگر به وجود میآیند کولتیوار نامیده میشوند و به CV یا دو کاماي معکوس مشخص میشوند استفاده از واژه واریته براي آنها یعنی براي گیاهان زراعی نابجا است اگرچه در گذشته این واژه مدتی مدید رایج بود ولی امروزه منسوخ شده است.

نامگذاري نباتات

نامگذاري نباتات تابع قوانین کنگره بین المللی گیاه شناسی است و لینه اولین دانشمندي بود که نامگذاري نباتات را به صورت فعلی وضع نمود. در گذشته نامگذاري نباتات بسیار مشکل، بعضی گیاهان را به نامهاي محلی مینامیدند و برخی آن جمله هاي کوتاه به زبان لاتین در نظر میگرفتند. امروزه با بکار بردن روش لینه نام یک گیاه عبارت از مجموع نام جنس و نام گونه آن میباشد، مثلاً نام ممرز CarpinusBetulus میباشد. واژه Carpinus نام جنس و Betulus نام گونه درخت ممرز و L مخفف نام لینه است که آنرا براياولین بار نامگذاري نموده است.از نظر دستور زبان کلمه اول (جنس) اسم ولی کلمه دوم (گونه) معمولاً صفت میباشد و صفت در زبان لاتین با موصوف (اسم جنس) مطابقت مینماید و این مطابقت با تغییر پسوند صورت پذیر است بدین معنی که معمولاً پسوند US برايصفتهاي مذکر و پسوند A براي صفتهاي مونث و پسوند Um در مورد صفتهاي خنثی بکار میرود.مثلاً صفت سفید در موردي که در باقلا مصري Lupinus Albus بکار میرود مذکر است چون اسم Lupinus مذکر استو در گل سرخ Rosa Alba به تبعیت از اسم جنس گل سرخ که در زبان علمی لایتن مونث است و بالاخره در مورد گلناز Sedum Album خنثی است. با آنکه اسم گونه گیاهان بیانگر صفت است، معهذا در حالت استثنائی زیر از نظر دستوري اسم است.در صورتیکه اسم گونه از نام شخصی گرفته شده باشد اگر این اسم بصورت صفت به کار برده شود باید از مترادف فوق تبعیت نماید ولی گاهی گیاه شناسان آنرا به حالت ملکی (مال) بکار میبرند در این حالت چنین اسمهائی پسوندهاي مذکور در فوق را ندارد و بجاي آن اگر اسم مذکر بوده و به مصوتها و غیر مصوت (ر) ختم شده باشد پسوند I میگیرد و بقیه حالات به Ii ختم میگردد براي مثال اسامی گونه Gitardii و Lemoinei را میتوان ذکر کرد. اگر اسم خانمی به حالت ملکی ذکر شود پسوند مونث Ar,Iae خواهد داشت مانند .Sargentiae گاهی اسم گونه یک اسم قدیمی و معروف است که به طور مترادف به دنبال اسم جنس آمده است و درحقیقت اسم گیاه مشتکل از یک اسم (جنس) و یک صفت( گونه) نیست بلکه دو اسم تشکیل شده است در چنین حالاتی پسوند اسمجنس و اسم گونه از یکدیگر مستقل است و بعضی گیاه شناسان چنین اسمهایی را با حروف بزرگ شروع میکنند مانند Zea Mays ولی طبق مقررات جاري بین المللی نام گذاري اسم علمی گیاهان اسم جنس همیشه باید با حروف بزرگ و اسم گونه همیشه با حروف کوچک نوشته شود، حتی اگر اسم گونه از اسامی خاص(اسم شخص و یا اسم جغرافیائی ) مشتق شده باشد.
صفات گونه اي مشتق از نامهاي جغرافیائی معمولاً به پسوندهاي Icus Ensis-Ianus Inus,- A(Nus) ختم میشوند،
مثل Monpliensis . باید دانست که معمولا اًسامی درختان را در لاتین صرف نظر از پسوند آن مؤنث محسوب میدارند و بهمین جهت در اسم علمی بلوط سفید Quercua Alba اسم جنس به Us ختم میشود ولی پسوند اسم گونه –A است.زیر نام جنس و صفت گونهاي در نوشتههاي دستی یا ماشین شده معمولا خًط کشیده میشود ولی نام مولف از این قاعده مستثنی است. در نوشته هاي چپی، صفات گونهاي را معمولاً با حروف مورب (ایتالیک) یا درشت چاپ میکنند. سابقاً در اثر نبودن ارتباط بین دانشمندان یک گیاه ممکن بود داراي چند نام علمی و بعبارت دیگر مترادف Synonyme باشد و یا اینکه دو گیاه متفاوت داراي یک نام مشابه مشترك گردند در این حالت آنها را هم نام Homonyme میگویند البته در این حالت نامی که قبلاً وضع شده و در مجلات علمی به چاپ رسیده است حق تقدم دارد.گونه هایی که داراي واریتهاي هستند، نام واریته آنرا پس از نام بردن جنس و گونه ذکر میکنند مثلاً زربین، واریتهاي از درخت سرو میباشد و نام علمی آن Cupressus Semprvirouns Var. Horizontalis میباشد و علامت اختصاري Varمشخص کننده واریته آن است.

نامگذاري گیاهان زراعی

در کد نامگذاري مقرراتی در مورد نامگذاري گیاهان زراعی آمده است که مهمترین آنها عبارتند از:
گیاهان غیر اهلی که به صورت گیاهان زراعی در میآیند نامی که قبلاً برروي آنها گذاشته شده حفظ میکنند مانند گند Trlticum Sativum در این صورت نامهاي زراعتی را بعد از نام گونه، جنس یا عامیانه میآورند.
Camelia japonica cv. Purple dawn.
Citrullus janatus cv. Crimson sweet
Cilrullus cv. Crimson sweet
Watermelon cv.crimson sweet
در حال حاضر، نامهاي زراعتی باید به زبانهاي زنده دنیا ارائه شوند. نه زبان لاتیندر صورتی که نام گیاهشناسی گونهاي که گیاه به آن تعلق دارد تغییر کند نامهاي زراعتی وابسته به آن بدون تغییر باقیمیماند.چنانچه دو یا تعدادبیشتري گیاه زراعتی، در یک جنس قرار گیرند این گیاهان نمیتوانند یک نام داشته باشند.
نامهاي جدید زراعتی نباید مشابه نامهاي علمی یا عامیانه جنسها با گونه ها باشند . این قانون از اول ژانویه ۱۹۵۹ بهمرحله اجرا در آمده است.نامهاي جدید زراعتی که عد از اول ژانویه ۱۹۵۹ منتشر میشوند باید داراي شرح توصیفی باشند که میتوانند به هر زبانی ارائه شود. پیشنهاد میشود نامهاي زراعتی با ذکر نام مولف (به منظور دوباره کاري و با استفاده نادرست از نامهاي زراعتی) ثبت شود. هیبرید بین دو جنس از یک تیره یا دو گونه از یک جنس را با علامت ضربدري که بین نام والدین آنها گذاشته می شودنشان میدهند
مثل:
Salix aurita L. X S.Caprea L.
در صورت تمایل مولف میتواند به آن اسمی تخصیص دهد ولی باید علامت ضربدر را بر حسب مورد در جلو نام جنس یا
صفت گونهاي قرار داد مانند:
Fatsia Japinica moseri X Hedera helix, Hibernica
که تولید کننده به آن نام X Fatshedera Lizei داده است.
یا Quercus alba L.X Q. michauxii Nutt که به نام Q.X beadlei معروف است.
ولی درباره نامگذاري گیاهان دو رگه بین ناکسونومیستها توافق نظر وجود ندارد.
اصول سیستم جاري رده بندي در حال حاضر معمولاً از شش سیستم رده بندي در نقاط مختلف جهان پیروي میشود که اگر از اختلافات جزئی بین آنها صرف نظر کنیم میتوان آنها را به شرح زیر خلاصه کرد.
۱ -سیستم انگل و پرانتل
englor and prant 1887 که در حقیقت همان سیستم آیشلر است که در آن اصلاحاتی بعمل آمده است و بسیار نزدیکبه رده بندي طبیعی میباشد، به نظر این دانشمندان تک لپهایها و دو لپهایها ابتدائی فاقد گلبرگ بوده و یا گلهاي آنکوچک ساده بوده است و از بازدانگان بوجود آمده اند
-۲ سیستم بسی- هالیر- هاچین سن
Bessey, hallier and ilutchinson در این رده بندي فرض بر این است که تک لپه ايها از دو لپه ايها و دو لپه ايها از بازدانگان بوجود آمده اند که گلهاي دو جنسی داشته اند
-۳ سیستم آمبرژه
Embotgoen 1960 بنالر آمبرژه بازدانگان از ۶ لینیه lagne مختلف مشتق شده است که ۵ تاي آنها نهاندانگان امروزي راتشکیل میدهند و ششمین دسته که حد فاصل بازدانگان و نهاندانگان میباشند به نام کلامید و سپرمهانامگذاري کردهاست که قدیمیترین نهاندانگان را جدا گلبرگها و بدون گلبرگها میداند و پیوسته گلبرگها و تک لپهایها هر کدام ازمنشاهاي مختلف مشتق شده اند و روي این اصل تقسیم نهاندانگان را به تک لپهاي و دو لپهاي صحیح نمیداند و بالعمل تأسیساتی نامبرده فاقد جام، پیوسته جام و گشوده جام را در رده بندي خود بکار نمیبرد
رابرت تورن Robert Thorne تاکسونومیست آمریکائی در سال ۱۹۶۸ خلاصهاي از سیستم رده بندي خود در سال ۱۹۷۶ همان سیستم قبلی را با جزئیاتی بیشتر منتشر کرد. آرمن تختجان Armen Takhtajan گیاهشناس آمریکایی در سال ۱۹۶۹ و آرتسور کرونکوئیست Arthur Cronquist گیاهشناس آمریکائی در سال ۱۹۶۸ طرحهائی کلی از سیستمهاي رده بندي خود ارائه کردند. سیستمهاي رده بندي هر سه گیاهشناس نامبرده اساسا بًر سیستم بسی متکی است. بدون تردید به موازات کوشش گیاهشناسان در توسعه رده بندیهاي فیلوژنتیکی بر پایه اصول تکاملی ناشی از کاربرد اطلاعات جدید در این رده شاهد تجدید نظرهاي بیشتريخواهیم بود.
مکان گیاهان آوندي در رده بندي گیاهان تشخیص گیاهان از جانواران مخصوصاً در شکلهاي ابتدائی بسیار مشکل میباشد ولی بطور کلی دستهاي از موجودات زنده وجود دارند که داراي هسته مشخص نبوده و هسته آنها فاقد غشاء و هستک میباشد به این دسته Protocaryotes می نامند و شامل جلبکهاي آبی Cyanophycces باکتریها و آکتی نومیستها میباشند. دسته دیگر از موجودات زنده را که داراي هسته مشخص میباشند به نام Eucaryotea مینامند. یوکاریوت Eucaryotes گروهاي گیاهی را به دو گروه تقسیم میکنند:

الف– ریشه داران یا Tallophyten
که از یک یا تعداد زیادي سلول تشکیل شدهاند و فاقد اندام مشخص نظیر ریشه، ساقه و برگ میباشند و آنها را به جلبکها Alques قارچها Champignons و گلسنگها Lichons تقسیم میکنند.
ب- وروموفیتها Cormophytes
که داقل داراي اندامی به نام ساقه برگ میباشندو شامل گروههاي زیر هستند:
بریوفیت ها Bryophytes که داراي ساقه و برگ هستند ولی فاقد ریشه حقیقی میباشند، شامل خزهها وهیاتیت ها هستند. ریزوفیت ها Rhizophytes یا گیاهان آوندي که داراي ریشه، ساقه و برگ بوده و این اندامهاي رویشی واجد دستگاه آوندي هستند که انتقال شیره گیاهی را به عهده دارند ریزوفیت ها را از نظر دستگاه زایشی به
دو دسته تقسیم میکنند:
پتریدوفیت ها Pteridophytes که فاقد گل هستند و تولید مثل آنها توسط اندامهاي دیگري غیر از گل انجام میگیرد و
بهمین علت به نام نهانزادان آوندي Cryptogames Vasculaires نیز نامیده میشوندو شامل سرخسها دم اسبها و پنجهگرگها می باشد.اسپرمافیت ها (یا گیاهان دانه دار Spermaphytes یا اسپرماتوفیت ها Spermatophytes که به علت دارا بودن گل به نام گیاهان عالی یا گیاهان گلدار و یا بالاخره به نام پیدازدان Phanerogamcs نیزنامیده میشوند. در مقابل این اصطلاح کلیه گیاهانی که فاقد گل هستند نهانزادان یا Cryptogames اطلاق میگردد.
در دستهاي از اسپرمافیتها داراي تغییر آشکار بوده و از تخمدان احاطه نگردیده است و مستقیماً در سطح فوقانی برگهاقرار دارند و در نتیجه دانه آشکار بوده و توسط میوه پوشیده نشده است مانندکاج با این دسته بازدانگان Gymnospermes اطلاق میگردد.
در دسته دیگر تخمک و در نتیجه دانه مخفی بوده و در فضاي مسدودي به نام تخمدان قرار دارد به این دسته نهاندانگان گویند.آمبرژه بین بازدانگان و نهاندانگان دسته حد واسطی رامشاهده کرده است که آنها را تحت نام کلامیدوسپرم ها Chlamidospermeae نام برده است.

رده بندي کلی گیاهان را میتوان به صورت جدول زیر خلاصه نمود:

پرتوکاریوت (سیانوفسیه- باکتري- آکترومومیست)
یوکاریوت گیاهی
ریسه داران (نالوفیتها)
جلبکها
قارچها
گلسنگ ها
در اینجا فقط به مطالعات پرفانروگامها، بازندانگان و نهاندانگان اکتفا میگردد.
پیدازادان اولیه Prephanerogames
عده زیادي از گیاه شناسان پرفانرو گامها را جز بازدنگان بهشمار میآورند. ولی آمبرژه بعلت آنکه حد فاصل بین نهانزادان آوندي و نباتات گلدار میباشد در دسته جداگانهاي قرار داده است در این گیاهان آنتروزوئیدها (گامات نر) مانند انتروزئید پتریدوفیتها مژکدار و متحرك میباشند و در صورتیکه در پیدازادان امروزي گامت نر فاقد مژك بوده و توسط لوله گردهبه تخمک میرسد.همچنین تخمک در این گیاهان قبل از عمل لقاح شکل و حجم دانه را پیدا میکنند و تشکیل جنین فقط در تخمکهائی که از گیاه مادر جدا شدهاند صورت میگیرد.
امروزه فقط از این گیاهان دو دسته در روي زمین وجود دارد.
۱ – سیکادالها Cycadales
این راسته فقط شامل یک تیره به نام سیکاداسه Cycadaceae است که مخصوص نواحی گرم و معتدل بوده و بومی ایران نیستند فقط یک گونه از آن به نام سیکاس رولوتا Cycas Revoluta در ایران به عنوان گیاه زینتی کشت میشود. بومیچین و ژاپن است و در شمال کشور در هواي آزاد میروید ولی در نقاطی که داراي زمستان سرد میباشد بایددر گلخانه حفظ شود.این گیاه بیشتر به سرخسها و نخلها شباهت دارد. تنه آن راست بدون انشعاب بوده و برگها در انتهاي ساقه قرار میگیرن و برگها از نوع مرکب شانهاي است گیاهی است دو پایه، گل نر در انتهاي ساقه بین برگها قرار دارند و هر گل عبارت از ساقه کوچک گرد مانندي است که در روي آن فلسهائی که در حکم پرچم میباشند چسبیده است و در سطح تحتانی هر پرچم تعدادي کیسه گرده یافت میشود که پس از رسیدن توسط شکافی باز شده و گرده خارج میگردد.گل ماده کاملاً متفاوت است و شبیه برگهاي مرکب کوچکی است که از برگهاي دیگر گیاه کاملاً متمایز میباشد در این برگهاي کوچک که از برگچه متعدد تشکیل شده به جاي برگچههاي تحتانی تخمکهاي بزرگی مشاهده میشود. میوه به معناي آنچه که در نهاندانگان داریم دیده نمیشود، ولی دانه شفت مانند بوده و به بزرگی یک آلو میرسد.
۲- ژینکوآلها Ginkoales
از این دسته فقط یک گونه به نام ژینکو لوبا Ginkyo Biloba بازمانده است و از نیاکان سوزنی برگان فعلی به شمار میرود. ژینکو درختی است بومی چین که ارتفاع آن به ۳۰ متر میرسد. برگهاي آن ریزان است و داراي پهنک پهن و مثلثی شکل است که معمولاً داراي یک بریدگی میباشد و رگبرگهاي آن از دم برگ امتداد یافته است. درختی است دوپایه، گل آذین نر آن منظره شاتون دارد، پرچمها متعدد و هر پرچم داراي دو کیسه گرده در انتهاي میله کوتاه خود میباشند. گل آذین ماده شامل ساقه کوتاهی است که به یک تخمک برهنه ختم میشود، میوه به معنی حقیقی در آن وجود نداردولی دانه آن به درشتی آلوو شیرین بوده که تگومان آن نارنجی رنگ و گوشتی و بدمزه میباشد
پیدازادان Phanerogames Spermatophytes
پیدازادان گیاهان عالی و گلدارند و اکثر نباتات که ما با آن آشنائی داریم و در نواحی معتدله میرویند اعم از درختان مثمره و نباتات زراعی و خودرو از این شاخه محسوب میشوند.
پیدازادان را به سه زیر شاخه تقسیم می نمایند:
-۱ بازدانگان Gymnospermes که دانه آنها آشکار است.
-۲ کلامیدوسپرم ها Chlamidospermes که حد واسط بازدانگان و نهاندانگان میباشد
-۳ نهاندانگان Angermes که دانه آنها د درون میوه مخفی است.
الف- بازدانگان Gymnosperment
بازدانگان گلدارانی هستند که تخمک آنها آشکار بوده و مانند نهاندانگان از جدار تخمدان پوشیده نیستند و در سطح فوقانی برچهها قرار دارند و در نتیجه دانه آنها نیز آشکار و از جدار میوه پوشیده نشده است.بازدانگان را به دو رده Bennettitineae و سوزنی برگان Coniferae تقسیم میکنند.Bennettitineae ها از بازدانگان قدیمی هستند که همه از بین رفتهاند و امروزه فقط فسیل آنها در روي زمین باقی است. سوزنی برگان عصر حائز نیز به پنج راسته نیز تقسیم میشود
Pinales -1 راسته کاجها
Araucariales -2 راسته آروکاریالها
Podocarpales -3 راسته پودوکارپالها
Cupressales -4 راسته سروها
Taxales -5 راسته سرخدارها
Pinales راسته کاجها
این راسته فقط شامل یک تیره به نام تیره کاج Pinaceae یا Abietaceae میباشد. نمونه معروف این تیره کاج Pinus میباشد که داراي اختصاصات زیر است.

دستگاه رویا

در کاج دستگاه رویا شبیه دستگاه رویاي گیاهان دولپهاي است ولی اختلافات کلی در ساختمان داخلی آنها است که فاقدآوند بوده و به جاي آن تراکئید یا پونکتو آسیون حجرهاي دارند. پونکتوآسیون بهاره در آنها به قدري مشخص است که موجب تشخیص گونه ها از یکدیگر میگردد. معرف Maule در آنها منفی است و آوندها برنگ زرد یا قهوهائی در میآید کاج درختی است که ارتفاع آن به ۲۰ تا ۳۰ متر میرسد انشعابات آن غالباً متنوع بوده ، داراي شاخه هاي بلند Auxiblaste و متوسط Mesoblaste و کوتاه Brachyblasts میباشد، ولی در بازدانگان دیگر نظیر نوئل و نراد فقط انشعابات بلند و متوسط در درخت سیرو و فقط شاخه هاي بلند و کوتاه دیده میشود کاج، ناجور برگ بوده و معمولا دًو نوع برگ در آنها جلب نظر میکنند. نهالهايجوان این درختان معمولاً داراي برگهاي سوزنی بوده که در انتهاي شاخه کوتاه قرار دارد در صورتیکه در روي شاخه هايچند ساله برگهاي اصلی دیده میشود که معمولا فًلسی شکل هستند.

