مقدمه
به طور كلي توليد مثل و بقاي موجودات زنده به سازگاري آنها به عوامل محيطي بستگي دارد گياهان
زراعي كنوني در واقع همان گياهان وحشي بوده كه در نتيجه انتخاب مصنوعي و فعاليت هاي زراعي
انسان تغيير يافته اند. در حال حاضر گياهان زراعي به دليل پيشبرد كيفيت و كميت، فاقد بخشي از
خصوصيات گياهان وحشي مي باشند. از جمله اين خصوصيات مي توان به خواب بذر اشاره نمود.
مكانيزم خواب بذر منجر به نايكنواختي در سبز شدن گياهان شده و امكان بقاي گونه را در طي زمان
ميسر مي سازد. ريزش بذر نيز از ديگر خصوصيات گياهان وحشي است كه امكان توزيع و پراكنش بذر و
درنتيجه امكان بهره برداري از محيط هاي مساعد را بوجود مي آورد. از خصوصيات ديگر گياهان وحشي
نايكنواختي و رسيدگي بذر مي باشد كه احتمال گريز از عوامل مساعد محيطي را فراهم مي آورد. گياهان
وحشي قدرت سازگاري بالايي با شرايط محيطي داشته و قادر به حفظ بقاي خود در نوسانات محيطي
هستند.
انسان در جريان اهلي سازي گياهان وحشي به طور ناآگاهانه و گاهي آگاهانه اين خصوصيات گياهان
وحشي را كه بقاي آنها را تضمين مي كند از آنها گرفته اند. چون يكنواختي و يكدستي در سيستم،
مديريت آسان تري را مي طلبد.
توليدات گياهي، اساس تامين غذا براي انسان را تشكيل مي دهند به طوري كه جيره غذايي بسياري از
مردم تقريبا به مصرف مستقيم فرآورده هاي گياهي متكي است، حتي گوشت و فراورده هاي دامي كه
گاهي به جيره غذايي انسان افزوده مي شود از توليدات گياهي منشا مي گيرند. حتي توليد الياف نيز به
طور مستقيم و غير مستقيم به توليدات زراعي وابسته است. بدين ترتيب به وضوح مشاهده مي شود كه
براي اطمينان از تامين نياز هاي جوامع انساني به توليدات گياهي در سطح جهان، رويكرد به توليد پايدار
فراورده هاي گياهي ضروري مي باشد.
4
همانگونه كه مي دانيد كشاورزي عبارتند از كشت و كار و توليد محصولات زراعي و دامي و علم
زراعت به فعاليت هاي از انسان اطلاق مي گردد كه به منظور تامين نيازمندي هاي بعضي از گياهان و در
نتيجه بهره گيري از حداكثر قدرت توليدي آنها منجر مي شود . اين فعاليت ها شامل كاشت ، داشت و
برداشت محصول مي باشد.
به طور كلي با رشد جمعيت نياز به مواد غذايي افزايش خواهد يافت در اين ميان سه راهكار در جهت
افزايش توليد محصولات غذايي وجود دارد.
– افزايش سطح زير كشت:
با توجه به اينكه سطح زير كشت در جهان تا حداكثر اندازه ممكن افزايش يافته است و زمين
هاي باقيمانده عمدتا مناطق حاشيه و نامناسب براي كشاورزي است درنتيجه استفاده از اين
راهكار نمي تواند راهگشاي مشكل تامين نياز غذايي باشد.
– افزايش عملكرد در واحد سطح:
اين روش از طريق به زراعي يا به نژادي صورت مي گيرد به طور مثال استفاده از ارقام اصلاح
شده ، تهيه بستر مطلوب ، انتخاب صحيح تاريخ و روش كاشت، تناوب زراعي ، بهبود عوامل
زراعي شامل كود ، آبياري ، زهكشي، كنترل آفات و بيماريها، استفاده صحيح از وسايل و
ادوات كشاورزي و بالاخره مهمتر از همه اين موارد ، تلفيق وتركيب صحيح اين عوامل در
انطباق با اكولوژي گياه كه موجب افزايش راندمان زراعت و توليد در واحد سطح مي گردد.
