با کشف اثرات و کاربردهای آکسين ، دانشمندان علوم گیاهی ، با همکاری شیمیدان ها به فکر ساختن مواد مشابه آن افتادند و در نتیجه پنج گروه مواد شیمیایی مختلف یعنی ایندول ها ، نفتالین ها ، نفتوکسی ها، بنزوئیک ها و فنوکسی ها را که همگی دارای خاصیت آکسینی هستند، و بعضی از آنها به مراتب از اسید ایندول استیک قوی ترند، ایجاد کردند. در هر یک از این گروه ها تعداد زیادی مواد مختلف ساخته شده است که امروزه برای کارهای مختلف علمی و عملی مورد استفاده قرار می گیرند. در ساختمان تمام این مواد یک هسته حلقوی اشباع نشده و یک زنجیره جانبی اسیدی (یا مشتق از اسید) وجود دارد.[/vc_column_text][vc_message message_box_style=”solid-icon” message_box_color=”vista_blue”]اثرات آکسین ها[/vc_message][vc_column_text]بارزترین خصیصه اسید ایندول استیک اثری است که بر روی رشد طولی یاخته های ساقه دارد؛ بسیاری از تاثیرات این ماده مانند خمش های گرایشی معلول همبن خصیصه می باشند، بدین معنا که در حالت عادی ، آکسین در انتهای ساقه ساخته شده و بطور یک جهته یا قطبی در یاخته های پارانشیم بطرف ریشه حرکت می کند و ضمن این حرکت ، یاخته هایی را که در مسیر آن قرار دارند تحریک به رشد طولی می کند. هنگامی که ساقه جوان بطور یک طرفی تحت یک علامت محیطی مثل نور و یا گرانش زمین (قوه جاذبه) قرار بگیرد ، تعادل غلظت آکسین در دو طرف ساقه به هم می خورد و در نتیجه یاخته های آن طرفی که حاوی آکسین بیشتری است رشد بیشتری می کنند و ساقه به طرف مقابل خم می شود . در این مورد اثرات نور یک طرفه و گرانش بر عکس هم می باشند؛ یعنی نور یک طرفه باعث کم شدن غلظت هورمون در طرف روشن می گردد و در نتیجه گیاه به طرف روشنایی میل می کند، در صورتیکه گرانش باعث زیاد شدن اکسین در طرفی که به سمت زمین قرار دارد می شود و در نتیجه ، ساقه زمین گرایی منفی نشان می دهد و بطرف بالا منحرف می گردد. در اینجا لازم به تذکر است که حرکت قطبی ، مختص اسید ایندول استیک است و سایر آکسین ها چنین خاصیتی ندارند. اثر دیگری که بخصوص پس از استعمال خارجی آکسین ها در گیاهان برگ پهن بچشم میخورد “خم شدن برگ ها” از محل اتصال دمبرگ و ساقه به طرف زمین است. این خمش در اثر طویل شدن یاخته های قسمت بالایی محل اتصال دمبرگ به تنه ایجاد می گردد و بنابراین از نظر ساز و کار (مکانیزم ) عمل مشابه انواع گرایش می باشد .
از اثرات بسیار مهم دیگر آکسین ها نقش آنها در تقسیم یاخته، تولید ریشه، ایجاد لایه سوائی (لایه ای که باعث جدایی دمبرگ و دمگل و دم میوه از محل اتصال می شود ) ، گل انگیزی ، تولید و رشد و رسیدن میوه و بالاخره ایجاد غلبه جوانه انتهایی را نام برد.