ساختمان گل

گل کاج فاقد کاسه و جام میباشد، گیاهانی هستند تک پایه یعنی گلهاي نر و گلهاي ماده آنها برروي شاخه هاي مختلف ولی در روي یک پایه قرار دارند و با دو دست Annemophile میباشند.
دستگاه زایاي نر هر گاه در اوائل بهار شاخههاي درخت کاج را به دقت نگاه کنیم میبینیم که در اطراف بعضی جوانهها خوشههاي کوچ کزرد رنگی یافت میشود که از اجتماع چندین پرچم تشکیل شده است، این خوشه را مخروط نر- میگویند.مخروط نر عبارت از محور کوتاهی است که به دور آن پولکهاي منظم برروي یک خط مارپیچی به طور امبري که قرار دارند. هر پولک در حکم پرچمی است که در سطح داخلی داراي دو برآمدگی طویل به نام کیسه گرده میباشد که در داخل آنها دانه گرده بوجود میآید.س از اینکه پرچمها رسیدند هر از کیسه هاي گرده توسط یک شکاف طولی باز میشود و دانه گرده که به شکل گرده زرد رنگی هستند خارج میگردند. دانههاي گرده کاج معمولاً داراي بادکنک میباشند که عمل گرده افشانی را تسهیل مینماید. در جنگلهاي کاج غالباً دانه هاي گرده به شکل گرد زرد رنگ در هوا پخش میشود و توسط باد از محلی به محل دیگرپراکنده میگردد. سابقاً این گرد را ابري تصور میکردند. که از آن ذرات گرد به شکل باران به سطح زمین فرود آید.

دستگاه زایاي ماده

دستگاه ماده در کاج به صورت مخروطی است که در انتهاي شاخه قرار میگیرند.
هر گاه یکی از مخروطهاي ماده کاج را طولی قطع کنیم در وسط آن محوري دیده میشود که در امتداد محور ساقه واقع شده و در روي آن فلسهائی مضاعفی قرار دارند فلسهاي خارجی گلهاي نازکی هستند که همدیگر را میپوشانند و بطور منظم در امتداد یک خط مارپیچی قرار دارند. فلسهاي داخلی پولکهاي کوچکی هستند که در بغل برگکهاي قرار دارند و کمی از برگک ها ضخیمتر میباشند و هر یک را برچه مینامند. در سطح فوقانی هر برچه دو تخمک وجود دارد که به سمت انتهاي مخروط منحرف میباشند. تخمکها از نوع تخمکهاي راست هستند و به توسط پایه کوتاهی به برچه اتصال دارند. پس از عمل لقاح و رسیدن دانه، فلسها که کاملاً به هم چسبیدهاند چوبی میگردند و در این حالت مخروط ماده را میوه کاج اطلاق مینمایند. سپس به تدریج فلسها از هم جدا شده دانهها آزاد میگردند، دانه کاج داراي پوشش (تگومان) سختی بوده و بالدار میباشد و همچنین در کاج داراي لپه هاي معدودي است که معمولاً بیش از ۲ است.

اختصاصات عمومی تیره

این تیره شامل ۹ جنس و در حدود ۳۰۰ گونه است که در نیمکره شمالی انتشار دارند. و انتشار آن در نواحی گرمسیرمحدود به ارتفاعات میگردد.درختانی بزرگ، گاهی درختچه، با انشعابات مونوپودیک و داراي شاخههاي بلند، متوسط و کوتاه است. برگهایشان دائمیو سوزنی ساده و یک رگبرگ است گل آذین نر آنها شاتون کوتاه محوري یا انتهائی است که از پرچمهاي متعدد تشکیلیافته است، دانه گرده (میکروسپور) همواره داراي بادکنک میباشد.
دستگاه ماده آنها مخروطی است معمولاً انتهائی و به ندرت محوري میباشد. برروي این مخروط برگکهاي متعددي وجود دارد که درون هر یک فلسی حامل تخمک (مگاسپور) دیده میشود.درختان این تیره داراي چوبهاي صمغی هستند و در مصارف مختلف صنعت خصوصاً در کاغذ سازي و تیرههاي تلگراف و غیره بهکار میروند.

جنسهاي مهم آن عبارتند از:

۱ – کاج
کاج Pinus که در حدود ۱۵۰ گونه داشته و در نیمکره شمالی انتشار دارد، از گونههاي معروف آن یکی کاج ایرانی
PINUS Eldarica است که از قرون گذشته به ایران وارد شده و تقریباً بحال بومی دیده میشود، اصل آن از گرجستان
است و برگها دو به دو در غلاف مشترکی قرار دارند. کاج سیلوستر P. Silvesteris از اروپا وارد ایران شده و درختان بزرگ و کهن سال آن در سفارت انگلیس دیده میشود وتنه آن قرمز رنگ و برگهاي آن دو به دو در یک غلاف قرار دارند.کاج کاشفی P. Longifolia از هند در اوایل قرن بیستم بایران وارد شده و خیابانی از درختان کهنسال آن در نزدیکیلاهیجان وجود دارد. گونه هاي دیگري از کاج در این اواخر براي جنگلکاري وارد شدهاند ولی نتایج مثبتی هنوز از آنها بهدست نیامده است.
۲- درخت سدر
درخت سدر Cedrus که برگها دائمی بوده بصورت مجتمع در انتهاي شاخه کوتاه و یا به صورت منفرد روي شاخه بلند
قرار دارند و در تمام دنیا چهار گونه دارد که فقط یک گونه آن به نام سدر لبنان Cedrus Libani در قرن گذشته وارد
ایران شده و درختان بزرگ و قطور آن در کاخ گلستان وجود دارد و گونههاي دیگر آن نیز امروزه در ایران بصورت درخت
زینتی در پاركها کاشته میشود.
۳ – درخت نوئل
درخت نوئل Picea شاخه متمایل به سمت پائین، برگها کوچک چهار وجهی و برروي برجستگی اطراف شاخه قرار دارند،بساك دو حجرهاي و با شکاف طولی باز میشود. مخروط ماده قائم است ولی میوه آن آویزان میباشد، و بیش از این کهفلسهاي آن از یک دیگر مجزا شوند برزمین میافتد. مهمترین گونه آن P. Exceisa است که اخیراً براي جنگلکاري به ایران وارد شده است.
۴ – نراد
نراد Abies برگها مسطح و منفرد که به شکل مارپیچ برروي شاخه قرار دارد. بساك دو حجرهاي که از عرض شکاف برمیدارد. مخروط ماده استوانهاي شکل و قائم بوده و یکسال میرسد و میوه نیز در روي درخت به صورت قائم باقی میماند و برگک هاي آن از هم جدا شده دانه بیرون میریزد و میتوان روي درخت، محور میوههاي سالهاي پیش را شمارش کرد. یک گونه از آن در باغ گیاهشناسی دانشکده موجود است بنام نرادقفقاز P. Nordmaniana نامیده میشود، گونه هاي نراد هنوز در ایران مورد استفاده جنگلکاري قرار نگرفته است. لاریکس Larix طرز قرار گرفتن برگهاي روي ساقه مانند درخت سدر میباشد ولی دائمی نبوده و خزان پذیر میباشد. مخروط آن کوچک تخم مرغی و در سال اول میرسد. گونه معروف آن L. Decidua نام دارد. Araucariales راسته آروکارپالها این راسته فقط شامل یک تیره به نام Araucariaceae است. بیشتر جنسهاي آن از بین رفته و فعلاً فقط در جنس از برروي زمین دیده میشود، یک گونه آن به نام Araucaria Excelsa که به غلط آنرا کاج مطبق مینامند. از درختان زیبائی است که در ایران بعنوان زینت کشت میشود و در سرماي زیر صفر نابردبار است و چون بومی ایران نیستند از شرح آن خودداري میگردد

راسته پودوکارپالها Podocarpales

این راسته بومی ایران نیست و تاکنون وارد ایران نشده است، بنابراین از شرح آن خودداري میگردد.

Cupressaias راسته سروها

این راسته شامل دو تیره است Cupressaceae و Taxodieeae که فقط نباتات تیره اخیر در ایران وجود دارد که شرح یک گونه آن به نام ژونی پروس Jnniperus Communis میپردازیم.
ژونی پروس درختچهاي است افراشته با برگهاي دائمی که سه به سه بطور فراهم بر روي شاخه قرار میگیرند. برگها سوزنی شکل بوده و در انتها به یک نقطه نوك تیز و سخت ختم میشود.این گیاه دو پایه است گلهاي نر به صورت شاتونهاي کوچکی است که در زیر پولکهاي آن کیسه گرده وجود دارد. گلماده مخروطی است که در آن برگک و برچه کاملاً به هم چسبیدهاند (برخلاف کاج) و در سطح پشتی تخمکها قرارمیگیرند. میوه آن که اصطلاحاً گالبول Galbule نامیده میشود سیاه رنگ بوده و صمغ سفیدي آن را میپوشاند. و درحقیقت میوه کاذبی است که فلسهاي آن گوشتی شده و پوشش متراکمی را در اطراف دانه تشکیل میدهنداختصاصات عمومی تیره نباتات این تیره را درختان و یا درختچههایی یک و یا دو پایه با برگهاي فلسی شکل یا گاهی سوزنی متقابل و پیرامنی تشکیل میدهند.گل نر آنها مخروط کوچک انتهائی و گاهی محوري است و با فلس متعددي احاطه شده است و دانه گرده آنها بدون بادکنک میباشد. گل ماده آن مخروط خیلی ساده انتهائی است و در جنسهاي مختلف داراي اشکال متفاوتی است میوه آن در بعضی جنسها گوشتی و سته مانند و در عدهاي چوبی و سخت است. دانه با پوشش (تگومان) چوبی و بدون آریل میباشد. درختان این تیره داراي چوب صمغی است براي تهیه مبل و مصارف مختلف صنعتی به مصرف میرسد،

مهمترین جنسهاي این تیره عبارتند از:

سرو Cupressus این جنس داراي ۱۳ گونه است، مهمترین آنها یکی C. Sempervirens میباشد که میوه آن از ۱۲-۸ فلس نوکدار تشکیل شده و داراي سه واریته است. زربین C. Sempervirans Var. Horizontalis درختی است که جنگلهاي آن در رشته شمالی کوههاي البرز و برروي اراضی آهکی انتشار دارد، شاخههاي آن افقی و عمود بر تنه اصلی است و واریته هاي دیگر آن سرو ناز C. Sempervirens Var Cereiformis و سرو شیرازي C. Sempervirens var.Fastigiata که براي تزئین باغات کاشته میشوند. دیگر سرونقرهاي C.Arizonica که درختی زیبا، برنگ کبود و نقرهاي که اخیراً مورد توجه باغداران قرار گرفته است و میوه آن ۶ تا ۸ فلس تشکیل شده است و هر فلس داراي زایده نوك تیز در وسط میباشدسرو کوهی Juniperus درخت یا درختچه هائی هستند با برگهاي سوزنی شکل که میوه آن آبدار و از نوع سته است و اصطلاحاً گالبول نامیده میشود

مهمترین گونه آن عبارتند از:

اورس J. Polycarpus این درخت در جنگلها و ارتفاعات البرز و خراسان و فارس دیده میشود.
ماي مرد (ابهل) J. Sabina درختچه انبوهی است که برگهاي آن کوچک و لوزي شکل و همدیگر را میپوشانند میوه آن گوي مانند یا تخم مرغی شکل و تقریبا نًرم است و داراي مواد سمی چندي است که در پزشکی مورد استعمال دارد و بنام (ابهل) نامیده میشود این گیاه براي زینت در باغها یا در گلدان نگهداري میشود. توجا Thuja Biota که همترین گونه هاي آن T. Orientails میباشد. درختی است برگهاي آن فلس مانند و متقابل، میوه آن عبارت از مخروطی کوچک است که از ۵-۲ فلس تشکیل شده و در کنار هر فلس دو دانه قرار دارد که انتهاي هر فلس به نوك خمیده قلاب مانندي ختم میشود و ارقام آن در باغات به نام سروخمرهاي یا سروتبري یا سروکاشی کشت میشود و در دره کتول گرگان به حالت خود رو وجود دارد

Taxales راسته سرخداره

این راسته شامل دو تیره است، مهمترین آن تیره سرخدار Taxaceae میباشد که نمونه آن در ایران درخت سرخدار Taxus Baccata است درختی است زیبا که ارتفاع آن به ۸ و ۱۰ متر میرسد. برگها مسطح، خطی بوده و داراي دمبرگ کوچکی میباشد که بطور دیستیک روي شاخه قرار گرفتهاند. سرخدار گیاهی است دو پایه، گل نر مخروطی است کهمحور آن در پائین حامل برگکهاي متعددي و در بالا شامل تعداد زیادي پرچم میباشد، هر پرچم از فلسهاي سپري۸ کیسه گرده قرار گرفته است. – شکل تشکیل شده که در قسمت تحتانی آن ۶ گل ماده بصورت مجزا از هم درانتهاي شاخه قرار دارد. در هر گل آن یک برچه کوچک و در هر برچه آن یک تخمکراست جاي دارد.
میوه در این گیاه وجود ندارد و آنچه که عامه در این گیاه به نام میوه میشناسد در حقیقت دانه است که توسط پوشش گوشتی قرمز که همان آریل باشد احاطه شده و منظره شفت Drupe را به خود گرفته است.
دیگر از گونه هاي آن که در ایران وجود دارد T. brevifolia است که منظره درختچه را دارا میباشد.
Chlamidasparmes کلامیدوسپرم این زیر شاخه شامل سه راسته است Gnetales Vielwitschiales و Echedraies که فقط گیاهان راسته اول در ایران وجود دارد. ارتباط فیلوژنتیک این دسته با سایر طبقات هنوز روشن نیست و با وجود نکات مشترکی که بین آنها وجود دارد معهذا مصنوعی به نظر میرسد.

Ephedrales راسته افدرالها

این راسته شامل تیره افدرا Ephedraceae است و این تیره داراي یک جنس افدرا (ریش بزي یا ارمک Ephedra میباشد که از ۳۵ گونه تشکیل یافته است و گونه مشهور آن ارمک E. Distachya است. ارمک درختچه اي دو پایه که واجد ساقه سبز و بسیار نرم است که در کویرهاي مرکزي ایران میروید. برگهاي آن کوچک و فلس مانند و متقابل هستند و گلهاي نر آن برروي شاخه هاي منشعب قرار میگیرند، هر گل نر آن داراي یک تا هشت پرچم بوده و توسط دو برگک بهم پیوسته احاطه شده است و میله پرچم هاي آن به یکدیگر چسبیده و بساك آن از هم جدا و توسط دو منفذ به خارج باز میشود.گلهاي ماده دو به دو هستند و از چهار برگک احاطه شدهاند و هر برچه آنها از اجتماع دو برگک بهم چسبیده ساخته شده و از اتصال آنها بهم تخمدانی تشکیل میشود که قسمت بالا باز است و در داخل آن یک تخمک جاي دارد، پس از عمل لقاح برگک هاي اطراف گل ضخیم و آبدار شده و اطراف میوه را میپوشاند و میوه سته مانندي که حاوي دو دانهاست به وجود میآورد.در گیاهان این تیره ساختمان گل شبیه گل بازدانگان است یعنی مادگی فاقد کلاله است ولی برخلاف بازدانگان تخمکاز جدار تخمدان احاطه میشود ولی تخمدان فقط پائین تخمک را میپوشاند و در نتیجه انتهاي تخمک آشکار است و از این رو دانه گرده مستقیماً برروي آن قرار میگیرد و بنابراین میتوان این دسته را در رده بندي گیاهان حد واسط میان بازدانگان و نهاندانگان دانست دیگر از گونه مهم آن د رایران E. Major که واریته آن در اطراف کرج فراوان است و E. Intermedia که در ارتفاعات استپی دیده میشود.

نهاندانگان Angiospermes

این زیر شاخه فعلاً در حدود ۲۵۰۰۰ گونه دارد و هر سال در اثر کشت گونه هاي جدیدي بر تعداد آن افزوده میشود و قسمت عمدهاي از پوشش سبز کره زمین را تشکیل میدهد.در کلیه گیاهان این زیر شاخه مادگی از یک یا چند برگ تغییر شکل یافته به نام برچه یا Carpelle تشکیل شده که دولبه آن بهم متصل میباشند. قسمت تحتانی مادگی حجیم شده فضاي مسدود بنام تخمدان را بوجود میآورد، که دانه در آن قرار میگیرد. سالهاست که نهاندانگان را بواسطه یک لپه بودن و یا دو لپه بودن دانه آنها به دو رده طبقه بندي مینمایند و هر چند دو رده مزبوربا مشخصات بارزي که در بین آنها وجود دارد از یکدیگر کاملاً متمایزند ولی آمبرژه معتقد است این رده بندي چندانصحیح به نظر نمیرسد زیرا شاخه نهاندانگان از نظر فیلوژنتیک داراي فیلومهاي متنوعی هستند که از بادانگان مشتقشدهاند و آثار این اشتفاق در بعضی از آنها دیده میشود و روي این اصل نهاندانگان را از نظر تکامل به پنج دسته تقسیم میکنند. ما نیز صحت رده بندي فیلوژنتیک را فداي طریقه ناقصی که براي بحث و مطالعه آسانتر است نموده و نهاندانگان را به دو رده لپه ايها و تک لپه ايها تقسیم میکنیم.

Dicotyledones دولپه ایها

دولپه ایها گیاهانی هستند که در آنها دانه داراي دو لپه (دو برگ نخستین) است و این صفت بزرگترین مشخص اصلی این دسته از گیاهان میباشد ولی داراي صفات و اختصاصات دیگري نیز هستند که به اختصار شرح داده میشود. تعداد قطعات مختلف گل در دو لپه ایها معمولاً تترامر یا پنتامر یعنی مساوي چهار یا پنج و یا یکی از مضارب آنهاست. در این گیاهان در صورت وجود کاسه و جام، در اثر تفاوت رنگ به خوبی از هم متمایز میباشند.
برگها در دو لپه ايها مجنوع و انشعابات رگبرگها غالباً شبکهاي و از رگبرگ اصلی انشعابات حاصل مینمایند.
ساقه و ریشه دو لپهايها داراي ساختمان پسین میباشد. در دو لپهايها معمولاً در ساختمان اولیه ریشه و ساقه تعداد دستجات چوب و آبکش محدود و معمولاً در روي یک دایره واقع میباشد.
رده بندي دو لپه ایها دو لپه ايها را میتوان برحسب وضع ساختمان گل آنها به سه زیر رده به ترتیب زیر تقسیم کرد.
اول – بی گلبرگان Apetales که فاقد پوشش یا داراي پوشش سادهاي میباشد، در این صورت آن را پریگون Perigon می نامند