– استفاده مناسب از زمان براي استفاده كاراتر از منابع موجود:
به طور مثال مي توان از انواع چند كشتي ها و كشت هاي مخلوط در اين مورد كمك گرفت
بايد توجه داشت كه راهكارهاي انتخابي جهت افزايش توليد محصولات غذايي بسته به شرايط محيطي
حاكم متفاوت خواهد بود.
زراعت در شرايط تنش هاي محيطي ( Agriculture in environmental stress
(conditions
5
زراعت تحت تاثير متقابل عوامل ژنتيكي و عوامل محيطي مي باشد. هر چند كه عوامل ژنتيكي، سقف
عملكرد گياهان و پتانسيل توليد را تعيين مي كند، عوامل محيطي موجود شرايط دستيابي به اين پتانسيل را
فراهم مي سازند. دو تعريف عمده براي عملكرد وجود دارد كه عبارتند از:
عملكرد پتانسيل: ماكزيمم عملكردي كه در شرايط فاقد تنش حاصل مي شود و وابسته به ساختار ژنتيكي
گياهان است.
عملكرد واقعي: عملكردي كه در شرايط واقعي و در حضور تنش هاي محيطي حاصل مي شود.
اختلاف بين عملكرد پتانسيل و واقعي، ناشي از تنشهاي محيطي و شرايط نامساعد است كه تحت عنوان
خلاء عملكرد ناميده مي شود. هر چه شرايط، مساعد تر باشد اختلاف بين عملكرد پتانسيل و واقعي كمتر
خواهد بود.
تنش strss : در فيزيك به معناي وارد شدن نيرو در واحد سطح است. در بيولوژي، هر گونه شرايط
منفي و نامطلوب براي رشد و نمو گياهان را تنش گويند.به عبارت ديگر، تنش، نتيجه روند غير عادي
فرايندهاي فيزيولوژيكي است كه از تاثير يك يا تركيبي از عوامل زيستي و محيطي حاصل مي شود. در
حقيقت مقدار يا شدت نامناسب عوامل فوق است كه مي تواند به طور بالقوه براي موجود زنده مشكل
ساز باشد.
يكي از عوامل اقليمي كه توزيع و پراكنش گياهان را در سر تاسر جهان مشخص مي كند و ممكن است
باعث تغييرات مورفولوژيكي، فيزيولوژيكي و بيو شيميايي متعددي در گياه گردد كمبود ميزان آب در
دسترس است. آب آبياري از نهاده هاي نادر و با ارزش مي باشد و استفاده بهينه از آن براي بدست آوردن
حداكثر كارايي تحت شرايط محدوديت منابع بسيار حائز اهميت است به طوريكه موفقيت كشت
محصولات در مناطق خشك و نيمه خشك را محدود ترين منبع توليد يعني آب تعيين مي كند.
اندازه سلول حساس ترين بخش نسبت به كمبود آب مي باشد چون وابسته به آماس سلولي است.
مطالعات نشان مي دهند كه تنش ناشي از كمبود آب سبب كاهش رشد قسمتهاي مختلف گياه اعم از
ريشه ها و اندام هاي هوايي ، سطح برگ، ارتفاع، وزن خشك، بسته شدن روزنه ها، كاهش فتوسنتز و
فضاي بين سلولي، تخريب غشاي سلولي، تخريب و كاهش پروتئينها، تجمع اسيدهاي آمينه، تخريب
آنزيم ها، توليد مواد سمي، اختلالات هورموني نظير افزايش اسيد آبسسيك و كاهش ميزان هورمون هاي
6
محرك رشد، آسيب به رنگيزه ها و پلاستيد ها، كاهش كلروفيل و كاهش رشد ريشه مي گردد . وزن
مخصوص برگ نيز معمولاً با تنش آب افزايش مي يابد كه دليل آن حساسيت بيشتر گسترش برگ نسبت
به فتوسنتز، به كمبود آب است . تنش خشكي همچنين تجمع نيتروژن را در بافت گياهي تسريع مي كند .