عامل مهمی که در اثر آکسین ها موثر است غلظت این مواد در بافت گیاهی است . بطور کلی، حساسیت بافت های مختلف گاهی نسبت به غلظت آکسین ها با یکدیگر متفاوت است؛ بعنوان مثال: بافت های ساقه ، نسبت به آکسين ، بیش از بقیه بافت ها تحمل دارند در حالیکه بافت های ریشه از همه حساستر هستند. در هر بافت معین تا زمانی که غلظت آکسین از مقدار حداکثر تحمل آن بافت پائین تر باشد هورمون بر روی فعالیت های فیزیولوژیکی آن اثر انگیزشی دارد ولی هنگامی که غلظت این ماده از حد مذکور تجاوز کرد نه تنها اثر انگیزشی متوقف می شود بلکه یک اثر بازدارندگی نیز ظاهر می گردد. بر این اساس می توان پی برد که در حالیکه کار و ساز عمل آکسین در زمین گرایی ساقه و ریشه هر دو یکسان است ، چگونه ساقه به طرف بالا و ریشه به طرف پائین رشد می کنند. علت همانطور که ذکر شد حساسیت بیشتر سلول های ریشه نسبت به آکسین است. یعنی در حالیکه برای ساقه ، آن قسمتی که اکسین بیشتری دارد (قسمت زیرین) رشد بیشتری می کند در ریشه عکس این عمل اتفاق می افتد و رشد یاخته های قسمت زیرین به دلیل حساسیت آنها به آکسين کند و یا متوقف می شود و ریشه به طرف پائین خم می گردد . غلظت زیاد آکسین در بعضی بافت ها بویژه در گیاهان بسیار حساس (مانند لوبیا و سیب و انگور ) باعث منحرف کردن گیاه از روال طبیعی رشد خود و ایجاد پیچیدگی های غیر طبیعی در ساقه و لوله شدن برگ ها و انشعاب بیش از اندازه رگبرگ ها و غیره می گردد، که در بعضی موارد باعث نقصان رشد یا محصول می شوند و گاهی هم گیاه را کاملاً از بین می برد. از این پدیده در کشاورزی برای مبارزه با علف های هرز حساس استفاده زیادی به عمل می آید.
[/vc_column_text][vc_message message_box_style=”solid-icon” message_box_color=”vista_blue”]کاربرد آکسین ها در باغبانی[/vc_message][vc_column_text]در باغبانی، آکسین ها از پر مصرف ترین هورمون های گیاهی به شمار می آیند قسمت عمده پیشرفت باغبانی در چند دهه اخیر مدیون علم شیمی و موفقیت های آن در ساختن این هورمون ها می باشد. به غیر از موارد معدود، در نباتات کمتر واکنشی وجود دارد که حداقل در چند گونه گیاهی ، توسط آکسین ها (به تنهایی و یا در رابطه با سایر هورمون ها) کنترل نشود و این امر باعث شده که به غیر از مصارف ویژه مبارزه با علف های هرز برگ پهن، برای تنظیم رشد و نمو گیاهان باغبانی نیز مقدار زیادی آکسین تولید و به کار برده شود . أهم این کاربردها به قرار زیر می باشد:
الف : تنک کردن و جلوگیری از ریزش گل و میوه – از آزمایش ها چنین بر می آید که در گیاهان عالی ، علاوه بر جوانه انتهایی ساقه، میوه های در حال رشد و گل ها و برگ های جوان نیز منابع مهم تولید آکسین به شمار می روند. پایدار ماندن این اعضاء بر روی گیاه بستگی به تعادل بین میزان اکسین داخلی آنها و مقدار آکسین ساقه دارد : هرگاه به دلیلی این تعادل به هم بخورد در محل اتصال دمبرگ با دمگل یا میوه به ساقه یک لایه چوب پنبه ای به نام “لايه سوائی” ایجاد می گردد و اندام مربوطه از گیاه جدا می شود و ریزش می کند.
در باغبانی بویژه در میوه کاری به هم خوردن تعادل هورمونی گیاه مشکلات متعددی ایجاد می کند که در صورت عدم پیشگیری می تواند باعث تقلیل ، یا پائین آمدن کیفیت یا نابودی محصول شود. علت آنست که معمولاً، درختان میوه چندین برابر توانایی خود کل تولید می کنند که اگر همگی این گل ها تبدیل به میوه شود : اولا ً میوه ها ریز و نامرغوب خواهد شد؛ ثانياً درخت ضعیف خواهد گشت. نتیجتاً نه تنها بسیاری از میوه ها به دلیل عدم تغذیه کافی ریزش خواهد کرد بلکه احتمالاً درخت نخواهد توانست برای سال بعد مواد غذایی کافی ذخیره کند و در جوانه هایش عناصر اولیه گل را تشکیل دهد.