دوم- جداگلبرگان Dialypetales که داراي کاسبرگ و گلبرگاند و در آنها گلبرگها از یکدیگر کاملاً مجزا میباشند و میتوان آنها را به سهولت از هم جدا کرد سوم- پیوسته گلبرگان Gampopetales که در آنها گلبرگها به هم چسبیده جام گل لولهاي یا قیفی شکل را به وجود میآورند که اندام زایاي گل را در بر میگیرد. باید توجه داشت که مرز بین بی گلبرگان و جدا گلبرگان کاملاً مشخص نیست زیرا در بعضی از گیاهان گشاده جام گلبرگها از تغییر شکل پرچمها حاصل شده اند از این رو عدهاي از دانشمندان دو لپه ایها را بدون زیر رده تقسیم میکنند:
Archichlamideae (Apetales-Dialypata) Metachlamydeae(Camopetales)
آرکی کلامیده
متاکلامیده
بی گلبرگان Apetaes= Monochlamydeae بی گلبرگان همانطور که از نامشان پیداست فاقد گلبرگ میباشند. ولی بعضی از تیرههائی که در این طبقه قرار میگیرند واجد گلبرگ میباشند این گلبرگها حقیقی نبوده و از تغییرات قسمتهاي دیگر گل مخصوصاً نافه به وجود آمدهاند. اطلسی پرپر- میخک – گلبرگ- نافه لورانتاسه- بی گلبرگ و تک جنس
۱- تیره دارواش Loranthaceae
نباتات این تیره در نواحی گرم و مرطوب میرویند. یکی از گیاهان فراوان این تیره دارواش Viscum Album است که گیاهی نیم انگل است که معمولا بًرروي درخت سیب ولی در شمال کشور، برروي درختان ممرز، انجیلی وبید نیز میروید. برگهاي آن داراي کلروفیل است و در قاعده ساقه آن مکیندههایی است که در پوست گیاه میزبان فرو میروند و شیرهگیاهی آن را جذب میکنند و از آن تغذیه مینمایند. چون داراي برگ سبز است نیمه انگل کار ریشه را گیاه میزبان انجام میدهد. دارواش گیاهی است که گلهاي نر و گلهاي ماده آن در روي یک پایه و برروي شاخههاي مختلف قرار دارد. گل نر آن از ۴ پتال و ۴ پرچم تشکیل یافته و پرچمهاي آن فاقد میله ولی داراي کیسه گرده متعددي میباشند که به کاسبرگها چسبیده هستند گل ماده نیز از ۴ پتال و ۲ برچه تشکیل شده که به همدیگر و همچنین کاسبرگها چسبیده هستند. خانه و حفره تخمدانی مشخص در آنها وجود ندارد و تخمکها که به کیسه جنینی کاهش یافتهاند در روي تودهاي که فضاي داخل تخمدان را پر میکنند قرار دارند. میوه آن سته و سفید رنگ و دانه آلبومندار میباشد. میوه دارواش صرف تغذیه پرندگان و دانه توسط آنها پراکنده میگردد اختصاصات کلی تیره گیاهانی کلروفیل دار نیمه انگل با برگهاي متقابل که برروي شاخه درختان زندگی میکنند. گیاهانی تک جنس و یا یک پایه بوده، گل نر چهار کاسبرگ و چهار پرچم (ندرتا شًش پرچم) و گل ماده از ۴ کاسبرگ و دو برچه تشکیل شده است.میوه سته و دانه آلبومن دار است.
دیگر از گونه آن که در ایران وجود دارند عبارتند از:
موخور Loranthus Europaeus که برروي درختان بلوط غرب میروید.
چشم بلبلی Loranthus Grewingkii که در فارسبرروي درختان بادام و زرد آلو به گوجه وگلابی وحتی نارون دیده میشود.
۲ – تیره بلوط (پیاله داران) Fagaceae (Cupuliferes)
پیاله داران گیاهان د رختی هستند که در نواحی معتدل نیمکره شمالی میرویند. غالب درختان جنگلی جزء این تیره محسوب میشوند. این تیره ۶ جنس و در حدود ۶۰۰ گونه دارد. درختان این تیره را از این رو پیاله داران میگویند که میوه آنها در کاسه کوچکی شبیه پیاله قرار دارد.پیاله از نمو و اتصال برگگ هاي گل به یکدیگر تشکیل میشود. یکی از گیاهان مهم این تیره شاه بلوط Castancea Sativa است که بلندي آن به ۳۰ تا ۴۰ متر میرسد. در ایران در ارتفاعات گیلان مخلوط با سایر درختان جنگلی دیده میشود. برگهاي آن متناوب و ساده و دندانه دارمیباشد. گل آذین نر آن به صورت شاتون و قائماند و هر گل نر داراي پریگون مضاعف و تریمر میباشد. یعنی پوشش گل از ۶ قطعه تشکیل شده که در دو ردیف قرار میگیرد و در داخل آن ۱۲-۸ پرچم دارد.گل آذین ماده گرزنی است، مرکب از سه گل که توسط پیاله خارداري احاطه شده است. هر گل ماده داراي پریگون مضاعفی و تریمر بوده و مادگی آن از ۳ یا ۶ برچه تشکیل شده که در داخل هر حجره ۲ تخمک وجود دارد. در شاه بلوط سه میوه در یک پیاله تشکیل میشود ولی یک یا دو عدد آنها بحد رشد میرسند و میوه سوم لاغر و کوچک میماند. پیاله بسته و خاردار میباشد و بتوسط چهار شکاف باز میشود. میوه آن داراي مواد نشاستهاي بوده و خوراکیمیباشد

اختصاصات کلی تیره

نیمه انگلیاند (برگ دارندو فتوسنتز میکنند.) آب و مواد معدنی را از بدن میزبان به دست میآورند (کار ریشه را انجام نمیدهد و مکنیه دارد که وارد آوند چوبی میکنند.) گیاهان این تیره درختان و درختچههائی با برگهاي متناوب ساده و گوشوارك ریزان هستند. گلهاي آن همیشه یک نسی و یک پایه است و بندرت دو پایه هر مافرودیت و یا پلی گام هستند، گل آذین نر شاتون و هر گل نر داراي پریگون مرکب از ۴-۷ پتال پیوسته (یا مضاعف از ۸-۱۴ جزء) میباشد، و تعداد پرچمهاي آن مساوي یا بیشتر و تعدادتپالها است.گل آذین ماده به صورت خوشه، گرزن و یا ترکیبی از آنها است و حاوي معدودي گل میباشند و گاهی فقط از یک گل تشکیل یافته اند تخمدان آن تحتانی است و از ۳-۶ برچه تشکیل شده است و حجرههاي آن ناقص است و هر حجره دو تخمک دارد. میوه فندقه و در داخل پیالهاي که منشاء ساقه دارد قرار میگیرد. مهمترین جنسها و گونه هاي دیگر این تیره عبارتند از:
Quercus -1 بلوط
در این جنس پیاله فقط قسمتی از میوه را میپوشاند و گونه چندي از آن در ایران یافت میشود و از گونه هاي مهم بلوط در جنگلهاي شمال میتوان بلند مازو Q. Castanaefolia اوري Q.Macranthera مازو Q. Atropatana سفید مازو Q. Iberica را نام برد.
گونه هاي بلوط غرب عبارتند از:
Q.Brantii دارومازو Q.Infectoria و وهول Q.Libani که گونه اخیر مورد حمله حشرات قرار گرفته و از پیله آنها صولاتی بنامهاي مازوج، قلقات و زشکه بدست می آید که در دباغی و چرمسازي مورد استفاده قرار میگیرند. گز علفی نیز یکی دیگر از این محصولات است که در شیرینی سازي به کار میرود. Fagus -2 درخت راش که در ایران گونه F. Orientalis در جنگلهاي شمال انتشار دارد و گلهاي ماده راش برخلاف گلهاي ماده بلوط که به وضع منفرد به محور شاتون اتصال دارند. دو به دو به محور شاتون چسبیده میباشند و بنابراین پس از عمل لقاح دو میوه در یک پیاله قرار میگیرند.
۳ – جنس دارواش (درخت علفی)
دارواش در این جنس ۴ گلپوش (پري گون) و ۴ پرچم از انواع Epitapal هر پرچم روي یک پري گون قرار دارد.
Peregone
:Epitepal
یعنی هر پرچم در مقابل یک گلبرگ قرار دارد.
گلهاي نر و ماده جدا از همدیگر و هر گل ۲ تا ۳ برچه، تخمدان تک خانهاي. میوه سته میباشد.
اختلاف دو جنس:
در VISICUM رگبرگها موازي (شبیه تک لپه) و همیشه سبز، گل تک جنسی
Betulaceae -4 تیره غان یاتوس
این تیره شامل ۶ جنس و یکصد گونه است که معمولاً در منطقه معتدل میرویند یکی از گونهها مهم آن درخت غان یا توس Betula Alba است که در ایران در ارتفاعات البرز دیده میشود.ارتفاع این درخت از ۲۵ متر متجاوز نیست. ریتیدوم درخت (پوست درخت) سفید نقرهاي است و به صورت نوار از ته جدامیشود. برگهاي آن آویزان است و داراي دمبرگ طویلی میباشد.پهنک برگ مثلثی شکل با دندانههاي مضاعف است. سطح تحتانی برگ به وسیله غدد مترشحه پوشیده شده و کمرنگتر از سطح فوقانی است.شاتون نر استوانهاي شکل و آویزان و مرکب از سه گل میباشد که در پائیز برروي شاخهها ظاهر میگردد. هر گل نر از ۴ قطعه فلسی شکل که پریگون را بوجود میآورد و پرچم با بساك دوشاخه شده است. شاتون ماده قائم و قطورتر از شاتون نر است و مانند آن از سه گل تشکیل شده است و گل ماده برهنه بوده فقط داراي دو برچه است که تخمدان دو خانهاي که هر خانه داراي یک تخمک است بوجود میآورد و میوه فندقه بالدار میباشد

اختصاصات کلی تیره

داراي برگ مثلثی شکل، حاشیه برگ داراي بریدگی مضاعف، در زیر برگ داراي غدههاي ترشحی هستند.
گل آذین معمولاً شاتون میباشد. گلهاي نر و ماده جدا از همدیگر روي یک بوته قرار دارند، بدون پوشش و تک جنسی به تعداد یک و یا چند عدد روي گل آذین گرزن هستند در کنار براکته قرار دارند. (شاتون دم گربهاي)گلهاي ماده فاقد گل پوش، تخمدان فوقانی دو برچهاي ۲ خانهایی میباشد. در جنس Betula هر کنار هر برگک ۳ گلماده وجود دارد.
Alnus در کنار هر برگک ۲ گل ماده وجود دارد. گیاهان این تیره درختان و درختچههایی هستند که داراي برگهاي متناوب با گوشوارك ریزان میباشند. گل آذین آنها بهصورت شاتونهاي کم و بیش طویل است و از گرزنهاي کوچک یک جنسی و یک پایه تشکیل یافته است، گلهاي نر در آنها برهنه و یا داراي پریگون ساده میباشد و نافه از ۱۰-۲ پرچم تشکیل شده است. گلهاي ماده نیز ممکن است برهنه یا داراي پریگون باشند و شامل دو برچه دو حجرهاي است که به دو خامه منتهی میشود و هر حجره آن معمولاً داراي یک تخمک است و به وسیله شالازوگامی تنقیح میشودو فقط یکی از تخمک هابارور میگردد.میوه آن (فندقه) داراي گریبانهاي است که از برگکها و برگک هاي فرعی بهوجود آمده است. این تیره بدو زیر تیره تقسیم میشود.

Betuloideae زیر تیره غان

که گلهاي نر داراي پریگون و گل ماده برهنه است و از پیاله کوچک قفس مانندي احاطه شده است، مهمترین جنسهاي آن یکی غان یا توس Betuld و دیگري جنس توسکا Alnus است، که میوه آن شاتون شبیه تخم مرغی استکه ابتدا سبز و پس از آن به رنگ قهوهاي در میآید و شبیه توت نارس است و شاید واژه توسکا از دو واژه توت و کال مشتق شده باشدو در ایران دو گونه دارد، توسکاي قشلاقی A. Glutinosa که برگهاي آن داراي قاعده کشیده و کم وبیش زاویه منفرچه تشکیل میدهد و توسکاي ییلاقی A. Subcordata که قاعده برگهاي آن کم و بیش قلبی شکل میباشند و شاتون ماده آن درشتتر از گونه قبلی است. Coryloideae زیر تیر فندق که گلهاي نر برهنه و گلهاي ماده داراي پریگون میباشد و پیاله بزرگی و علفی است و میوه را در برمیگیرد.
مهمترین گونه هاي آن عبارتند از :
فندق Corylus Avellana که دانه خوراکی است و ممرز Carpinus Betulus که از درختان چند گلی محسوب میشود و در ایران داراي سه گونه دیگر نیز میباشد. گیاهان این تیره معمولاً داراي گل تک جنسی و یک پایه میباشند گل نر داراي ۴ پرچم ولی فاقد گلپوش در روي گل آذین شاتون قرار دارد. گل ماده معمولاً داراي گلپول و به تعداد ۴ عدد تخمدان ۲ برچهاي، دو خانهاي میوه فندق NUCELLS دو جنس دارد و در دو براکته سبز رنگ (برگ تغییر شکل یافته است)
جنس corylous فندق مشخصات بیشتر براي جنس فندق جنس corpinus داراي میوه فندقه میباشد.

Salicaceae -4 تیره بید

این تیره شامل سه جنس و حدود ۲۰۰ گونه است وبیشتر آنها در نواحی نیمکره شمالی میرویند، گونه معروف آن Salix Alba نام دارد که در دره کرج و سواحل بحر خزر و کردستان دیده میشود. درختی است بزرگ به ارتفاع ۱۵ متر، با ریتیدوم شیاردار به رنگ قهوهاي سوخته است و برگهاي آن ساده، متناوب باگوشوارك ریزان است، فاقد دمبرگ بوده و یا داراي دمبرگ بسیار کوتاهی میباشد، گل آذین شاتون، گلهاي نر و گلهايماده آنها برروي دو پایه مختلف قرار دارند و فاقد پوشش گل (کاسبرگ و گلبرگ) هستند و تنها در بغل هر یک از آنهابرگی وجود دارد، گل نر داراي دو پرچم و گل ماده از دو برچه ساخته شده است و در آن یک خانه وجود دارد و حاويچندین تخمک میباشد. میوه کپسولی است که به توسط دو شکاف باز میشود.دانه ها داراي موهاي زیادي است که توسط آن از محلی به محل دیگر پراکنده میشود به دلیل وجود اسید Salicic به این نام معروف است در تیره بید وجود دارد.

اختصاصات کلی تیره

گیاهان این تیره درختان یا درختچه و گاهی هم بوته کوچکند. معمولاً دو پایه بوده و برگهاي آن متناوب و ساده سر نیزه اي و داراي دمبرگ کوتاه است. گلهاي آن برروي شاتون سادهاي قرار گرفته و هر یک از کنار برگی خارج شدهاند، گلها گاهی بر سته و داراي دیسک و گاهی پریگوندار و بدون دیسک میباشند و ازاین رو بعضی گیاه شناسان دیسک را همان پوشش گل دانستهاند که تغییر شکل داده است. تعداد پرچمها در جنسهاي مختلف متفاوت است در بید بین ۱۲-۱ و در صنوبر بین ۳۰-۳ تغییر میکند. گلهاي ماده داراي دو برچه پیوسته است و تخمدان فوقانی با یک حجره و تعداد زیادي تخمک میباشد. میوه کپسول، دانه بدون آلبومن و قوه نامیه آن جزئی است و در نزدیک ناف دستهاي موهاي بلند ابریشمین که براي انتشار دادن دانه به کار میرود قرار گرفته است. از بین سه جنس این تیره، دو جنس داراي اهمیت اقتصادي میباشد بید Salix که داراي گونه هاي متعدد است و تشخیص گونه هاي مختلف بعلت وجود فرمهاي حد فاصل بسیار مشکل است و مهمترین آن عبارتند از زرد بید ،S. Amophylla بیدمشک S. Aegyptiace جربید S.Angustifolia سیاه بید S.Australior و بید مجنون S. Babylonica بید داراي گلوکزیدي به نام سالیسین است که در بیماري روماتیسم و ضد تب مورد استعمال دارد. صنوبر Popolus داراي گونه ها و هیبریدهاي زیادي است و در ایران گونه هاي سفیدار P.Alba شالک P.Nigra تبریزي P.Nigra Var.Pyramidalis و پده P.Euphratica میتوان نام برد.

جنس بید

گل بصورت تک جنسی- یکپایه یا دو پایه- (اکثر بیدها دو پایهاند) گل آذین نر(شاتون ایستاده) بساك ها زرد رنگ. گرده افشانی توسط حشرات صورت میگیرد. گل ماده به صورت شاتون مثل گل نر (فاقد گلپوش اند). تخمدان (دو برچهاي(تک خانه اي) در هر خانه تعداد زیادي تخمک دارد).
میوه کپسول (بذرها کرك دار) در جنس بید گلهاي نر و ماده معمولاً قبل از باز شدن برگها ظاهر میشوند ولی در صنوبر ظهور گلها همزمان با ظهور برگها است در جنس صنوبر گرده افشانی با باد- جوانه ها در بید معمولاً از یک فصلتشکیل شده اند ولی در جنس صنوبر تعداد زیادي فلس دارد.

Juglandaceae -5 تیره گردو

این تیره شامل ۶- ۷ جنس و ۵۰ گونه است، گونه معروف آن Juglans Regia است که در اکثر نقاط ایران کشف میشود. برگ آن مرکب و گل آذین نر گرد و شاتون میباشد که در روي شاخه هاي سال قبل حاصل میشود. هر گل نر داراي ۲ تا ۴ نهال و ۱۰ تا ۴۰ پرچم است و گلهاي ماده به صورت دستجات دوتائی یا سه تائی در انتهاي ساقه جوان ظاهر میشود و داراي یک تخمدان است و در آن یک خانه و یک تخمک جاي دارد. میوه گرد و شفت و دانه آن بدون آلبومن با دو لپه درشت است.برگ گردو مخصوصا پًوست سبز میوه آن داراي تانن است، شربت آن مقوي است و براي هضم غذا سودمند میباشد و به طریق دم کرده استفاده میشود و براي بیماري دستگاه گوارش به کار میرود.
اختصاصات کلی تیره گیاهان این تیره همه درختی یک پایه هستند، برگهایشان متناوب مرکب و شانهاي و بدون گوشوارك است. گلهایشان یک جنسی و پریانت آنها ساده و تترامر است. گلهاي نر داراي ۴۰ -۷ پرچم و گل ماده داراي مادگی تحتانی و یک حجره اي با یک تخمک میباشد. دانه آن بدون آلبومن است. به دلیل داشتن ماده سمی Juglan به آنها گویند (برگ، میوه). معمولاً داراي برگهاي مرکب میباشند گیاهانی تک پایه، گلهاي نر به صورت گل آذین شاتونگلهاي ماده بصورت تکی ۱ تا ۳ عدد در گردو گلهاي ماده داراي ۴ پرگون . تخمدان ۲ برچه تک خانهاي در داخل آن تنها یک تخمک راست قرار دارد.کلاله ها جدا از همدیگر، به تعداد ۲ عدد و میوه از نوع شفت در جنسگردو و در بعضی از جنسها میوه فندقه را دارا می باشد. وضعیت گل ماده در گل….. برگها اکثرا مًرکب – گل نر شاتون یکی دیگر از گونه هاي این تیره درخت کرك Pterocarya Fraxinifolia که میوه آن برخلاف گردو. بالدار میباشد و ازدرختان بزرگ جنگلهاي ساحلی شمال کشور محسوب میگردد. Ulmaceae -6 تیره ناروناین تیره شامل ۱۴ جنس و ۱۲۰ گونه است و همه گونه هاي آن تقریبا هًر جائی هستند یک گونه مهم آن اوجا Ulmus Campestris می باشد که در جلگه هاي شمال ایران و همچنین از گرگان تا ارسباران بطور پراکنده دیده میشود.این درخت بزرگ و سریع الرشد است. ارتفاع به ۳۵ متر میرسد. برگهاي آن تخم مرغی، نوك تیز متناوب با قاعده نامساوي و نامتقارن است و حاشیه آن دندانهدار است.گلهاي آن هرمافردیت (نر ماده و به شکل دسته هاي گوي مانند قرمز رنگ که در اواخر زمستان روي شاخه دیده می شود و غالباً قبل از پیدایش برگ پدیدار می گردند گل از ۵ پتال سبز رنگ و ۵ پرچم و یک مادگی دو برچهاي تشکیل شده که یکی از برچه ها نمو نکرده کوچک باقی مانده است. میوه فندقه بالدار (ساده) می باشند. ختصاصات کلی تیره برگها در گیاهان این تیره به صورت نامتقارن و یا Oblique مثل بگونیا هستند مادگی دو برچهاي شبیه گردو- شاهدانه- با خواب آزاد تخمدان یک خانهایی- و در داخل یک تخمک- میوه فندقه- بالدار- بدون بال ( شفت) Vilmus میوه در این جنس به صورت فندقه بالدار (سامار) Zelkova درخت آزاد) فندقه بدون بال ) Celtis میوه شفت، داغداغان گیاهان این تیره که بومی ایران هستند عموماً درختان و درختچههائی با برگهاي ساده، متناوب و دیستیک و نامتقارنمیباشند. گلها معمولاً هرمافرودیت و پریگون آن کم و بیش پیالهاي شکل است و نافه ایزومر، اپی پتال با پرچمهاي آزاد است تخمدان فوقانی و از دو برچه تشکیل شه است و در اثر عدم رشد یکی از برچهها فقط داراي یک تخمک میباشد. میوه در بعضی سامار و در عدهاي دیگر کم و بیش گوشتی است.
جنسها و گونه هاي مهم این تیره عبارتند از:
نارون Ulmus که داراي میوه سامار بوده و گل یا گل آذین برروي ساقه سال قبل ظاهر میشود که در ایران سه گونه دارد که یکی اوجا Ulmus Campestris و دیگر ملج Ulmus Mintana که هر دو در جنگلهاي شمال میرویند.
در اولی میوه کوچکتر و دانه در نزدیکی انتهاي میوه قرار گرفته و در صورتیکه درگونه دوم دانه در وسط میوه جاي دارد.
بالاخره نارون چتري Ulmus Densa که معمولاً شاخه آن را برروي درخت اوجا پیوند میکنند. و بعلت دارا بودن تاج چتري به عنوان زینت در باغها و پارکها کشت میشود. داغداغان Celtis داراي میوه کم و بیش گوشتی بوده و گل یا گل آذین برروي شاخه تازه میروید و تقریبا یًک درخت هر جائی هستند. در ایران داراي سه گونه است یکی داغدادان C. australis که در جنگلهاي شمال میروید میوه رسیده آن گرد و سیاه و به درشتی نخود میباشد.دیگري درخت تاه C. caucasica در مناطق استبی کشور میروید و میوه رسیده آن گرد و زرد رنگ است. بالاخره درخت تایله Tournefortii که در نواحی غرب ایران انتشار دارد، و میوه رسیده آن زرد رنگ و تخم مرغی شکل است.
درخت آزاد Zelkora که از نظر دانه و گل آذین به نارون ولی از نظر ساختمان میوه به داغداغان شباهت دارد. گونه معروف آن درخت آزاد Z.carpinifolia که در جنگلهاي جلگهاي و میان بند شمال ایران میروید.

MORACEAE -7 تیره توت

این تیره شامل بیش از ۳۷ جنس و ۱۰۰ گونه دارد که قسمت اعظم آن در نواحی استوائی انتشاردارد. گونه معروف آنتوت سفید MORUS ALBA است که ارتفاع آن به ۲۰-۱۵ میرسید. برگهاي آن متناوب، ساده، دندانه دار با قاعده قلبی شکل میباشد. رگبرگ هاي آن پنجه اي و گوشوارك ریزان دارد. تو سفید معمولاً دو پایه بوده، داراي گلهاي تک جنسی است. گل نر از چهار کاسبرگ (پتال) و چهار پرچم تشکیل یافته و در مقابل یکدیگر قرار گرفتهاند. گل ماده نیز داراي چهار پتال است تخمدان آن از دو برچه پیوسته تشکیل یافته و دوحجره نامساوي تشکیل میدهد و در قسمت فوقانی هر حجره یک تخمک قرار گرفته و فقط یکی از آنها که در حجرهبزرگتر است رشد میکند. میوه آن فندق است و حاوي یک دانه میباشد. کاسبرگهاي گل برروي میوه باقی میماند و گوشتی میشود و از مجموع آنها که در حقیقت یک گل آذین است میوه توت به وجود میآید. به این نوع میوه مرکب که داراي نهنج برآمده است اصطلاحاً سینکارپ می نامند. گیاهان این خانواده معمولاً داراي بلورهاي کربنات کلسیم و یا بلورهاي سیتولیت ( نمکهاي کربنات کلسیم- اسیداگزالیک- نمک سیتولیت را به وجود میآورند.) میباشند در اندام رویشی مجاري ترشحی وجود دارد به گیاهان در این تیره یک پایه- دو پایه- گل آذین سیکون و یا سینکارپ میباشد.گلهاي نر داراي ۴ گلپوش و ۴ پرچم هستند. گلهاي ماده داراي ۲ برچه، تخمدان ۲ خانه اي که یکی از خانه ها تحلیل رفته میوه حقیقی از نوع فندقه است.

اختصاصات کلی تیره

گیاهان این تیره را درختان، درختچه ها و گاهی پیچها و اپی فیتها تشکیل میدهند و به ندرت به صورت علفی دیده می شوند.برگهاي آنها متناوب ساده و بندرت متقابل میباشند. گلهاي آنها تک جنس، یک پایه و یا دو پایه آنتوموفیل است.پریگون کل علفی و ساده است و از ۳ تا ۴ یا ۵ قطعه متصل بهم تشکیل یافته و گاهی هم فاقد پریگون میباشند گلهاي نر داراي پرچمهاي ایزومر و اپی پتال است و گلهاي ماده داراي تخمدان است که از دو برچه یک حجرهاي تشکیل یافته است و فقط داراي یک تخمک می باشد و در نتیجه یکی از برچههاي تخمدان غالباً از بین رفته است میوه فندقه و در اثر گوشتی شدن نهنج یا کاسبرگ ها بهصورت مجموعه خاصی درمی آید اگر در این حالت نهنج فرو رفته باشد آن را سیکون و اگر نهنج برآمده باشد میوه را سنکارپ می نامند. در این گیاهان الیاف پریسیکلی وجود دارد و از این رو گونه هائی از آنها را در صنعت به عنوان نباتات لیفی بهکار میبرند.در این نباتات مجاري مترشحه و لوله هاي شیربهاي و همچنین کرک هاي ترشحی و کرک هاي آغشته به سیلیس وجود دارد و در بشره بعضی از آنها نیز سیتولیت دیده می شود.

جنسها و گونه هاي مهم این تیره عبارتند از:

توت Morus دو پایه بوده و داراي دو گونه است یکی توت سفید M. alba که میوه آن سفید می باشد و دیگر توت سیاه یا شاه توت M. nigra که میوه آن سیاه رنگ و خوراکی است. برگ توت مخصوصا تًوت سفید براي تغذیه کرم ابریشم بکار می رود.انجیر Ficus این جنس یک پایه بوده و داراي نهنج فرو رفته است که در داخل آن گلهاي نر و گلهاي ماده قرار می گیرندو پس از تشکیل میوه نهنج آبدار شده میوه مرکبی به نام سیکون بوجود می آورد. از گونه هاي آن که در ایران میرویند می توان انجیر خوراکی Ficus Carica را نام برد. که داراي واریته هاي متعددي است، دیگر درخت لول F. bengalensis درخت عظیمی است که در سواحل جنوب ایران با ریشه نابجاي خود مساحت وسیعی را اشغال میکند. انجیر کائوچو .f Elastica که در ایران جهت زینت بعنوان گیاهان آپاراتمانی مورد استفاده قرار میگیرد ولی در موطن اصلی خود (جزیره سوماترا) بسیار بزرگ شده از شیرابه آن کائوچو به دست می آورند. بالاخره انجیر معابد F. religiosa که درهندوستان یافت می شود و براي پیروان مذهب بودائی مقدس میباشد و آنرا میپرستند از این جنس گونه هاي دیگري در طبیعت وجود دارد که از نظر صنعتی جهت تهیه موادکائوچو طبیعی یا لاك از شیرابه آنها استفاده میگردد.
شاهدانه Cannabis که در ایران و سایر نواحی معتدل یک گونه آن به نام شاهدانه C. sativa کشت میشود و ساقه آنداراي الیافی است که در صنعت پارچه بافی مورد استعمال دارد. براي استخراج الیاف شاهدانه باید پایه آنرا قبل از این کهساقه گیاه سخت و چوبی گردد از زمین کنده و پایه هاي نر آن را موقع گل دادن و پایه هاي ماده آنرا قبل از رسیدن میوهباید از زمین خارج کرد. میوه شاهدانه فندق است و دانه آن روغنی است و از آن روغنی بنام روغن شاهدانه به دستمی آید که در صنعت مورد استعمال دارد. حشیش مادهاي است که از گلهاي ماده این گیاه استخراج می شود.رازك Humulus که گونه معروف آن H.lupulus گیاهی است دو پایه و داراي ساقه پیچیده میباشد، پس از آنکه میوه رازك رسید کاسبرگها اطراف آن را می پوشانند. در قاعده این کاسبرگها غده هائی وجود دارند که از آن مادهاي بنام لوپولین Lupuline ترشح می شود و براي معطر ساختن آبجو از آن استفاده میکنند عدهاي از گیاه شناسان شاهدانه ورازك را در تیره مستقلی به نام تیره شاهدانه Cannabineceae ذکر میکنند.
درخت نان Artocarpus که در ایران گونه هاي آن وجود ندارد ولی از نظر تغذیه مردمان نواحی استوائی حائز اهمیت می باشد و دو گونه آن کشت میگردد یکی A. Incisa که نهنج آن خوراکی و مزه نان می دهد و دیگري A. Integrifolia که دانه هاي آن خوراکی است.
آنتیاریس Antiaris Toyicaris گیاه سمی است و بومیان افریقا آن را براي مسموم ساختن نیزه هاي خود به کار می برند. از گیاهان دیگر این تیره که وارد ایران شد و در باغ گیاه شناسی دانشکده کشاورزي موجود است میتوان توت آمریکائی MaclAurantiaca و توت کاغذي Broussonetia Payprirera را نام برد که از پوست گونه اخیردر کاغذ سازي استفاده میشود.

Urticaceae -8 تیره گزنه

این تیره شامل ۵۰ جنس و در حدود ۸۰۰ ، ۷۰۰ گونه است یکی از گیاهان مهم این تیره Urtica Urens است که برگ آن دندانهدار و سطح برگ و کنار آن از کرکهاي ترشحی مفروش شده است این موها داراي اسید فرمیک و اسید وزینیکمی باشند و چون به پوست دست تماس حاصل کنند انتهاي آنها در پوست فرو می رود و مایع آب داخل پوست می شود وانسان احساس سوزش میکند.
گزنه گیاهی یک پایه است و گل نر گزنه داراي چهار کاسبرگ سبز رنگ (تپال ) و چهار پرچم می باشد که در مقابل کاسبرگها قرار دارند.گل ماده آن نیز از چهار کاسبرگ (تپال) تشکیل شده است و در آن تخمدان یک برچهاي یا یک تخمک وجود دارد که پس از رسیدن به یک فندقه تبدیل می شود.

اختصاصات کلی تیره

گیاهانی معمولاً علفی و با گلهاي تک جنس و تترا ندرتا پًنتامر میباشند گل نر چهار پرچم و گل ماده داراي مادگی یک برچهاي با یک تخمک است، میوه فندقه می باشد.
مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:
گزنه Urtica که داراي دو گونه است یکی گونه صغیر یا گزنه یک پایه U.Urens که در بافتهاي آبکش ساقه آن الیافی وجود دارد که در صنعت پارچه بافی بکار می رود . دیگري گزنه کبیر یا دو پایه U. dioica که گل آذین نر و ماده آن روي دو پایه جدا از هم قرار دارد.
رامی Boehmeria که گونه معروف آن E. nivea که شبیه گزنه است ولیکن فاقد موهاي عمدهاي میباشد، الیاف گزنهمرغوبتر و می توان آن را به جاي پنبه استعمال کرد.
گوش موش یا اذن الهار Parietarie که گونه آن به نام P. officinalis در روي دیوار می روید و داراي گلهاي نر ماده است.

Polygonaceae -9 تیره ترشک

این تیره شامل ۳۰ جنس و ۶۰۰ گونه است یکی از گیاهان معروف این تیره ریوند Rheum Officinalis است که از گیاهان زینتی به شمار میرود. این گیاه داراي ریزومی است که هر ساله از روي آن یک ساقه هوائی خارج میگردد و برگها ساده و متناوب و گوشوارك داراست.
گوشوارك هاي آن معمولا غًلافی و غشائی شکل شده ساقه را احاطه می نماید که اصطلاحا بًه آن اوکرآ Ochrea میگویند. گلها کوچک و سبز و منظم و نر ماده (هرمافردیت) هستند. پریگون از ۶ قطعه تشکیل شده که در روي دو سر قرار گرفتهاست. پرچمها نیز روي دو دایره قرار دارند که پرچمهاي دایره خارجی از سه گروه که هر گروه شامل دو پرچم استتشکیل شده ولی پرچم هاي دایره داخلی ۳ عدد است که با قطعات پریگون بطور متناوب قرار دارند مادگی از سه برچهساخته شده و داراي یک خانه و یا تخمک میباشد که پس از رسیدن به یک فندقه تبدیل میشود. فندقه در یک غلاف سه گوشه جاي دارد و غلاف نیز از نمو کاسبرگ درونی گل حاصل شده است.

اختصاصات کلی تیره

گیاهان این تیره اغلب علفی، گاهی پیچیده و درختچه و یا درختی هستند برگهایشان متناوب، درشت و گوشوارك داراست که گوشوارك در اغلب آنها به اوکراتبدیل شده است. گلها هرمافردیت جام و نافه تریمر میباشند، مادگی از دو یا سه برچه تشکیل شده است. تخمدان یک حجرهاي با یک تخمک می باشد.میوه فندقه است.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

علف هفت بند Polygonum که در ایران گونه متعددي دارد، بعضی از گونه هاي آن مصرف طبی و صنعتی دارند.
ریواس Rheum Ribes که در ارتفاعات کشور ما می روید و دمبرگ آن بسیار ضخیم می شوند و از آن براي مربا و شربت یا جهت چاشنی غذا استعمال میکنند
گندم سیاه Fagopyrum Esculentum که دانه هاي آن به مصرف خوراك میرسد.
اسکنبیل Calligonum که در تثبیت شنهاي متحرك موثر است.

Chenopodiaceae -10 تیره اسفناج

این تیره شامل ۱۰۳ جنس و ۱۴۰۰ گونه است که معمولاً در نواحی خشک زمین پراکنده اند. گونه معروف آن اسفناج Spinacia Oleracea  جزو سبزی ها می باشد و گونه وحشی آن نیز در ایران می یروید. گیاهی علفی است که ارتفاع آن به ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر می رسد.
ساقه افراشته و برگها متناوب، سه گوش تبر زینی Hastate با حاشیه سینوسی می باشد. گلهاي نر ماده شامل ۴ کاسبرگ(تپال) و ۴ پرچم و یک مادگی است که از دو برچه ساخته شده و داراي یک خانه است و در آن یک تخمک جاي دارد،میوه آن فندقه است.

اختصاصات کلی تیره

گیاهان علفی یکساه یا چند ساله و گاهی درختچهاي و یا درختی میباشند. برگهایشان متناوب و کم و بیش گوشتی وگاهی کوچک و تحلیل رفتهاند و فاقد گوشوارك میباشند. گلهایشان کوچک اغلب نر ماده داراي پریگون ساده و علفی کهاز ۲ تا ۵ جزء تشکیل شده نافه معمولاً ایزومر و اپی تپال میباشد.
مادگی از دو برچه ساخته شده و تشکیل تخمدان یک حجرهاي با یک تخمک را میدهد. میوه فندقه (باستثناي چغندر که میوه آن کپسول پیکسید) است.
گیاهان مهم این تیره عبارتند از:
چغندر Beta که در حدود ۱۲ گونه دارد Beta Maritima از انواع چغندر معمولی است که امروز به نام B.vulgaris نامیده می شود و مخصوصاً بعلت ساکارزي که در ریشه آن تشکیل میگردد کشت میشود دو داراي سه واریته است بنامچغندر قند، چغندر لبوئی و چغندر علوفه اي میباشد.
Chenopodium که نام تیره منسوب به آن است و یک گونه آن به نام سلمک یا سلمه تره Ch.album جزء سبزیهاي صحرایی به شمار میرود.
Kochia که یک گونه آن به نام جاروي زینتی K. scoparia براي زینت کشت می شود.
Salicornia که ساقه و برگ گوشتی دارد و در مناطق شور می روید.
Seidlitzia که از ساقه و برگ یک گونه آن به نام اشنان S. rosmarinus در گذشته به جاي صابون استفاده میکردند.
اولدورك یا شپشو Anabasis که در ایران گونه هاي متعدد دارد و از یک گونه آن به نام A. aphylla در شوروي انابازین استخراج میکردند که بعنوان حشره کش در کشاورزي استفاده میشود ولی در بعضی از نقاط کشور براي تیزابی کردن انگور مصرف می شود.
تاغ Haloxylon درخت کوچکی یا درختچهاي است که در مناطق خشک کویري می روید.

Caryophyllaceae -11 تیره میخک

این تیره شامل ۸۰ جنس و ۲۰۰۰ گونه است که در تمام زمین پراکندهاند. اغلب گیاهان این تیره داراي گلبرگ میباشند ولی چون جامگل حقیقی نبوده از تغییر شکل نافه گل حاصل شده است دانشمندان این تیره را جزء بی گلبرگان به شمار می آورند و از نظر تکاملی با تیره اسفناج بسیار نزدیک میدانند و هر دو را جزو راسته Centrospermales دسته بندي میکنند.یکی از گیاهان مهم این تیره گل میخک Dianthus Caryophyllus است که داراي برگهاي متقابل و ساده است، کاسهآن از پنج کاسبرگ بهم پیوسته ساخته شده و به شکل لوله کوچکی قاعده گلبرگها را می پوشاند، در زیر کاسه گل کاسه کوچک دیگري قرار دارد که آن را کاسه ضمیمه Calicule گویند.
جام گلبرگ از پنج گلبرگ تشکیل یافته که لبه آنها به سمت خارج برگشته و دندانه دار است و قاعده آنها باریک و کشیده و هر گلبرگ از دو قسمت یک پهنک Limbe و دیگر ناخنک Onglet تشکیل شده است. پرچم هاي آن مساوي ۱۰ عدد و روي دو دایره متحدالمرکز قرار دارند. پرچمهاي دایره خارجی مقابل گلبرگها و پرچمهاي دایره داخلی متقابل کاسبرگها واقع میباشند، مادگی از دو برچه بهم پیوسته ساخته شده و داراي تخمکهاي متعدد میباشد. میوه کپسولی است که از هت بالا شکاف خورده دانه بیرون میریزد( کپسول لوکولسید) و دانه آلبومن دار می باشد.

اختصاصات کلی تیره

گیاهانی علفی و بعضی پشتهاي شکل میباشند و برگهایشان ساده و متقابل و پهنک آنها غالباً باریک است.
گل آذین آنها گرزن دو سویه است، گلها هرمافردیت، پریانت آنها ساده یا مضاعف است و در این صورت جام داراي مبدانافهاي می باشد. کاسه، جام و نافه پنتامر است کاسبرگها آزاد و یا به هم پیوسته است. مادگی از ۲ تا ۵ برچه تشکیلیافته و حجره واحدي تشکیل میدهند و تعداد تخمک در آنها متغیر و از یک یا تعداد بیشماري دیده می شود. تخمدان بعضی از ین نباتات روي پایه اي به نام Gynophore قرار گرفته اند. گرده افشانی بوسیله حشرات انجام میگیرد
(انتوموفیل) و اتوگام می باشند.

مهمترین گیاهان این تیره عبارتنداز:

گل میخک Dianthus caryophyllus یکی از گلهاي زینتی است و به عنوان گل بریده نیز بفروش میرسد.
سیلن Silene که ارقام آن براي زینت کاشته میشود و یکی از انواع آن S. inflata در نواحی مرزي حالت وحشی میروید. گل صابونی Saponaria officinalis که برگهاي آن داراي ماده ساپوئیلی است و مانند صابون در آب کف میکند.
سیاه تخمه گندم Agrostema gitago که در مزارع گندم میروید و دانه آن داراي یک ماده سمی به نام گیاگین است و چون با دانه گندم مخلوط شود آن را سمی میکند
چوبک Acanthophyllum Spines که ریشه آن ضخیم و مانند صابون کف میکند در گذشته براي رختشویی مصرف می شد. Dyalipetales جداگلبرگان

این زیر تیره داراي اختصاصات زیر می باشند:

جام گل از گلبرگهاي مجزا و مستقل از هم تشکیل شده است.
داراي پوشش مضاعف هستند و کاسبرگها از گلبرگها به خوبی متمایز و مشخص شده است.
عموماً داراي گلهاي کامل و نر و ماده (هرمافردیت ) هستند.
قطعات موجود روي هر دایره با قطعات دایره بعدي بصورت متناوب قرار دارند.
گرده افشانی در گیاهان این زیر تیره معمولا تًوسط حشرات صورت میگیرد یعنی آنتوموفیل می باشند.
جدا گلبرگها را از روي وضع نهنج و طرز قرار گرفتن قطعات گل روي آن به سه دسته تقسیم میکنند
تالامی فلور Thalamiflores دیس فلور Disciflores و کالیس فلور Caliciflores
الف- جدا گلبرگهاي تالامی فلور
در این دسته برچه ها مستقیماً روي نهنج گل که مسطح با محدب است قرار میگیرند. و شامل تیره هاي چندي هستند،که ما در اینجا فقط به شرح تیره هایی که از نظر کشاورزي حائز اهمیت هستند می پردازیم.

Ranonculaceae -1 تیره آلاله

این تیره شامل ۴۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه است. یکی از گیاهان مهم این تیره آلاله است که داراي گونه هاي بسیار است یکی از گونه هاي مهم آن الاله تلخ Ranonculus Acris است که داراي گلهاي زرد رنگ است و مخصوصاً در اوایل بهار در کنار جویبارها و نقاط مرطوب دیده می شود.
آلاله گیاهی علفی داراي برگهاي متناوب است که کاسه گل آن منظم و از پنج کاسبرگ سبز رنگ مجزا ساخته شده وکاملاً از سایر قطعات پوشش گل مشخص میباشد. جام آن نیز منظم است و از پنج گلبرگ زرد رنگ ساخته شده نسبتبه کاسبرگ یکدرمیان هستند و در قاعده هر یک از گلبرگهاي آن حفره کوچکی یافت میشود که در آن غدهاي به نام نوش جاي دارد و از آن مایع شیرین ترشح میشود که صرف تغذیه حشرات می گردد.
غده پرچم هاي آن خیلی زیاد است و در گونه هاي مختلف تغییر میکند و پرچم ها مستقیماً روي دمگل قرار دارند و برونگرا Extrourse هستند یعنی بساك آنها به سمت خارج گل باز می شود. نهنج گل برجسته و برچه ها زیاد و به حالت ازاد برروي آن چسبیده هستند و هر برچه از یک تخمدان و یک کلاله ساخته شده و در آن یک تخمک جاي دارد.
چنین گلهائی را که قطعات پوشش گل محدود و در روي دوایره متحد المرکز قرار دارند ولی اندامهاي زایاي گل متعدد، و روي مارپیچ قرار گرفتهاند اصطلاحاً همی سیکلیک Hemicyclique می نامند که از صفات مشخصه این تیره است. میوه فندقه مرکب و دانه آلبومن دار است.