از طرف دیگر، گاهی عدم انجام تلقیح کافی، منجر به ریزش میوه های ضعیف تر در اواخر بهار (ريزش جو – درو) و نیز ریزش بیش از برداشت می گردد و میزان محصول قابل برداشت به شدت نقصان می یابد. برای پیشگیری از چنین مسائلی می توان با استفاده بموقع از محلول هایی از انواع آکسین به غلظت های ۵ تا ۲۰ قسمت در میلیون، هم گل های ضعیفتر را وادار به ریزش ساخته، از تولید بیش از حد میوه جلوگیری کرد و هم از ریزش های جودرو و پیش از برداشت ممانعت به عمل آورد.
ب : تولید بافت پینه ای – هنگامی که به دلایل مختلف (از جمله هرس کردن و قلمه گیری) گیاه زخم بردارد ، بلافاصله یاخته های پارانشیم ناحیه زخمی شروع به تقسیم کرده، با ایجاد بافتی یکنواخت، محل زخم را ترمیم می کند . این بافت که بینه نام دارد حاوی آکسین زیادی است. اثبات شده که قدرت تولید پینه در گیاهان مختلف رابطه مستقیمی با میزان اکسین یاخته های ناحیه زخم شده آنها دارد. از این امر در کشت بافت یعنی در ایجاد گیاهان جدید از کشت قطعه کوچکی از یک گیاه در محیط های مخصوص استفاده کرده یاخته های بافت کشت شده را وادار به تقسیم و ایجاد یک بافت پینه ای می کنند که پس از تخصصی شدن یاخته گیاه جدیدی به بوجود می آورد.
پ : ریشه دار کردن قلمه ها قدرت ریشه زایی در قلمه گیاهان مختلف متفاوت است. قلمه بعضی گیاهان (مانند بید و تبریزی و انگور) به راحتی ریشه دار می شود در بعضی دیگر (مانند گل سرخ، سیب و هلو) این امر به سختی انجام می پذیرد و در گروهی (مانند گردو و پسته) این امر تقریباً غیر ممکن است. آزمایش ها حاکی از آنست که قدرت ریشه زایی با غلظت آکسینی که در یاخته های بافت پینه ای ناحیه ته قلمه یافت می شود ارتباط مستقیم دارد. در باغبانی ، از همین پدیده برای ریشه دار ساختن قلمه گیاهانی که به سختی ریشه می دهند استفاده به عمل می آید – در اینجا دو نکته لازم به تذکر است:
اول اینکه اگر قلمه گیاهی ، اصولاً، قدرت ریشه زایی نداشته باشد نمی توان آنرا با استفاده از هورمون وادار به اینکار کرد.
دوم اینکه اثر آکسین ، صرفاً تولید عناصر اولیه ریش ها است و اگر این ماده مدت زیادی در محیط کشت باقی بماند از رشد ریشه های تولید شده جلوگیری خواهد کرد. البته در عمل، پس از اینکه ملکول های آکسين کار خود را انجام دادند ، یا توسط خود گیاه از بین می روند و یا توسط آب آبیاری شسته می شوند؛ بنابرین اشکالی در مورد رشد ریشه های تولید شده به وجود نمی آید. در حال حاضر، اینگونه کاربرد اکسین ها در دنیا عمومیت دارد و برای این منظور ، مخلوط های هورمونی خاصی به نام های روتان و هورمودین در بازارها وجود دارد. اکثر مخلوط ها، که معمولا به صورت پودر هستند شامل دو آکسین اسید ایندول بوتیریک و اسید نفتالین استیک می باشند که هر دو از آکسین های مصنوعی هستند .
ت : جلوگیری از رشد نرک ها و پاجوش ها – اکثرا ً پس از هرس های شدید، گیاه تعدادی شاخه غیر بارور به نام نرک تولید می کنند که میوه نمی دهد و باید هرس و حذف شود . اخیراً پی برده شده است که اگر محل زخم هرس را با محلول یک در صد اسید نفتالین استیک محلول پاشی ، یا رنگ آمیزی کنند از رشد نرکها جلوگیری خواهد شد. همین ماده برای جلوگیری از رویش پاجوشها در سیب نیز به کار رفته است.