مشخصات عمومی تیره

گیاهانی که در این تیره قرار دارند، نامتنجاس می باشند. بنابراین تیره آلاله یک تیره زنجیري است و صفاتی که در کلیهگیاهان این تیره دیده می شود داشتن نهنج محدب و همی سیکلیک بودن گل است و در نتیجه پرچم ها و برچه ها متعددمی باشد و سایر صفات برحسب طایفه ها و جنسها و گونه هاي مختلف تغییر میکنند و حتی پوشش گل ممکن است .
تریمره تت امرا یا پنتامر بوده و در عدهاي ساده و گلبرگ مانند و در عدهاي مضاعف یعنی داراي کاسبرگ و گلبرگ باشند.
همچنین میوه در عدهاي فندقه AKENE مرکب و در برخی برگه مرکب Folicule با دانه هاي متعدد است.

مهمترین جنسها و گونه هاي این تیره عبارتند از:

آلاله Ranonculus که میوه آن فندقه و پریانت مضاعف است و در ایران داراي گونه هاي متعددي است و بعضی گونه هايآن زینتی است، چشم دردك R. asiaticus داراي گلهاي آتشین درشتی است که در ارتفاعات جنوب غربی کشور می رویدو بسیار زیبا می باشد.
آدونیس Adonis که در نواحی مرزي می رویند و کاسبرگها و گلبرگهاي آن هم رنگ هستند.
شقایق نعمائی Anemone که داراي میوه فندقه و پریانت ساده است، یعنی گل فاقد گلبرگ است ولی گاسبرگهاي آنرنگین میباشد، علاوه بر این در قاعده گل سه برگ کوچک وسبز رنگ وجود دارد که مجموع آنرا گریبان می گویند. این جنسها داراي گونه زینتی فراوانی می باشد.
کلماتیس (شقایق پیچ) Clematis گیاهی است داراي ساقه بالا رونده برگهاي متقابل پریانت گل ساده معمولاً تترامرا است انواع زینتی آنرا روي پایه وحشی پیوند میکنند.
تاج الملوك Aquilegia گیاهانی هستند زینتی، داراي گل منظم که در آن پنج کاسبرگ و پنج گلبرگ رنگین یافت می شود و در قاعده گلبرگهاي آن مهمیز طویلی است که در آن نوش جاي Nectaire قرار دارد. میوه فولیکول است.
زبان در قفا Delphinium که گونه معروف آن D. hybrida است، از گیاهان زینتی است، گلهاي آن نامنظم و در قاعده آنمهمیزي است که این مهمیز از اتصال کاسبرگ فوقانی با دو گلبرگ مجاور بوجود می آید. میوه آن فولیکول است.
سیاه دانه Nigella داراي گونه هاي متعدد و زینتی می باشد. گل آن داراي ۸ کاسبرگ و ۵ تا ۸ گلبرگ است که کاسبرگها همرنگ گلبرگها می باشند. میوه آن فولیکول و دانه آن سیاه رنگ است و بوي مخصوصی دارد.
آقنیطون Aconitum گیاهی است زینتی با گل نامنظم که داراي پنج کاسبرگ بزرگ آبی رنگ است. کاسبرگ فوقانی از سایر قطعات بزرگتر بوده و شبیه سرپوش در آمده است.
از تیره هاي مجاور این تیره میتوان تیره نیلوفر آبی Nympheaceae را نام برد. که یکی از گیاهان مهم آن شعله باقلی Nelubium Persicum  که داراي گلهاي صوتی بسیار زیبایی است و در مرداب انزلی به طور وفور می روید.

Berberidaceae -2 تیره زرشک

این تیره در حدود ۱۲ جنس و ۲۰۰ گونه دارد. یکی از گیاهان مهم این تیره زرشک Berberis Vulgaris درختچه اي است تیغ دار داراي گلهاي کوچک خوشهاي است ، هر گل داراي ۶ کاسبرگ روي دو دایره، ۶ گلبرگ روي دو دایره و ۶پرچم روي دو دایره و تخمدان یک برچهاي است، بنابراین قطعات گل برروي هفت دایره متحدالمرکز به وضع یک درمیان قرار دارند. میوه آن سته و قرمز رنگ و خوراکی است و در پوست ساقه آن الکالوئیدي است به نام بربرین Berberine که ضد کرم است.
نباتات علفی یا درختچهاي با برگهاي ساده یا مرکب که گاهی به خار تبدیل شده است گلها هرمافردیت، پوشش گلمضاعف دیمر یا تریمر که روي یک تا ۸ پیرامون قرار گرفتهاند میوه سته است. از گیاهان دیگر این تیره گل صدتومانیPaenoia است که به علت داشتن گلهاي معطر رنگی و پرپر به عنوان گیاه زینتی کشت میشود یک گونه وحشی آن درجنگلهاي شمال دیده می شود.

Magnoliaceae -3 تیره ماگنولیا

این تیره شامل ده جنس و ۱۰۰ گونه است که یکی از گونه هاي آن ماگنولیاي تابستانه Magnolia Grandiflora درختزیبائی است با برگهاي دائمی و متناوب که دار قاعده داراي دو گوشوارك Stipule می باشند. گلهاي آن بزرگ و سفیدرنگ است و در اواخر تابستان برروي درخت ظاهر میشود، پوشش گل مضاعف و قطعات آن تریمر است و برروي سهدایره متحدالمرکز قرار گرفته است. سه قطعه دایره خارجی کاسبرگ و قطعات دو دایره دیگر را گلبرگها تشکیل می دهد، پرچم ها و برچه ها متعدد و هر برچه داراي دو تخمک میباشد. میوه فولیکول (برگه) و دانه آلبومن دار میباشد.درخت یا درختچههائی با برگهاي ساده و متناوب. گلهاي درشت و هرمافردیت و تریمر است. نافه و برچهها متعدد و میوهآن متنوع است و دانه آلبومن دار است.

جنسهاي مهم آن عبارتند از:

ماگنولیا Magnolia که علاوه بر ماگنولیاي تابستانه که شرح داده شد داراي گونه دیگري است به نام ماگنولیاي زمستانهM. Longifolia که در اواخر زمستان و اوایل بهار قبل از ظهور برگها گل میدهد. گل آن زیبا و قرمز ارغوانی است.
لاله درختی Liriodendron Tulipifera که بومی امریکا است و به ایران وارد شده و جهت زینت کاشته می شود و در انتهاي برگ آنها شکاف مخصوصی وجود دارد که یکی از علائم مشخصه آنها است و توسط آن میتوان بسهولت درخت راشناخت از تیره هاي مجاور این تیره میتوان گل یخ Calycanthaceae را نام برد که اختلاف آن با تیره قبلی در این استکه در آنها نهنج برآمده و گل آسیکلیک فاقد گلبرگ میباشد از گونه هاي مهم آن یکی گل شراب  Calycanthus Floridus و دیگري گل Chimonanthus Fragrans که هر دو از گیاهان زینتی هستند.

Papaveraceae -4 تیره خشخاش

این تیره شامل ۵۰ جنس و ۸۰۰ گونه است که در مناطق معتدله نیمکره شمالی انتشار دارند. یکی از گیاهان مهم اینتیره شقایق Papaver است گیاهی است علفی یکساله با برگهاي ساده و متناوب و فاقد گوشوارك، گل تک تک در انتهايدمگل درازي قرار گرفتهاند. گلها هرمافردیت، کامل و کاسه گل از دو کاسبرگ تشکیل شده است و موقعی که گل بهحالت غنچه است جامگل را میپوشاند و چون گل شگفته شود قاعده آن از انتهاي دمگل جدا شده بزمین میافتد.جامگل از ۴ گلبرگ تشکیل شده که روي دو دایره قرار میگیرند، بنابراین پوشش گل دیمر است. پرچمهاي آن بسیار زیاد و بساك آن پس از رسیدن سیاه رنگ میگردد. مادگی از ۲ تا ۲۰ و گاهی زیادتر برچه تشکیل شده و یک حجرهايو داراي تخمکهاي زیادي میباشد. میوه آن کپسول و در انتهاي آن سرپوشی است که از نمو کلاله مادگی به وجود میآید ودر زیر منافذي وجود دارد که توسط آن دانه بیرون میریزد. دانههاي آن بسیار کوچک و داراي آلبومن روغنی است.

مشخصات عمومی تیره

غالباً گیاهانی علفی هستند با برگهاي ساده متناوب، داراي بریدگیهاي کم و بیش عمیق. گلهایشان هرمافردیت و منظمو گاهی غیر منظم و غالباً دیسر یا تریمر میباشند. پرچمها آزاد و متعدد و مادگی فوقانی و از ۲ تا برچه هاي متعددتشکیل شده است. میوه کپسول یا خرجین مانند می باشد.
در اندام هاي این نباتات اغلب شیرابه هاي بیرنگ یا زرد و قرمز و یا سفید جریان دارد.

مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:

شقایق Papaver که میوه در آن کپسول است، در ایران داراي گونه هاي متعددي میباشند که بعضی از آنها بعنوان زینتکشت میشود. مانند شقایق سیاه P. Bracteatum و یک گونه دیگري که به نام خشخاش P. Somniferum نام دارد داراي واریتههاي زیادي است که همه آنها در تمام قسمتهاي گیاه بخصوص در ساقه و میوه داراي لوله شیرابهاي میباشند.تریاك عبارت از همین شرابه است که از میوه گیاه بدست میآید و براي استخراج آن موقعی که میوه سبز است بوسیله تیغ مخصوصی برروي آن شکاف وارد می آورند و در این حالت شیرابه به خارج جاري میشود و در مجاورت هوا سفتمیگردد و سپس آن را در ظروف مخصوص جمع میکنند
شیرابه خشخاش داراي ۲۲ الکالوئید است که مهمترین آنها عبارتند ازمورفین، کودئین و تبائین که مخدر می باشندو درپزشکی براي تسکین درد بکار می روند.
مامیران Chelidonium که گونه معروف آن Ch. Majus داراي گلهاي زرد رنگ میباشد. میوه آن طویل و خرجین مانند بوده و با دو شکاف باز میشود و شیرابه آن نارنجی رنگ و سمی است.
گلوسیوم Glaucium که گل آن مانند گل Papaver است و از این رو در اصطلاح عامیانه به آن نیز شقایق میگویند ولی میوه آن خرجین مانند و گلهاي آن رنگ زرد یا قرمز رنگ است.
Roemeria که گلهاي آن معمولاً بنفش رنگ بوده و میوه آن خرجین مانند یا سه یا چهار شکاف باز میشود.
شقایق زرد یا لاله باغی Escholtsia براي تزئین کاشته می شود.
از تیره هاي ماور این تیره میتوان تیره شاه تره Fumariaceae را ذکر کرد که اختلاف آن با تیره قبلی در این است که پرچم هاي گل شامل دودسته است هر دسته از میله پهنی تشکیل شده است که حامل یک بساك بزرگ یا دو حجره دروسط و دو نیم بساك در طرفین می باشد. از انواع آن یکی شاه تره Fumaria است که میوه آن فندقه با یکدانه است و دیگري Corydalis که میوه آن داراي دانه هاي متعدد است.

Cruciferae -5 تیره چلیپائیان (شب بو)

این تیره شامل ۳۵۰ جنس و ۴۰۰ گونه است یکی از گیاهان مهم این تیره شب بوي زرد یا شب بوي خیري Cheiranthus Cheiri است که برگهاي آن متناوب ساده و فاقد دمبرگ و گوشوارك میباشد، گل آذین خوشه و گل آن از قسمتهاي زیر تشکیل شده است.
کاسه گل از ۴ گاسبرگ تشکیل شده است و روي دو دایره قرار دارند و دو کاسه جانبی در قاعده داراي خمیدگی میباشند. جاملگ از ۴ گلبرگ تشکیل شده از این رو این تیره را چلیپائیان گویند و در گلبرگ دو منطقه مشخص شده دیده می شود که یکی منطقه مسطح که آنرا پهنک Limbe میگویند، دیگري منطقه باریک که ناخنک Onglet نامیده می شود.پرچم هاي آن ۶ عدد است که چهار عدد آن بزرگ و دو عدد دیگر کوچکتر میباشند این نوع پرچم ها را تترا دینام Tetradyname می گویند و پرچم هاي کوچک در مقابل و کاسبرگ جانبی و چهار پرچم دیگر دو به دو متقابل دو کاسبرگ دیگر واقع هستند.
مادگی از دو برچه تشکیل شده و به کلاله دو شاخهاي منتهی میشود. تخمدان یک خانهاي و تخمکها در امتداد دو خطاتصال برچه ها چسبیده میباشند.
پس از اینکه تخمدان تشکیل شد جدار کاذبی حفره تخمدان را به دو قسمت تقسیم میکند.
میوه عبارت از میوه خشکی به نام خورجین Silique است که پس از رسیدن توسط چهار شکاف می شود.
دانه در داخل تخمدان در چهار ردیف قرار گرفته و دانه بدون آلبومن میباشد

صفات عمومی تیره

عموماً نباتات علفی میباشند برگهاي آنها غالباً متناوب و به ندرت متقابل است. گل آذین آنها خوشه، گل منظم و صلیبیشکل، کاسه دیمر و در دو پیرامون قرار گرفته، جامگل نیز از ۴ گلبرگ مساوي و صلیبی شکل تشکیل یافته و برروي یکپیرامون واقع اند.نافه از شش پرچم تترا دینام تشکیل یافته بساك آنها انتروز است، مادگی از دو برچه تشکیل شده و غالباً بین دو برچهجدار اضافی کامل یا ناقص به وجود می آید.
میوه به صورت خورجین Siliqule یا خرجینک (سیلیکول) دیده میشود که گاهی شکوفا بوده توسط چهار شکاف باز می شوند و گاهی ناشکوفا است. در میوه خورجین طول معمولاً از ۳ برابر عرض بیشتر است ولی چنانچه کمتر باشد میوهرا خورجینک گویند، در میوه خورجینک چنانچه میوه موازي با جدار اضافی باشد لاتی سپته Latiseptee و چنانچه میوهفشرده و عمود برجدار اضافی باشد، جدار اضافی باریک می باشد و Angustisepte نامیده می شود. دانه بدون آلبومن است

مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:

جنس Brassica میوه خورجین شکوفا است و یکی از گونه هاي معروف آن کلم Br. Oleracea است که داراي واریته هايمتعدد می باشد و همگی مصرف خوراکی دارند، کلم پیچ Br. Oleracea Var. Capitata برگهاي آن پیچیده و خوراکی است، کلم بروکسل Br. Oleracea Var. Gemmifera که جوانه آن خوراکی است. کلم گل Br. Oleracea Var Botrytis که گل آذین آن خوراکی است و کلم قمري Br. Oleracea Var. Caulorapa ساقه جوان و قطور آن خوراکی است.گونه دیگر آن شغلم Brassica Napus است که داراي دوواریته است. یکی شغلم معمولی Br. Napus Var. Oleracea که ریشه آن مصرف میشود و دیگري شلغم روغنی Br. Napus Var. Oleifera که از دانه هاي آن روغنی به نام کلزااستخراج می شود. Lepidium که میوه آن خورجینک است و یک گونه آن به نام ترتیزك یا شاهی L. Sativum که داراي برگهاي تند مزه و خوراکی است و گونه دیگر آن ازمک L. Draba از سبزیهاي صحرایی است و در بهار مورد استفاده قرار می گیرد. Raphanus میوه آن خرجین ناشکوفا و بند بند میباشد و هر بند شامل یک دانه است. گونه معروف آن R. Sativus که داراي دو واریته است. تربچه نقلی R. Satius Var Radicola که ریشه غدهاي آن قرمز و دیگر ترب سیاه R. Sativus Var. Nigra که ریشه غدهاي آن سیاه است و هر دو خوراکی می باشند.
خردل Sinapis که داراي دو گونه است به نام خردل سفید S. Alba و خردل سیاه S. Nigra دانه آن داراي ترکیبات گوگردي و براي ساختن شمع و چاشنی بکار می رود.
خاکشیر Descourainia Sofia که دانه آن لعاب داراست و در پزشکی مورد استعمال دارد.
بولاغ اوتی یا علف چشمه Nasturtium Officinalis که برگهاي آن جزء سبزیجات مصرف میشود و در آبهاي صاف و زلال میروید که داراي ریشه هاي نابجا سفید رنگی است.
منداب Eruca Sativa که داراي دانه هاي روغنی است.
شب بوي بنفش Mathiola داراي گلهاي زیبا و معطر است و براي تزئین کشت می شود.
سکه پاب Lunaria که از گیاهان زینتی است و براي تهیه گل خشک کاشته می شود.
کیسه کشیش Capsella Bursa Pastoris که میوه آن پهن و سه گوش است.

Violaceae -6 تیره بنفشه

داراي ۱۶ جنس و ۱۰۰ گونه است، یکی از گیاهان این تیره بنفشه ایرانی یا بنفشه معطر Viola Odorata در جنگلهاي شمال می یروید و گیاهی است علفی با برگهاي متناوب و دمبگر دراز و گوشوارك دار و پهنک قلبی شکل که در هنگامبهار گل میدهد گل آن نامنظم داراي ۵ کاسبرگ نامساوي و ۵ گلبرگ است و دو گلبرگ آن به سمت بالا و سه گلبرگ دیگر به سمت پائین میباشد ویکی از آنها به مهمیز منتهی میگردد.
پنج پرچم سه عدد که فاقد میله هستند و دو پرچم لایگومر به نوش جاي اتصال دارند. مادگی آن از سه برچه ساختهشده و به یک خامه و یک کلاله ختم میشود. میوه کپسولی است که با سه شکاف باز میشود و گلهاي آن در پزشکیمصرف می شود.

اختصاصات عمومی تیره

غالباً گیاهانی علفی هستند، برگهاي ساده، متناوب داراي گوشوارك میباشند، گلها معمولاً نامنظم ۵ کاسبرگ ۵ گلبرگ ۵ پرچم و یک مادگی سه برچه اي دارند
بنفشه فرنگی هیبریدي است از سه گونه V. altaica و بنفشه زرد V. lutea می باشد.
از تیره مجاور این تیره میتوان تیره گز Tamaricaceae را نام برد که اغلب بصورت درخت و درختچه هستند برگهاي آن سوزنی فاقد گوشوارك است، ساختمان گل کاملاً مانند تیره بنفشه است فقط دانه بدون آلبومن میباشد. این تیره در ایران داراي گونه هاي زیادي است

چند گونه درختی آن عبارتند از:

T. mayeri که در شمال ایران در جزیره عاشورا ده دوید T. stricta و T. articulata در کویرهاي نواحی گرمسیر دیده می شود و از T. mannifera گزانگبین استخراج میگردد و نباید آن را با گز خوانسار (گز اصفهان) اشتباه کرد.

Teaceae= Cameliaecae -7 تیره چاي

شامل ۳۰ جنس و ۵۰۰ گونه است که گونه آن چاي Camelia Sinensis گیاهی است بصورت درختان کوچک که ارتفاعانواع کشت شده آن از ۳ متر تجاوز نمیکند در کشور ما در سواحل دریاي خزر و نواحی غیر آهکی کشت میشود.
برگها متناوب فاقد گوشوارك با دمبرگ کوتاه و پهنک دراز تخم مرغی بوده و حاشیه آن دندانه دار می باشد. گلها تک تکیا به صورت دستجات دو تائی یا سه تائی از بغل برگها خارج می شود
پوشش گل شامل ۵-۷ کاسبرگ و ۷-۵ گلبرگ می باشد که در انتهاي کمی به هم متصلاند.
پرچم ها متعدد و آزاد و مادگی از سه کاریل (برچه) پیوسته تشکیل شده که تخمدان سه حجرهاي را به وجود می آورد ودر هر حجره ۴ تخمک واژگون قرار دارد، کلاله ها آزاد میباشند. میوه کپسول و درهر حجره فقط یک دانه تشکیل میشود. دانه بدون آلبومن است.

صفات عمومی تیره

گیاهانی چوبی با برگهاي متناوب بوده قطعات پوشش گل متغیر به صورت مارپیچی بر روي نهنج قرار دارند. پرچم ها متعدد ، مادگی سه برچهاي میوه کپسول و دانه بدون آلبومن میباشد و در برگها و ساقه گیاه بافت اسکلریت مشاهده می شود. غیر از C. sinensis و C. Assamica که برگ آن در تهیه چاي مورد استفاده قرار می گیرد.
گونه دیگري به نام C. Irrwadiensis جهت دو رگ گیري استفاده میشود. همچنین گونه (Thea Camellia ) Camellia Japonica است که به علت دارا بودن گلهاي درشت سفید یا سرخ و برگهاي براق خود براي زنیت منازل به کار می رود.

Malvaceae -8 تیره پنیرك

این تیره شامل ۸ جنس و ۱۴۰۰ گونه است و به استثناي نواحی قطبی در بیشتر نقاط دنیا وجود دارند. یکی از گیاهاناین تیره پنیرك Malva Sylvestris است که داراي برگهاي پنجه اي و متناوب میباشد و در تمام دستگاه رؤیاي گیاه از قبیل ساقه و برگ و همچنین گل، صمع مخصوصی یافت میشود از این رو برگ و گل این گیاه در پزشکی استعمال دارد.کاسه آن از پنج کاسبرگ تشکیل یافته و در زیر آن سه برگ سبز کوچک دیده میشود که مجموع آنها را کاسه ضمیمه CALCUL میگویند. جام گل نیز از پنج گلبرگ تشکیل شده که قاعده آنها کمی به یکدیگر چسبیده میباشند ولیبسهولت میتوان آنها را از یکدیگر جدا کرد عده پرچمهاي آن خیلی زیاد است و بساك آن قلوهاي شکل و میله آنها به یکدیگر چسبیده لولهاي را تشکیل میدهد که مادگی را در بر میگیرد ولی بساکهاي آن آزاد هستند.
این نوع پرچم ها را مونادلف Monadlphe میگویند. مادگی گل از چندین برچه ساخته شده و در هر برچه آن یک تخمک یافت میشود. خامه برچهها به یکدیگر چسبیده و نوك آنها از لوله پرچم خارج شده و چند کلاله به تعداد پرچمها ختممیشود. پس از اینکه برچه ها رسیدند هر یک از آنها به یک فندقه تبدیل میشود . دانه آنها داراي آلبومن گوشتی است وتمکن در آن محوري است.
گل به صورت تکی و یا روي گل آذین گرزن مرکب و هر گل داراي کاسه ضمیمه، کاسه فرعی و یا کالیکول CaliculeSolitary است مانند میخک – ۵ ك + ۵ گ + تعداد زیادي پرچم ولی تمامی پرچمها از قسمت میله به هم متصل اند.
(منودرف) تخمدان ۳ و یا چند برچه اي میوه شیزوکارپ= پولی آکن میوه از نوع کپسول
میوه شیزوکارپ= پولی آکن- علف هرز

اختصاصات عمومی تیره

نباتات علفی یکساله یا چند ساله و درختچه یا درخت میباشند برگهایشان متناوب ساده با رگبرگهاي پنجهاي و گوشواركدار است. گلها منظم و داراي کاسه ضمیمه، پنتامر، هرمافردیت بوده، نافه از پرچم هاي متعدد مونادلف تشکیل شده است مادگی از برچه مجزي تشکیل شده و هر برچه داراي یک تخمک است میوه فندقه، کپسول یا فولیکول استدانه آلبومن دار میباشد.

مهمترین گونه هاي این تیره عبارتند از:

پنیرك Malva که کاسه ضمیمه از سه قطعه تشکیل شده و به کاسبرگها چسبیده می باشندو ریشه و گل آن ملین و درپزشکی مورد استعمال دارد.
خطمی Althea که گونه Althea Officinalis داراي مصارف طبی است و گونه دیگر آن به نام خطمی زینتی A.
Rosea جزو نباتات زینتی محسوب می شود.
Hibiscus که داراي گونه هاي متعددي است بعضی از آنها نظیر خطمی درختی H. Sybiaeus با گلهاي بنفش رنگ و خطمی چینی H. Rosa- Sinensis با گلهاي درشت آتشین و یا رنگهاي دیگر و خطمی گلسرخی H. Mutabilis که گلهاي آن در روي یک پایه به رنگهاي متنوع سفید، صورتی و سرخ می باشند جزء نباتات زینتی محسوب میشود وبالاخره بامیه H. Esculentum را میتوان ذکر کرد که میوه آن به مصرف خوردن می رسد.
پنبه Gossypium Herbacoum که کاسه ضمیمه آن داراي سه کاسبرگ است و میوه آن کپسولی است که توسط سه یاچهار یا پنج شکاف باز میشود و غوزه نامیده میشود و در مناطق حاره چند ساله و در نواحی معتدله یکساله است ودانههاي آن از الیافی پوشیده شده که از آن پنبه به دست میآید. روغن پنبه دانه نیز به نام روغ نباتی به مصرف خوراكمیرسد و کنجاله آن به مصرف دام میرسد. پنبه هیدروفیل در اثر زائل شدن چربی الیاف پنبه به دست می آید. ازتیره هاي مجاور این تیره میتوان تیره زیرفون (نمدار) Tiliaceae را ذکر کرد و اختلافات آنها در این است که گیاهان اینتیره برخلاف تیره پنیرك فاقد کاسه ضمیمه هستند و پرچم ها آزاد یا در انتها کمی چسبیده میباشد. میوه کپسول شکوفا یا ناشکوفا و یا شفت است. از مهمترین گیاهان این تیره میتوان نمدار Tilia را نام برد که یک گونه آن T.Begonifolia در جنگلهاي شمال فراوان است و گلهاي معطر آن از روي برگک خارج میشود و نیز در طب به نام تیول در معالجه بعضی امراض به کار میرود.

Euphorbiaceae -9 تیره فرفیون

این تیره شامل ۳۰۰ جنس و قریب ۱۰۰۰ گونه است و بسیاري از گیاهان این تیره گلبرگ ندارند و از این رو بعضی گیاهشناسان این تیره را در ردیف بی گلبرگان قرار میدهند.
ولیکن چون در بعضی گونه هاي آنها به خصوص در گونه گرمسیري کاسبرگ و گلبرگ هر دو وجود دارد. امروزه این تیره را جزء زیر طبقه جداگلبرگان قرار میدهند از جنسهاي معروف این تیره فرفیون یا شموسگ Euphorbia است که گیاه علفی یا درختچه اي با برگهاي ساده و بدون بریدگی و گوشوارك دار می باشد.انتهاي ساقه گیاه بیک گرزن چند سویه ختم میشود که از ۴ تا ۶ انشعاب تشکیل شده است و ظاهراً منظره گل آذینچتر را دارد و در قاعده آن گریبان مرکب از برگکهاي کوچک مشاهده میشود. هر یک از انشعابات نیز بنوبه خود تقسیمشده، انشعابات جدیدي را بوجود می آورد و بالاخره هر شاخه از آخرین انشعابات به گل آذین مخصوص منتهی میگرددکه آنرا سیاتیوم Cyathium می نامند و این نوع گل آذین فقط خاص جنس Euphorbia است و حتی در جنسهاي دیگراین تیره دیده نمی شود.در قاعده هر سیاتیوم دو برگ وجود دارد و سیاتیوم شکل فنجانی را دارد که از ۵ قطعه بهم چسبیده تشکیل شده و درانتها به ۵ دندانه ختم میگردد و شبیه پوشش گل به نظر میرسد.
در فواصل بین هر دو قطعه مجاور اندام کوچکی به شکل هلال مشاهده میگردد که منشاء غدهاي دارد. تعداد این اندامغده مانند ۴ عدد بوده و پنجمی که در قسمت جلو قرار دارد تحلیل رفته است و در وسط این فنجان تخمدان سه حجرهاي مشاهده میشود که از سه برچه بهم چسبیده تشکیل شده است و برروي دم کوتاهی قرار دارد ولی برروي اینقسمت نمو کرده تخمدان و همچنین میوه را از فنجان خارج و خود حالت خمیدگی پیدا میکند و در نتیجه تخمدان بهطرف پائین متمایل میگردد. نافه از تعدادي پرچم تشکیل شده که بین تخمدان و دیواره فنجان در دسته شعاعی قرار میگیرند و پرچمهائی که مجاور تخمدان قرار دارد اولین پرچم هایی هستند که زودتر ظاهر میشوند و به تدریج از مرکز به طرف دیواره فنجان ظهور پرچم ها دیرتر صورت میگیرد.
هر پرچم شامل بساکی است که در انتهاي میله قرار گرفته و هر میله نیر روي یک پایه کوتاهی قرار دارد، در نوك پا یکمفصلی مشاهده میگردد که محل اتصال میله و پا یک را نشان میدهد. اگر سیاتیوم را در حکم یک گل بحساب آوریم یاگونههاي دیگر این تیره که همگی داراي گلهاي تک جنسی هستند بعلت دارا بودن گلهاي نر ماده متفاوت می باشند.بنابراین سیاتوم را باید یک گل آذین دانست بهخصوص که نمو تخمدان برخلاف معمول زودتر و قبل از پرچم ها صورت میگیرد ودر بعضی گونه هاي فرفیون نظیر Anthostema اطراف هر تخمدان و هر پرچم را پرپا نیست مستضلی احاطه می نماید.بنابراین هر پرچم را یک گل نر و تخمدان را با یک گل ماده دانست و ۵ دسته پرچمی که در سیاتیوم بطور شعاعی قراردارند ۵ گرزن جانبی از نوع گرزن حلزونی میباشند که هر کدام از بغل یک برگگ خارج می گردد و مجموع همین برگکها دیواره فنجان را بوجود می آورند بنابراین سیاتیوم گرزن چند سویهاي است که از ۵ گرزن یک سویه حلزونی با گلهاي نر تشکیل یافته و یک گل ماده را احاطه میکند.
گلهاي نر برهنه و از یک پرچم واحد و گل ماده پا یک دار و از سه برچه تشکیل یافته است. میوه کپسول و دانه آلبومندار داراي کارونکول است که از نمو فوقالعاده حاشیه میکروپیل (سفت) حاصل شده است. در جغوسهاي دیگر این تیرهنظیر کرچک Ricinus سیاتیوم دیده نمیشود گلهاي نر و گلهاي ماده آن از هم مجزا و روي یک پایه قرار دارند و هر گلنر از ۵ کاسبرگ و تعداد زیادي پرچم تشکیل شده است
پرچم هاي گل کرچک به چند دسته تقسیم می گردند و در هر دسته میله هاي پرچم ها بهم متصل شده ولی بساكهاي آنها آزاد هستند بطوری که هر دسته شکل درختچه کوچکی را پیدا میکند این نوع اتصال پرچم ها رادر گل پلیادلف مینامند.هر گل ماده نیز از سه کاسبرگ و یک تخمدان سه برچه اي تشکیل شده است که داراي سه حجره بوده و در هر یک یک تخمک وجود دارد. میوه آن مانند فرفیون کپسول می باشد.
در پیکره رویشی آنها لوله هاي ترشحی (لاتکس) دار وجود دارد. در بعضی از گیاهان این تیره برگها تبدیل به خار میگردند از لحاظ اندام زایشی یکپایه- دو پایه- گل تک جنسی- کاسبرگ معمولاً از بین رفته و گلبرگ هم معمولا وًجود ندارد. اگر مواقع داراي یک پرچم- تخمدان ۳ برچه- ۳ خانهاي- تمکن محوري- میوه کپسول. بذر داراي زائدهاي به نام کارانک= زائده بذري Carancule کپسول داراي سرپوشی که از رشد و نمو دیواره تخمدان ایجاد شده- گل آذین گرزن مرکب- انشعابات فرعی یاتیوم

صفات عمومی تیره

داراي کلیه فرم هاي بیولوژیک حتی نباتات آبزي هم در این تیره دیده میشود گاهی هم مشابه نباتات گوشتی و کاکتوسها به نظر میرسد. گیاهانی نامتجانس میباشند و بنابراین تیره زنجیرهاي را تشکیل میدهند و صفاتی که در کلیه گونه هاي این تیره مشترك می باشد و از اختصاصات مشخص این گروه محسوب میشود
عبارتند از:
گل در همه آنها تک جنسی است که ممکن است گیاه یک پایه و یا دو پایه باشد.
تخمدان از سه برچه به هم چسبیده تشکیل شده داراي سه حجرهاي است که در هر حجره آن یک یا دو تخمک با تمکنمحوري قرار دارد.میوه خشک و کپسول است. وجود سرپوش که از نمو فوق العاده دیواره تخمدان بهوجود میآید و مانند کلاهکی میکروپیل (سفت) را می پوشاند ولی در هنگام رسیدن تخمک از بین میرود و نباید آنرا با کارونکول اشتباه کرد.

مهمترین جنس ها و گونه هاي این تیره عبارتند از:

فرفیون Euphorbia در داخل اندام این نباتات لوله هاي شیرابهاي وجود دارد. یکی از گونه هاي آن بنت القنسول E.Pulcherrima(Poinsettia Pulcherrima)  به علت دارا بودن برگ سرخرنگ یا صورتی گاهی سفید براي تزئین کشت می شود و گونه دیگري که به عنوان گیاه زینتی مورد استفاده است فرقانی E.Variegata است که داراي برگک هاي ابلقمی باشد و بالاخره E. Milii که با برگک هاي قرمز خود از گیاهان آپارتمانی بشمار می آید. دو گونه در جنوب ایرانمی روید بنام پرخ E. Larica و پیدار E. Trucalli که داراي شیرابه کائوچوئی می باشند.
کرچک Ricinus Communis که دانه روغنی آن خاصیت مسهل دارد.
Hevea که یکی از گونه هاي مهم آن Hevea Brasiliensis است که قسمت عمده کائوچوي صنعتی از شیرابه آن است.Codiaeum که یک گونه زینتی به نام C. Pictum دارد که برگهاي درخشنده آن داراي لکه هاي قرمز، زرد وارغوانی می باشد و از گیاهان آپارتمانی محسوب میشود و در بین باغبانها به Croton مرسوم است.
آکالیفا Acalypha Hyspida که از نظر داشتن شاتونهاي قرمز در گلکاري مورد توجه است.
از تیره هاي مجاور این تیره میتوان Buxaceae را نام برد که اختلاف آنها در این است که در تیره فرفیون تخمک هاي اپی تروپ و در این تیره تخمکها آپوتروپ میباشند از گیاهان مهم آن کیش Buxus Hyrcanus است که درخت کوچکی است که درخت کوچکی است که در جنگلهاي شمال میروید.
برگها متقابل، گلها تک جنس، در گل نر پریانت ساده و تترامر و پرچمها اپی تپال و در گل ماده پریانت تریمر تخمدان
فوقانی و از سه کارپل سه خانه تشکیل شده و میوه کپسول است.
ب- جدا گلبرگان دیسی فلور Dialypetales Disciflores
در این دسته برروي نهنج دیسکی مشاهده می شود که مادگی در بالاي آن یا در داخل آن قرار میگیرد و در بعضی راسته ها تحلیل رفته بشکل غده مانند در م یآید.
گلهاي در این جدا گلبرگان همیشه منظم، سیکلیک و معمولاً پنتامر یا تترامر است و مهمترین تیره هاي آن که از نظر کشاورزي حائز اهمیت می باشند عبارتند از:

Geraniaceae -1 تیره شمعدانی

این تیره شامل ۱۲ جنس و ۸۰۰ گونه است یکی از گیاهان مهم این تیره Geranium Molle گیاهی است که در تمام سواحل بحر خزر همچنین غرب و جنوب کشور در کنار جادهها و چمنزارها میروید، گل آن از ۵ کاسبرگ و ۵ گلبرگ صورتی رنگ تشکیل شده و داراي ۱۰ پرچم است که در روي دو دایره قرار دارند.
ردیف بیرونی مقابل گلبرگها و ردیف داخلی مقابل کاسبرگها قرار دارند. ابدیپلواستیمون تخمدان آن از ۵ برچه ساخته شده و در آن ۵ خانه وجود دارد. خامه آن در قسمت فوقانی تخمدان قرار گرفته و به ۵ کلاله منتهی میشود و در داخلهر یک از برچههاي تخمدان دو تخمک واژگون جاي دارد میوه شیزوکارپ و پس از اینکه عمل لقاح در گل صورت گرفت خامه تخمدان طویل میشود و انتهاي آن خم میگردد و به پنج دسته الیاف مخصوص که هر کدام با یکی از برچه هاي تخمدان ارتباط دارند منتهی میشود. میوه آن کپسول است در هر یک از خانه هاي آن یکدانه بدون آلبومن وجود دارد.
صفات عمومی تیرهمعمولاً گیاهانی علفی میباشند و برگهایشان گوشوارك دار و گلهایشان سیکلیک و پنتامر است و نافه ابدپیلواستمون وتخمدان فوقانی و میوه کپسول می باشد.

جنسها و گونه هاي مهم این تیره عبارتند از:

ژرانیوم Geranium که داراي ۱۵۰ گونه مختلف است همگی داراي ۱۵ پرچم ابدپیلواستمون می باشند.
ارودیوم Erodium که برخلاف گونه قبلی پرچمهاي زایاها پلواستمون هستند زیرا ۵ عدد از پرچم هاي دایره خارجی آن فاقد بساك هستند میوه آن چند فندقه است Polyakene که از ۵ فندقه تشکیل یافته است که پس از رسیدن از یک دیگر جدا می شوند و انتهاي آن در اثر خشکی هوا به شکل مارپیچ بدور خود پیچ میخورد شمعدانی Pelargonium که گل آن نامنظم است و کاسبرگ فوقانی آن بدمگل اتصال یافته و به مهمیز منتهی میگردد.
پرچم هاي آن ۱۰ عدد است که فقط ۷ عدد آن کامل و زایا است و سه عدد دیگر کوچک میماند و بارور نمی شود.
از گونه هاي زینتی آن میتوان شمعدانی حرامزاده P. Zonale شمعدانی پیچ P. Peltatum دهان اژدر P. Grandiflorumو بالاخره شمعدانی عطري P. Roseum را نام برد که از این گونه اخیر اسانس معطري استخراج می گردد.
از تیره هاي مجاور این تیره میتوان یکی تیره لادن Tropaeolaceae را نام برد اختلاف این تیره با تیره قبلی در این استکه مادگی از سه برچه که هر یک داراي یک تخمک هستند تشکیل شده. گل نامنظم و کاسه مهمیز دار بوده و برگ آنقبلی شکل است. گونه زینتی آن T. Majus نام دارد که با گلهاي درشت و زرد و نارنجی و قرمز در تزئین باغات و پارکهابه کار می رود.دیگر از تیره مجاور آن تیره کتان Linaceae است که مشخصات اصلی آن این است که خامه برخلاف تیره قبل آزاد استبعلاوه مادگی از ۵ برچه تشکیل شده ولی تخمدان در اثر جدار اضافی داراي ۱۰ حجره است که هر کدام فقط یکتخمک دیده می شود.از گونه هاي معروف یکی کتان صنعتی Linum Usitatissimum میباشد که براي تهیه الیاف کتان و همچنین دانه آنکشت میشود و از دانه آن روغن بزرگ استخراج میشود و دیگري کتان زینتی L. Grandiflorum که داراي گلهايدرشت سرخ رنگ است که مخصوصاً در شیراز هنگام فروردین جهت تزئین کشت می گردد.

Rutaceae -2 تیره سداب

این تیره شامل ۱۲۰ جنس و ۱۲۰۰ گونه است نام این تیره از گیاهی به نام Ruta گرفته شده است و مرکبات نیز از اینتیره می باشد و از نظر اهمیتی که مرکبات در کشاورزي دارند عدهاي از گیاه شناسان آنها را تحت تیره مستقلی به نامتیره مرکبات Citraceae ذکر می کنند. یکی از گیاهان مهم این تیره پرتقال Citrus Aurantium Var Dulcis است. پرتقال درخت کوچکی است غالباً داراي خار با برگهاي ساده و متناوب بدون گوشوارك و پهنک برگ تخم مرغی .
دمبرگ کوتاه و بالدار است. گل منظم هرمافردیت بوده که از یک برگها خارج میشوند.
هر گل آن داراي ۵ کاسبرگ گوشتی متصل بهم و ۵ گلبرگ سفید و آزاد میباشد، پرچمها متعدد پلیادلف (چند گروه پرچمی وجود دارد که میله آنها به هم چسبیده است.) و مادگی از برچرهاي متعدد و بهم چسبیده تشکیل شده است کهدر هر برچه تخمکهاي متعددي قرار دارند. میوه یک نوع سته است و حجرههاي تخمدان از کرکهاي گوشتی پر شدهاست که قسمت خوراکی میوه را میسازد و دانه بدون آلبومن است.
اختصاصات عمومی تیر معمولاً گیاهانی چوبی با برگهاي ساده (مرکبات) و یا مرکب میباشند و گلهایشان منظم هرمافردیت و غالباً پوشش پنتامبر است ولیکن عده پرچم و برچه و شکل میوه و ساختمان دانه در گیاهان مختلف این تیره تغییر میکند و بهر حال در مرکبات عده پرچمها زیاد و برچهها متعدد و میوه سته و دانه بدون آلبومن است و در درون بر هر میوه کیسه ها ترشحی محتوي اسانس یافت می شود.