ث : گلانگیزی و تولید میوه – از حدود ۴۰ سال پیش، اثر آکسین در وادار ساختن برخی گیاهان (مانند آناناس) به تولید گل ، شناخته شده و از آن زمان در سطح تجارتی معمول شده است.
بوته‌ها را قبل از اینکه شرایط طول روز برای گل دادن مناسب شود با اکسین محلول پی و همگی آنها را وادار به تولید گل می‌کنند. آکسين ، علاوه بر گل انگیزی ، میزان تولید میوه را در برخی نباتات – به‌ویژه در گیاهانی که مانند فلفل و گیاهان جالیزی میوه پردارند – بالا میبرد. انجیر و سایر نباتاتی را که تولید میوه در آنها، هم ناشی از لقاح وهم ناشی از بکر باری است، در صورت عدم گرده‌افشانی کافی، می‌توان با کاربرد آکسين وادار به تولید میوه و میوه‌ها را وادار به رشد ساخته و از ریزش آنها جلوگیری کرد. در انجیر مصرف آکسین مصنوعی 2 – ۴ – د ” باعث می‌شود که میوه تشکیل شده بدون هسته و نرم و در نتیجه نامطلوب باشد ولی اگر ماده دیگری به نام 2 – ۴ – ۵- ت که بسیار شبیه ماده قبلی است مصرف گردد، میوه هم رشد طبیعی می‌کند و هم حاوی هسته‌های پوک و توخالی می‌شود؛ بنابراین بازارپسندی آن بالا می‌رود. نمونه بسیار جالب دیگری از اثر آکسین بر رشد میوه را می‌توان در توت‌فرنگی‌هایی مشاهده کرد که بذور آن را در مراحل اولیه رشد، پس از تلقیح و تشکل میوه، از نهنج گوشتی حذف کرده‌ایم و در نتیجه، رشد میوه به یکباره متوقف شده است؛ حال اگر بجای بذور حذف شده غلظت مناسبی از آکسين بکار برده شود میوه به رشد طبیعی خود ادامه می‌دهد و رسیده خواهد شد.
ج . رشد طولی شاخه و غلبه جوانه انتهایی – مطالعه رشد و نمو شاخه‌های گیاهان، بخصوص درختان، نشان می‌دهد که تمام شاخه‌های همسال گیاه رشد مساوی ندارند. آزمایش نشان می‌دهد که جوانه انتهایی شاخه‌های سریع الرشد، معمولا، دارای اکسین بیشتری است. این آکسين علاوه بر تامین رشد طولی شاخه، از رشد جوانه‌های جانبی نیز جلوگیری کرده و هر چه فاصله جوانه جانبی تا جوانه انتهایی کمتر باشد این ممانعت با شدت بیشتری اعمال می‌گردد. این پدیده که غلبه جوانه انتهایی نامیده می‌شود با غلظت آکسینی که در جوانه انتهایی ایجاد می‌گردد و به‌صورت قطبی حرکت می‌کند نسبت مستقیم دارد. اثبات شده که آغشته کردن جوانه انتهایی به آکسين ، غلبه جوانه انتهایی را تشدید کرده، باعث ایجاد شاخه‌های بلند و ترکه ای می شود ؛ برعکس، بوسیله موادی که یا کار آکسین را خنثی می سازند یا با از بین بردن جوانه انتهائی مانع تولید آکسين می‌گردند می‌توان گیاه را وادار به تولید شاخه‌های فرعی متعدد و بوته‌ای شدن کرد.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_message message_box_style=”solid” message_box_color=”pink”]
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شرکت گلستان موج است.
[/vc_message][vc_message message_box_style=”solid” message_box_color=”peacoc”]استفاده از مطالب این بانک با ذکر منبع و لینک دادن به بانک بلامانع می باشد.
[/vc_message][vc_message message_box_style=”solid” message_box_color=”green” icon_fontawesome=”fa fa-check”]گلستان موج صرفا یک فضای مجازی نیست!!
[/vc_message][/vc_column][/vc_row]