مهمترین جنسها و گونه هاي آن عبارتند از:

جنس Citrus که تمام مرکبات از این جنس میباشند و از گونه هاي آن میتوان پرتقال Citrus Aurantium نارنج C.
Vulgris نارنگی c . Deliciusus لیموترش C. Limonum لیمو شیرین C. Limonum Var. Dulcis بکرائی C.
Bergamia دارابی C. Decumana نام برد که هر کدام داراي اسامی مترادف می باشند.
Ruta که گونه معروف آن سداب R. Graveolens که گیاه دائمی است و در ساقه و برگ آن کیسه هاي ترشحی وجود دارد که از آن اسانس بد بو و متعفنی ترشح میشود و اختلاف آن با مرکبات در این است که نافه از ۸ – ۱۰ پرچم و مادگی از ۴ – ۵ برچه تشکیل شده و میوه برگه (فولیکول ) است.

Anacardiaceae -3 تیره سماق

این تیره شامل ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه است. یکی از گیاهان مهم آن سماق Rhaus Coriaria می باشد. گل آن داراي ۵ کاسبرگ و ۵ گلبرگ و ۵ پرچم و یک مادگی یک برچهاي است و درون آن یک تخمک واژگون جاي دارد و اغلب گلهايآن فاقد مادگی است میوه آن شفت و داراي یکدانه بدون آلبومن است.

صفات عمومی تیره

درختان یا درختچه هایی یک پایه یا دو پایه و یا پلیگام با برگهاي ساده یا مرکب و بدون گوشوارك میباشند. گلهایشان غالباً منظم و پریانت آنها غالباً پنتامر میباشد ولی گاهی اجزاء آن کمتر یا از بین رفته است، پرچم آنها ایزومر بوده ومادگی از سه برچه پیوسته تشکیل شده که غالباً یکی بارور میگردد میوه شفت است.

جنسها و گونه هاي مهم آن عبارتند از:

سماق R. coriaria است، برگهاي آن مرکب، میوه عدسی شکل و جدار آن گوشتی و ترشمزه میباشد و براي چاشنی باغذا مصرف می شود.Pistacia برگ آن مرکب و گیاه دو پایه است که سه گونه آن در ایران وجود دارد. پسته P.vera که درنقاط مختلف کشورکشت می شود و هم به حال خودرو در سرحدات شمال شرقی خراسان دیده میشود. چاتلا نقوش P.mutica که برگ آنمرکب و شامل ۵-۷ برگچه است و خنچک P.khinjuk که برگ مرکب آن از ۱-۵ برگچه تشکیل شده است و در مناطق نیم خشک می روید و میتوان برروي آنها پسته پیوند کردگل پر Cotinus Coggyria برگ آن مرکب، دمگلهاي سترون آن پساز باز شدن گل طویل میگردد و از کرك مفروش میشود.انبه Mangifera Indica میوه آن شفت درشتی است که شیرین و لذیذ است و در جنوب کشور کشت میشود.
آناکاردیوم Anacardium که داراي میوه گلابی شکل درشت خوراکی است و در نواحی حاره می روید.

ACERACEAE -4 تیره افرا

این تیره شامل دو جنس و ۲۰۰ گونه است و مهمترین جنس آن افرا Acer است که گونه هاي آن کرکف یا افراي چناربرگ A. Platanoides است در ارتفاعات زیاد و جنگلهاي شمال پراکنده است و برگهاي آن داراي دمبرگ طویل است و پهنک نازك آنها صاف و داراي ۵-۷ لوپ می باشد و حاشیه لوپها داراي دندانههاي کشیده و تیز است. گل پولیگام (گل هرمافردیت و گل نر) از ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ و ۸ پرچم و دو برچه تشکیل شده است و در هر برچه آن دو تخمک خمیده یافت میشود، میوه آن سامار است و زاویه بین آن راست قائمه است، و در شمال به نام کیکم و شیرپلت هم نامیده می شود.

اختصاصات عمومی تیره

درختانی با برگهاي متقابل و ساده و گاهی مرکب (افراي سیاه) گلها پلی گام و منظم، پریانت گل تترامر و یا پنتامر و داراي ۸ پرچم و دو برچه محتوي ۲ تخمک است، میوه سامار (فندقه بالدار) دانه بدون آلبومن است.

گونه هاي دیگر جنس افرا Acer عبارتند از:

کرپ A.campestris برگ آن کوچک و فندقه هاي آن در امتداد یک دیگر قرار دارند.
پلت A. insigne برگهاي آن پنجه اي با قاعده قلبی شکل، دمبرگ طویل و زوایه بین میوه قائمه است.
شیردار A. laetum برگه اي آنها داراي دمبرگ دراز بوده و واجد شیرابه میباشد، دو فندقه آنها تقریباً در امتداد هم هستند و در نتیجه زاویه بین میوه ۱۸۰ درجه است
کرك و A. ibericum برگها کوچک داراي سه لوپ، بالهاي میوه ابتدا موازي و پس از رسیدن متباعد میگردد.
کیکم A. cinerascens برگهایشان کوچک و گرد و از سه لوپ تشکیل شده و دو بال میوه آن موازي است.
افراي سیاه یا افراي زینتی A. negondo که تنها گونه اي است که در آن برگها مرکب است و یک واریته دارد که برگهايآن ابلق است.

Ampelidaceae= Vitaceae -5 تیره مو یا

این تیره شامل ( ۱ جنس و ۶۰۰ گونه است که گونه معروف آن درخت مو که به کمک پیچکهاي خود که از مقابل برگهاخارج میشوند به پایه مجاور میچسبد و بالا میرود. برگها ساده ، متناوب ، پنجهاي با گوشوارك ریزان است. گلاذین خوشه مرکب گلها کوچک و سبز رنگ معمولا هًرمافردیت ولی در اثر از بین رفتن یکی از اندامهاي جنسی، گل تک جنس حاصل میشود. و در نتیجه گیاه پولیگام (گل نر+ گل ماده و گل نر ماده ) میباشد و در اثر پروتاندري بعضی از پایهها عملاً کار پایه نر و عده دیگر کار پایه ماده را انجام می دهند.
گلها پنتامر شامل ۵ کاسبرگ رنگ آزاد، پنج گلبرگ که در قاعده آزاد ولی در نوك بهم چسبیده و به صورت کلاهکی درمیآید که هنگام باز شدن گل جدا میگردد، ۵ پرچم آزاد اپی پتال که با لبههاي دیسک بطور یک در میان قرار میگیرد.
مادگی فوقانی با دو برچه متصل بهم با دو حجره که هر حجره داراي دو تخمک واژگون است. میوه سته داراي ۲ تا ۴ دانه آلبومن دار می باشد.

اختصاصات کلی تیره

درختچه بالا رونده، برگه اي ساده، متناوب پنجهاي، گلاذین خوشه مرکب، گل پنتامر یا تتامر یا پرچمهاي اپی پتال،
دیسک در بین پرچمها قرار دارد، مادگی از دو برچه با یک یا دو تخمک تشکیل شده، میوه سته، دانه با آلبومین شاخی است.

مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:

Vitis که ۲۸ گونه دارد و مهمتر از همه V. Vinifera داراي میوه خوراکی بوده که واریته بسیار زیاد دارد و در ایران هنوز دقیقا مًورد مطالعه قرار نگرفته است، یکی دیگر از گونه هاي این جنس Vitis Sylvestris که در جنگلهاي شمال وجود دارد.موچسب Ampelopsis Herbaceae که گیاهی است زینتی داراي اندام هاي مخصوص میباشد که به دیوار چسبیده بالا میرود و براي پوشاندن دیواره و سقف راهرو کاشته می شود Cissus که بومی ایران نیستند، ولی دو گونه زینتی دارد یکی C. Antartica و C. Striata که درگونه اخیر برگها از ۵ برگچه تشکیل شده است و جهت تزئین به عنوان گیاه آپارتمانی به کار می روند.
ج- جدا گلبرگان کالیسفلور Dialypetale Caliciflores
در این دسته کاسبرگها، گلبرگها و پرچمها در قسمتی از طول خود به همدیگر متصل میباشند، بطوری که با جدا کردنکاسه گل، جام ونافه نیز با آن جدا می شوند به همین علت براي این دسته اصطلاح Caliciflores را بکار می برند.ضمنا نًهنج گل مقعر بوده و برچه ها معمولاً در ته آن قرار میگیرند. در بعضی از راسته ها برچه ها آزاد هستند، در اینصورت گویند تخمدان تحتانی و سایر قطعات گل را پري ژین Perigyne نامند، در عده دیگر تخمدان کاملاً به جدار نهنج متصل میباشد و در این صورت تخمدان نیمه تحتانی و سایر قطعات گل را نسبت به آن Epigyne می گویند در صورتیکهدر راس ه جدا گلبرگان قبلی که شرح آنها داده شد تخمدان فوقانی و قطعاً گل هیپروژین Hypogyne می باشد.تیره هائی از این دسته که از نظر کشاورزي حائز اهمیت هستند عبارتند از:

Leguminosae -1 تیره بقولات

این تیره شامل ۴۳۰ جنس و ۱۳۰۰۰ گونه است و شاید پس از تیرههاي کاسنی و تعلب مهمترین تیره گیاهی باشد.عدهاي از گیاه شناسن از جمله آمبرژه این تیره را یک راسته به حساب میآورند که شامل سه تیره است ولی صفتمشترکی که در تمام گیاهان این تیره یا راسته وجود دارد این است که تخمدان آزاد، از یک برچه تشکیل شده و پس ازرسیدن میواي را شتیکل میدهد که بوسیله دو شکاف باز میشود، این نوع میوه ها را نیام Legume= Gousse گویند واین نوع میوه از مشخصات مهم این تیره است. سایر اختصاصات که در گیاهان این تیره مشاهده میشود ثابت نیست و برحسب جنس و گونه گیاهی متغیر است ولی براي سهولت مطالعه این تیره را به سه زیر تیره تقسیم کرده اند.اول- زیر تیره پروانه آسا Papillionaceae گل نامنظم، پرچم ها ده عدد پیوسته (مونادلف یا دیادلف) بوده و دانه بدونآلبومن است.دوم- زیر تیره گل ارغوان Cesalpineae گل نامنظم، پرچم ها ده عدد یا کمتر ولی آزاد و دانه آلبومن دار است.سوم- تیره گلابریشم Mimosae گل منظم پرچم ها زیاد و آزاد ، دانه آلبومن دار است.زیر تیره پروانه آسا Papillionaceae این تیره شامل ۳۵۰ جنس و ده هزار گونه است که ازنظر کشاورزي حائز اهمیت فراوانی میباشند. یکی از گیاهان مهماین زیر تیره نخود فرنگی Pisum Sativum گیاهی است یکساله و بالا رونده که به وسیله پیچکهاي خود به اطراف پایهیا شاخه درختان مجاور پیچیده و بالا میرود.برگهاي آن مرکب شانهاي هستند و در قاعده آن دو برگ پهن دیده میشود که آنها را گوشوارك Stipule می گویند. گلنخود نامنظم و نر ماده است کاسه آن پیوسته وقیفی شکل و داراي پنج دندانه میباشد که دو عدد آن از دندانه هاي دیگرکوچکتر است. جامگل نامنظم و از پنج گلبرگ نامساوي ساخته شده که کاملاً مجزا هستند. گلبرگ فوقانی از گلبرگهاي دیگر بزرگتراست و آن را درفش Etenard می گویند درطرفین آن دو گلبرگ کوچکتر وجود دارد که در سمت بالا توسط درفشپوشیده شده و آنها را بال Aile می نامنددر جلو گل و در زیر بالهاي دو گلبرگ کوچک یافت میشود که آنها را نافه Carene گویند. نافه شامل ده پرچم است که میله نه عدد آن به یکدیگر چسبیده میباشند و از مرکز آن مادگی خارج شده و پرچم دهمآزاد است، این نوع نافه را که از دو دسته پرچمی تشکیل شده دیادلف گویند. (در عدهاي از گیاهان این تیره نظیرطاووسی داراي ده پرچم به هم متصل میباشند و مونادلف نامیده میشود.)
مادگی گل بسیار طویل است و خامه آن کمی خمیدگی دارد و کلاله آن برجسته و کرکدار است و از یک برچه ساختهشده و در آن دو ردیف تخمک خمیده وجود دارد. میوه آن به نام Gousse و دانه بزرگ و فاقد آلبومن است.

مشخصات عمومی زیر تیره

نباتات علفی، درختچه و یا درختان بزرگ و متنوعی هستند، برگهایشان ساده و یا مرکب و گوشوارك دار میباشد. گلهايآن هرمافردیت داراي تقارن دو طرفی و غالباً پنتامر است، از ۵ کاسبرگ ، ۵ گلبرگ مجزا که روي هم رفته شکل پروانه اي را دارد تشکیل شده است، نافه شامل ده پرچم پیوسته (مونادلف و یادیادلف) بوده و مادگی از یک برچه آزاد بادو ردیف تخمک خمیده بوجود آمده است. میوه آنها نیام میباشد. گرده افشانی آنها توسط حشرات صورت میگیرد، ولیبقولات یکساله معمولا اًتو گام هستند بعضیها نظیر بادام زمینی کلیئستوگام میباشند.
در اغلب گیاهان این تیره برآمدگیهائی وجود دارد که در آن باکتري ریزوبیوم لگومینوزارم قرا ردارد، این باکتریها موجب تثبیت ازت هوا در زمین میگردند و در نتیجه براي افزایش ازت خاك کشت می گردند.

گیاهان این تیره را میتوان از روي نوع برگ به سه طایفه تقسیم کرد:

طایفه پیچکداران
طایفه سه برگچه ایها
طایفه برگ شانه ایها
طایفه پیچکداران
گیاهان علفی داراي برگهاي مرکب که بعضی از برگچه هاي آنها به پیچک تبدیل شده و بقیه برگچه هاي آنها بدون تغییرمانده و غالباً برگچه ها جفت می باشند

مهمترین آنها عبارتند از:

نخود فرنگیPisum Sativum که در این گیاه گوشواركها بزرگتر از برگچه ها می باشند و میوه داراي دانه هاي متعدد است.( ماشک)دحریج Vicia برگچه هاي آن متعدد و گوشوارك ها کوچکتر از برگچه ها می باشند.
خلر (سنگ نما) Lathybus برگچه ها معدود، گوشوارك کوچکتر از برگچه ها این گیاه از علف هاي هرز مزارع کرج می باشد.باقلا Faba Vulgaris که گوشوارک هاي آن پهن و دندانه دار و داراي لکه هاي سیاه رنگ است. گلهاي آن سفید و بالهايآن سیاه رنگ می باشند.عدس Ervum Lens که برگچه هاي آن بسیار زیاد و کوچک است و گلهاي آن ریز و میوه داراي دو دانه است.طایفه سه برگچه اي هابرگها در گیاهان این طایفه داراي سه برگچه است ومهمترین آنها عبارتند از:شبدر Trifolium گل آذین آن خوشه کوتاه است و ظاهراً کلاپرك مانند به نظر می رسد، گوشوارك به دمبرگ پیوسته ومیوه آن داراي یک دانه است.یونجه Medicago برگچه ها دندانه دار، میوه آن بدور خود پیچیده و در بعضی گونه ها از تیغ مفروش می باشد.شنبلیه Trigonella برگچه ها دندانه دار گوشوارك هاي برگ دار زو مثلثی شکل، میوه دراز و کشیده می باشد.یونجه باغی Lotus گوشوارك ها مشابه به برگچه ها هستند، گل آن زرد یا قرمز رنگ است و میوه آن نیام و طویلمی باشد.یونجه زرد Melilotus گلهاي آن متعدد است و گل آذین خوشه طویل است.
Phaseolus یک گونه آن به نام لوبیا P. Vulgaris گیاهی است بیجان که توسط ساقه خود به دور پایه هاي مجاور می پیچید و بالا میرود، و داراي واریته و فرم هاي مختلف می باشد و گونه دیگر آن ماش P. Mungo دانه آن صرف تغذیهانسان می شود.طایفه شانه برگیان برگها در این طایفه مرکب و از سه عدد برگچه تجاوز میکنند.

عبارتند از:

اقاقیا Robinia Pseudoacacia درخت بلندي است داراي گلهاي سفید خوشه اي و معطر و ساقه تیغدار که در باغ؛ خانهو خیابانها براي زینت کاشته می شود.دغدغه Colutea گیاهی است درختچه اي که داراي میوه متورم و باد کرده می باشد.گون Astragalus گیاهی است علفی تیغ دار که اغلب در نواحی خشک فراوان است از بعضی گونه هاي آن نظیر A.Gumifera کتیرا به دس می آورند. از یک گونه آن که به نام محلی گون گزي A. Ascendens نامیده می شود، حشرهمخصوصی از جنس Psylla روي آن زندگی میکند که مدفوع آن گز خوانسار را میسازد، که در تهیه گز اصفهان به کارمی رود و تاکنون در تمام کتابها به غلط فکر می کردند که گز خوانسار را از درخت گزي به نام Tamarix Mannifera بدست می آورند که صحیح نیست.(مولف)اسپرس Onobrychis که میوه آن داراي یک دانه است و یک گونه آن O. Sativa جهت تغذیه دام کشت می شود.بادام زمینی یا پسته شامی Arachis Hypogaea که در نواحی گرم می روید و پس از اینکه گل باز شد به سمت زمینمنحرف میشود و میوه آن درخاك تشکیل میشود. میوه بادام زمینی خوراکی نیست و از دانه آن روغن استخراجمی شود.باقلاي مصري یا لوبیا گرگی Lupinus که برگ آن مرکب پنجه اي است و یکی از گونه هاي L.Albus زینتی است.
نخود ایرانی Cicer Arientium میوه کوتاه و داراي یکدانه است و نوعی از آن داراي دانه سیاه بوده براي تهیه لپه به کارمی رودطاووسی Spartium Junicum گل آن زرد رنگ و ساقه آن سبزرنگ است ، برگه اي آن کوچک و تحلیل رفته وگوشوارك ها کاربرگ را انجام می دهند.اقاقیاي بنفش یا گلیسین Wistaria Sinesis گیاهی است بالا رونده داراي گل آذین خوشه اي و گلهاي ارغوانی رنگ کهبراي زینت کاته می شود.از گیاهان دیگر این طایفه مانند نیل Indigofera Tinctoria رنگ، از خارشتر Alhagi Camelorum ترنجبین و از ریشهشیرین بیان Glycyrrhiza Glabra رب یا سس مخصوص استخراج می شود که در پزشکی و صنعت به کار می رود.دوم – زیر تیره گل ارغوان Cesalpineaeاین زیر تیره شامل ۳۰ جنس و در حدود دو هزار گونه است، یکی از گیاهان مهم آن درخت ارغوان Cercis SilliquasTrum درختی است با برگهاي قلوهاي شکل، متناوب و گوشوارك دار، گلها معمولاً روي شاخههاي قدیمی و قبل از پیدایش برگها ظاهر میشوند، نامنظم و هرمافردیت میباشند، کاسبرگها ۵ عدد متصل بهم گلبرگها ۵ عدد، گلبرگ خلفی که به منزله درفش در پروانه آسا است در اینجا بسیار کوچک است و دو گلبرگ قدامی که به منزله ناو در پروانهآسا. است بسیار بزرگ شده و گلبرگهاي جانبی را میپوشاند. پرچم ها ۱۰ عدد و آزاد میباشند و در دو ردیف قرار دارند.مادگی از یک برچه تشکیل شده و داراي دو ردیف تخمک واژگون است و دانه داراي آلبومن شاخی است.
اختصاصات عمومی زیر تیرهدرختانی با گلهاي نامنظم و پریانت پنتامر، پرچمها ده عدد و آزاد، مادگی یک برچهاي میوه نیام دانه آلبومن دار می باشد.

دیگر گیاهان مهم این زیر تیرعبارتند از:

تمبر هندي Tamarinus Indica که میوه آن خوراکی و خاصیت مسهلی دارد و به عنوان چاشنی به کار می رود. کاسیا Cassia که دو گونه آن یکی به نام فلوس C. Fistula که برگ و میوه و دیگر سنا C. Angustifolia که فقط برگ آن خاصیت مسهلی دارد و در پزشکی مصرف می شود.
لاکی (لیکلی) Gleditshia Caspica داراي ساقه منشعب و تیغهاي خشن در جنگلهاي شمال ایران فراوان است. ابریشم مصري Poinciana Gillesii پرچم هاي آن بلند و از گل خارج می گردد و براي زینت کشت می شود.
درخت بابل Parkinsonia Aculeata که در جنوب کشور می روید.
سوم – زیر تیره گل ابریشم Mimosae
این زیر تیه شامل ۵۰ جنس و دو هزار گونه است. گونه معروف آن گل ابریشم با شب خسب Albizia Julibrissin
درختی است داراي برگهاي مرکب و گلهاي زرد یا صورتی رنگ که براي زینت کشت میشود.
گل آذین به صورت توده کروي شکلی بوده و گلها، منظم ، پنتامر، هرمارفردیت می باشند. نافه از پرچم هاي متعدد تشکیلشده است. مادگی یک برچه اي با تخمکهاي متعدد می باشد. میوه نیام و دانه آلبومن شاخی دارد.
اختصاصات کلی زیر تیرهدرختانی با گلهاي منظم، پنتامر، پرچم ها متعدد و آزاد مادگی یک برچه اي تخمکها متعدد، میوه نیام دانه آلبومن دار است.آکاسیا Acacia که در جنوب کشور داراي گونه چندي است و از کرت A. Arabica صمغ عربی استخراج می شود.گل حساس Mimosa Pudica که گل آن استثناء داراي ۴ پرچم و برگه اي آن حساس هستند و چون آنها را لمس کنندحرکت کرده یکدیگر را می پوشانند و پس از چندي مجدداً به وضع اولیه خود باز می گردند. داراي خاصیت خواب وبیداري می باشند.

Rosaceae -2 تیره گل سرخ

این تیره داراي ۰۰ جنس و ۳۵۰۰ گونه است که سرتا سر دنیا انتشار دارند و قسمت اعظم درختان میوه جزء این تیرهمی باشد. یکی از گیاهان این تیره نسترن Rosa Canina درختچه اي است که ارتفاع آن به یک تا ۲ متر میرسد.
ساقه آن خاردار که منشاء اپیدرمی دارد. برگهاي آن متناوب مرکب شانهاي که از ۵ تا ۷ برگچه دندانه دار تشکیل شده وگوشوارك دار میباشند. گلها منظم، پنتامر، برنگ قرمز یا سفید و به صورت مجزا یا دیهیم قرار گرفتهاند.
نهنج گل کوزه مانند و به حاشیه فوقانی آن کاسبرگها گلبرگها و پرچمها اتصال دارند، و پرچمها در داخل نهنج قرار میگیرند.هر گل داراي ۵ کاسبرگ آزاد، ۵ گلبرگ تعداد زیادي پرچم (بیش از ۴۰ عدد ) که روي دوایر متعددي قرار دارند، ومادگی از برچههاي متعدد مجزا تشکیل شده که داخل نهنج کوزه مانند را مفروش میکنند و هر کدام داراي یک تخمکواژگون میباشند خامه آن دراز و پر مانند است. هر برچه تبدیل به یک فندقه میشود که پس از رسیدن توسط نهنج کهگوشتی و قرمز شده احاطه میگردد. در اطراف دهانه نهنج کاسبرگها مشاهده میشود که در حال خشک شدن هستند وبه این میوه کاذب Cynorrhodon می گویند دانه فاقد آلبومن است.صفات عمومی تیرهگیاهان این تیره نامتجانس بوده و یک تیره زنجیرهاي را تشکیل میدهند و در همه آنها برگها متناوب، گوشوارك دار،گلها منظم، هرمافردیت، پنتامر میباشد تعداد پرچمها معمولا زًیاد است. تعداد برچهها و نوع میوه در گونههاي مختلفمتفاوت است.گیاهان این تیره را میتوان از نظر وضع نهنج، ساختان مادگی و نوع میوه به پنج زیر تیره تقسیم کرد.

اول- زیر تیره گلسرخ ها Rosideae

در این طایفه تخمدان کوزه مانند است. کاسبرگها و گل برگها بدهانه آن چسبیدهاند و در داخل آن برچهها به حالت آزادقرار دارند. خامه و کلاله آنها بسمت خارج برگشته است. پس از عمل لقاح جدار کوزه بزرگ و گوشتی میشود و برچه هارا که به فندقه متعددي تبدیل شدهاند در بر میگیرد، برگ در گیاهان این طایفه مرکب و ساقه غالباً خاردار است.
جنس معروف آن Rosa است که داراي یکصد گونه است و واریته هاي زیادي دارد. گل محمدي R. Damascena که از آن گلاب استخراج می شود در ایران کشت می گردد، رزهاي کاشته شده هیبریدهایی از نسترنه اي چینی  R. Fragrans ، R. Chinensis  می باشد.
دوم- زیر تیره توت فرنگی ها Potentilloideae
یکی از جنس هاي مهم این طایفه Potentilla است که گونه هاي وحشی آن در ایران فراوان است ولی یکی از گیاهان معروف آن توت فرنگی Fragaria Vesca است. در این طایفه نهنج محدب و برآمده است، برچه ها متعدد و مجزا که برروي نهنج متفرق می باشند و گلها داراي کاسه فرعی (کالیکول است).

مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:

توت فرنگی Fragaria Vesca برگها سه برچه اي و میوه آن فندقه مرکب است و پس از عمل لقاح نهنج نیز گوشتی آبدار شده یک نوع میوه کاذب را به وجود می آورد.
تمشک Rubus گل آن فاقد کاسبرگ فرعی و میوه آن شفت مرکب است یکی از گونه هاي مهم آن تمشک خوراکی Rubus Idaeus است که میوه آن خوراکی است.
علف نقرهاي Potentilla در این جنس نهنج برخلاف توت فرنگی گوشتی نمیشود و دو گونه زینتی دارد، یکی Atrosanguinea که گل آن قرمز رنگ خون و دیگري P. Fruticosa که داراي گلهاي زرد رنگ می باشد.سوم زیر تیره اسپیره Spireaoideae نهنج گل مسطح و برچه ها به طور پیرامونی برروي آن قرار گرفته اند و هر برچه داراي تعداد زیادي تخمک است میوه آنها فولیکول (برگه) است و مهمترین آن Spirea Crenata است که از گیاهان زینتی به شمار می رود. چهارم زیر تیره سیبی ها Pomoideae نهنج گل معقر و تخمدان معمولاً از ۲-۵ برچه بهم چسبیده ساخته شده که در داخل نهنج قرار گرفته و کاملاً با آناتصال دارند و میوه در این طایفه شفت است و از مجموع نهنج و برچه ها به وجود میآید. که درانتهاي آن کاسبرگ ها دیده می شوند.

مهمترین آنها عبارتند از:

شیرخشت Cotoneaster که چند گونه آن در ایران میروید و بعضی گونه هاي آن زینتی است که از جمله میتوان گونه C.Saticifolia را که زینتی است نام برد.
Pyracantha داراي گل آذین دیهیم است واغلب گونه هاي آن زینتی است. یک گونه معروف آن P. Coccinea که گلهايسفید و میوه صورتی رنگ دارد، و بیشتر گیاه شناسان آنرا جزو جنس Cotonoaster به شمار می آورند. به Cydonia Vulgaris که جزو درختان میوه است و دانه آن لعابدار است.
به ژاپنی Chanenomeles Japonica که از گیاهان زینتی است و گلهاي سرخ آن در بهار بسیار زیبا است.
گلابی Pyrus Communis که گلهاي آن سفید رنگاند و بساك پرچمهاي آن صورتی رنگ میباشد، جنس Pyrus گونه هاي متعدد در ایران دارد که میوه آن خوراکی است.
سیب Malus که امروزه آن را به جنس Pyrus برده اند و به نام Prus Malus می شناسند
ازگیل Mespilus Germanica که در جنگلهاي شمال میروید و به عنوان درخت میوه در باغات کشت می شود و کاسبرگهاي لوزي شکل آن پس از رسیدن میوه در اطراف آن باقی می ماند.
ازگیل ژاپنی Eriobotrya Japonica داراي میوه خوراکی است و در شمال کشور کشت می شود.
ولیک ها Coataegus که گونه هاي متعدد آن در ایران بحال وحشی می روید یک گونه آن زالزالک C.Monogyna که بسیار خاردار است و میوه گرد آن پس از رسیدن قرمز می شود. پستانک Sorbus Domestica میوه آن به شکل گلابی کوچک و خوراکی است و چوب آن در منبت کاري به کار میرود.پنجم زیر تیره گوجه ها Prunoideae در این طایفه مادگی ساده و از یک برچه تشکیل شده و داراي دو تخمک واژگون است، میوه شفت، برگها ساده گوشوارك دار است.

مهمترین گونه هاي این طایفه عبارتند از:

جنس Prunus که داراي گونه هاي زیادي است که از آن جمله میتوان گیلاس P. avium آلو P. domestica گوجه P Spinosa زرد آلو Prunus Armenica هلو (Persica Vulgaris) یا P. persica را نام برد. هلو برخلاف آنچه شهرت دارد
اصل آن از ایران نیست و از چین به ایران انتقال یافته و گل آن صورتی رنگ و هسته آن خشن و ناهموار است. بادام Amygdalus Communis میوه آن شفت و برون بر آن پس از مدتی میافتد، در آن دو دانه یافت میشود که معمولاً یکی از آنها لاغر شده و یا کاملاً از بین رفته است. از تیرههائی که با تیره گل سرخ در یک راسته قرار می گیرند عبارتند از:
تیره گل ناز Crassulaceae گیاهانی علفی با برگهاي ساده و گوشتی و بدون گوشوارك گل منظم با برچههاي مجزا، میوه
فولیکول دانه بدون آلبومن که گونه هاي زینتی آن عبارتند از گل ناز Sedum Grandiflorum گراسولالیکوپوئیوس
Crassula Lycopoides و کالانکوئه Kalanchoe
تیره انگور فرنگی Saxifragaceae برگها بدون گوشوارك و برچهها متصل به هم میوه کپسول یا سته، دانه بدون آلبومن
که مهمترین گونه هاي آن عبارتند از: هورتانسیا Hydrangea Hortensis نرگس درختی Philadelphus Coronarius دوتسیا Deutzia Scabra که در گلکاري بکار میرود و انگور فرنگی Ribes که داراي میوه خوراکی و در باغبانی به کار میرود. تیره چنار Platanaceae که یک گونه آن Platanus Orientalis در باغات کشور کشت میشود و در ارتفاعات بختیاري بحالت خودرو است.

۳ – تیره کاکتوس Caetaceae

این تیره شامل ۲۰ جنس و ۱۰۰۰ گونه است که همگی به استثناي یک جنس که افریقایی است گوشتی مخصوصصحراي مکزیک میباشند. یک گونه معروف آن گل عقربی Opuntia گیاهی است گوشتی که ساقه آن از صفحات په سبز رنگ راکت مانندي (راکت پینگ پنگ ) تشکیل شده و به یکدیگرمتصل شدهاند. برگها در اثر سازش با محیط بهصورت خار در آمده و هر خار داراي قلابهاي ریز زیادي هستند که انتهاي آن به طرف جلو خم شده است. گلها معمولاً بزرگ، مجزا، منظم و نر ماده هستند که اغلب در فصل بارندگی ظاهر میشوند، کاسبرگها ، گلبرگها وپرچمها به تعداد زیاد و بصورت مارپیچی روي نهنج قرار گرفتهاندبرچهها به تعداد ۴ تا ۵ که در امتداد مارپیچ مذکور واقع میباشند. تخمدان تحتانی و یک حجرهاي و داراي تخمکهای متعدد و واژگون هستند، خامه آزاد بوده و میوه سته، دانه پریسپرم دار می باشند اختصاصات عمومی تیره گیاهان گوشتی با شکلهاي متنوع و گلهاي کالیسی فلور و پلی استمون ، تخمدان حداقل از ۵ برچه بهم چسبیده تشکیلشده که داراي یک حجره یا تعداد زیادي تخمک واژگون میباشد، میوه سته، دانه پریسپرم دار است.مهمترین جنسها و گونه هائی که امروزه بعنوان گیاهان زینتی به کار م یروند

عبارتند از:

کاکتوس دم موشی Aporocactus گونه معروف آن A. Flagelliformis که داراي ساقه هاي آویزان می باشد و معمولاً ازسال چهار به بعد گل می دهد Clefatocactus ساقه استوانهاي و پوشیده از کرکهاي فراوانی است که این کرکها براي جلوگیري از تعرق زیاد وجلوگیري از تابش شدید آفتاب و همچنین خنک کردن هواي مجاور بهکار میرود. داراي گلهاي قرمز بوده و از اواخر سال چهارم به گل می نشیندبالش مادر شوهر Echinocactus از قطعات سبز رنگی تشکیل شده که به صورت نصف النهاري درحول محوري قرارگرفته و رویهم رفته شکل گروي پیدا کرده و داراي تقارن محوري هستند Ferocactus که از نظر شکل تا حدي شبیه جنس قبلی است.Mamilaria به شکل کروي یا استوانه اي میباشد که شاخه هاي غده مانند به صورت مارپیچی در روي ساقه یا محور اصلی قرار دارند. پوشیده از خار هستند و گونه هاي زینتی متعددي دارند.
Astraphytum که کم و بیش شکل ستاره را دارند.

۴ – تیره جعفري Umbeliferae

این تیره شامل ۱۵۰ جنس و ۳۰۰۰ گونه است که گل آذین در همه آنها به صورت چتر Umbelle می باشند و نام این تیره به همین علت Umbelliferae گذاشته شده است.یکی از گیاهان معروف این تیره شوکران کبیر (سقراط) Conium Maculatum که گیاهی دو ساله یا پایا است، ارتفاع آن بدومتر میرسد. داراي ساقهاي شیاردار ، صاف بدون کرك بوده و در روي آن لکههاي نامنظم بنفش رنگی مشاهدهمیشود. برگها متناوب پهنک آن بزرگ با بریدگیهاي عمیق و دمبرگ آنها داراي غلافی است، اطراف ساقه را میپوشاندگل آذین آن چتر مرکب است و در چتر اصلی حلقهاي مرکب از ۳ تا ۵ برگک یافت میشود که آنرا گریبان Involucre گویند. به علاوه در چتر فرعی Umbeliule آن حلقه کوچکتري است که از برگگهاي کوچکتر تشکیل شده و گریبانکInvolucelle نامیده می شود.گلهاي آن کوچک و سفید و پولیگام (گل نر + گل ماده و گل نر ماده ) هستند. هر گل از پنج کاسبرگ کوچک و پنج گلبرگ آزاد تشکیل شده است که لبه آنها به سمت داخل گل برگشته است.بعلاوه داراي پنج پرچم اپی پتال (نسبت به گلبرگها یکدرمیان) و یک تخمدان نیمه تحتانی دو برچهاي نیز میباشد کهدر آن دو خامه یافت میشود و در هر خانه یک تخمک واژگون جاي دارد. در لابه لاي تخمدان دو خامه کوتاه دیدهمیشود. میوه شیزوکارپ و پس از رسیدن به دو قسمت میشود، هر قسمت را مري کارپ مینامند.مري کارپها معمولاً به انتهاي میله باریک و دو شاخهاي به نام کارپوفور معلق میباشند. هر مري کارپ داراي یک سطحاتصال Comissurale تقریبا مًسطح و یک سطح خارجی گرد و مدور میباشد که در این قسمت پنج ضلع طولی کم وبیش برجسته که اضلاع اولیه نامیده میشود جلب نظر مینماید و این اضلاع با کاسبرگهاي گل مطابقت دارد. و حاشیهآنها کنگرهدار است و در فاصله دو ضلع مجاور فرو رفتگی وجود دارد که Vallecule نامیده میشوند. مریکارپ در محل هر ضلع داراي یکدسته چوب و آبکش نیز میباشد. دانه آلبومن دار و سرشار از چربی و دانه ها آلورون است صفات عمومی تیره عموماً نباتات علفی یکساله یا چند ساله اند. برگهایشان داراي غلاف و فاقد گوشوارك و پهنک آن معمولاً داراي بریدگی هاي مختلف الشکل و متنوعی است. گلاذین چتر ساده یا مرکب، گل منظم و پریانت پنتامر، نافه شامل ۵ پرچم اپی پتال مادگی نیمه تحتانی دو برچهاي دو خانه هر خانه داراي یک تخمک واژگون میوه شیزوکارپ دانه آلبومن دار میباشد.

مهمترین گیاهان این تیره عبارتند از:

هویج Daucus Carota که ریشه آن غدهاي و داراي مواد قندي است در میوه آن علاوه بر اضلاع اولیه، اضلاع ثانویه مشاهده می شوند که بیش از اضلاع اولیه نمو کرده است.
جعفري Petroselinum Hortense که برگهاي آن داراي بریدگیهاي عمیق است و خوراکی هستند.
کرفس Apium Graveolens که برگ و دمبرگ آن مصرف خوراکی دارد و در برگ آن قندي به نام اینولین وجود دارد.رازیانه Foeniculum Officinalis گیاهی است بسیار معطر و براي عطر دانه آن کشت میشود.
گشنیز Coriandrum Sativum که برگ آن خوراکی است.
شوید – شبیت Anethum Graveolens که ساقه و برگ آن خوراکی است.
گلپر Heracleum Prsicum که ساقه آن ضخیم و برگ آن بزرگ است و از میوه و دمبرگ آن استفاده میشودزیره Bunium Persicum که میوه آن معطر است.خوشاریزه Echinophora Platyloba که برگ آن براي معطر کردن ماست و دوغ مصرف میشود انقوزه Ferula Asa Foetida که از آن صمغ بد بویی به نام انقوزه بهدست میآید این جسم مسکن است و در داروسازي مورد استعمال دارد. اشق Dorema Amoniacum یکی از گیاهان داروتی است و از آن صمغی به همین نام به دست می آید.شوکران صغیر Aetusa Cynapinu که شباهت به جعفري دارد ولی سمی است. انیسون Pimpinella Anisum که دانه آن را بادیان رومی میگویند و بسیار معطر است.از تیره هاي مجاور میتوان تیره عشقه Araliaceae را نام برد که اختلافات آن با تیره جعفري در این است که گیاهان اینتیره اغلب چوبی و مادگی گل شامل ۲ تا ۵ برچه و میوه شفت یا سته است و مهمترین گیاهان آن عبارتند از عشقه(داردوس) Hedera Helix که داراي واریته و فرم هاي مختلف است که در گلکاري به کار میرود.
دیگر Fatsia Japonica که برگهاي آن پنچه اي و از گیاهان آپارتمانی محسوب میشود.

پیوسته گلبرگها Gamopetales

این زیر تیره داراي اختصاصات زیر میباشند:

جام گل پیوسته بوده و تشکیل لولهاي را میدهد. گلها غالباً داراي چهار یا پنج پیرامون، پوشش گل پنتامر یا ندرتاً تترامر هستند و در پنج پیرامونی دو پیرامون مربوط به نافه میباشند. قطعات موجود روي هر پیرامون یا پیرامون بعدي به طوري که در میان قرار گرفتهاند و تعداد این قطعات محدود و مشخص است. پرچم ها معمولاً به جامگل متصل هستند (باستثناي Campanulales و Ericales گاهی نافه آنها بهلت از بین رفتن پرچم خلفی ناقص شده دي دینام نامیده میشود. معمولاً مادگی در آنها از دو برچه تشکیل شده است. مهمترین تیرههاي پیوسته گلبرگها که از نظر کشاورزي حائز اهمیت هستند عبارتند از:

Oleaceae -1 تیره زیتون

این تیره شامل ۲۵ جنس و ۵۰۰ گونه است که در نواحی گرم و معتدل نیمکره شمالی می رویند. یکی از درختچه هاي که برگهاي آن در اوائل پاییز خزان میشود ولی بعضی از آنها تا اوائل بهار روي شاخه باقی میماند و بنابراین همیشه منظره سبز دارد. گل آذین آن خوشه مرکب و گلهاي آن کوچک و سفید رنگ هستند و در هر گل آن ۴ کاسبرگ بهم چسبیده ۴ گلبرگ لولهاي شکل و دو پرچم یافت میشود. پرچمها بجدار داخلی جامگل چسبیدهاند، تخمدان از دو برچه بهم پیوسته تشکیل شده و داراي دو خانه است و در هر خانه دو تخمک واژگون قرار دارد. میوه آن از نوع سته و سفید رنگ است و غالباً تا اواخر پائیز برروي شاخه باقی میماند و دانه داراي آلبومن گوشتی است. صفات عمومی تیره گیاهانی چوبی با برگهاي متقابل، گلهایشان منظم و هرمافردیت و پریانت معمولاً تترامر، ناقه معمولاً از دو برچم تشکیل یافته است، تخمدان فوقانی شامل دو برچه و دو حجره است و در حجره آن معمولاً دو تخمک واژگون قرار دارد. میوه کپسول سته یا شفت و گاهی هم فندقه بالدار است. دانه آلبومن دار است .