كمبود آب موفولوژي برگ را تحت تأثير قرار داده كه به نوبه خود كلروفيل برگ را متأثر مي سازد. اين
تنش مي تواند منجر به شكست در توليد زايشي شود، گرده و سلولهاي مادر گرده به پساييدگي حساستر
مي باشند بنابراين نر عقيمي نتيجه تنش خشكي، در طي مرحله گلدهي است.
تحقيقات نشان مي دهد كه صدمه آفات در گياهان تحت شرايط مطلوب بيشتر از گياهان تحت تنش
خشكي مي باشد به عبارتي مي توان گفت كه مكانيسم هاي تنظيم براي كمبود آب ممكن است مقاومت
به آفات را بهبود ببخشيد.
از مشكلات عمده ديگر در جهان و ايران تنش شوري مي باشد. غلظت بالاي الكتروليت ها خصوصيت
رايج خاكهاي شور است. كاتيونهاي رايج مرتبط با شوري Mg+2 ،Ca+2 و + Na و آنيونهاي مرتبط با
شوري – SO4-2 ،Cl و – HOO3
مي باشند. آمار و ارقام حاكي از اين است كه با مديريت نادرست،
منابع آب و اراضي تحت آبياري به صورت جدي با مسئله شوري و ماندابي روبرو هستند.بر طبق
تخمينهاي FAO بطور سالانه 10 ميليون هكتار از زمينهاي آبياري شده به علت اثرات مضر شوري ناشي
از آبياري رها مي شوند. با توجه به وسعت زمينهاي قابل كشت شور يا تهديد به شوري مديريت نمك
براي تلاش جهت حفظ و تقويت توليد فيبر و غذا داراي اهميت است. بايد توجه داشت كه توليد
محصولات زراعي به ازاي هر واحد سطح در خاكهاي شور و يا با كيفيت پايين بطور كلي پر هزينه تر و
عملكرد محصول نيز كمتر است.
وجود نمك در محلول خاك كه حاصل شوري طبيعي يا آب آبياري است مي تواند رشد گياه را از سه
طريق افزايش پتانسيل اسمزي و بنابراين كاهش پتانسيل آب (خشكي فيزيولوژيك) ، افزايش غلظت
يونهاي بازدارنده متابوليسم گياهي (اثر ويژه نمك) و تأثير معكوس روي ساختمان خاك مانند كاهش
نفوذپذيري خاك به آب و هوا (اثر فيزيكي – شيميايي) كاهش دهد .
اثرات ويژه نمك اصولاً در برگهاي پير كه تعرق و سطح نمك در آنها بالاست اتفاق مي افتد. شوري
باعث پيري زودرس بافتها، ليگنيني شدن بخشهاي زيادي از آوندهاي چوبي، ممانعت رشد و تجمع ماده
7
خشك و كاهش هدايت روزنه اي، كند شدن و به تعويق افتادن رشد گياه و به موجب آن كاهش
عملكرد گياه مي شود.
شوري خاك مي تواند رشد گياه را به طور غير مستقيم و از طريق ممانعت از فرايندهاي بيولوژيكي خاك
مانند معدني شدن ازت و نيتريفيكاسيون تحت تأثير قرار دهد. اختلال در غشاء، سميت متابوليكي، ممانعت
فتوسنتز و كاهش جذب مواد غذايي فرايندهاي ديگري هستند كه تحت تأثير شوري قرار مي گيرند.
بايد توجه داشت كه هرچند اثرات عمده تنشهاي محيطي، اثرات اقتصادي از طريق كاهش رشد و
عملكرد است ولي تنشها، اثرات فرهنگي و اجتماعي نيز بر جوامع بشري دارند. كشاورزاني كه در شرايط
تنش هاي محيطي، زراعت مي كنند، هميشه خود را مردمي مظلوم و تحت ستم تلقي كرده و يك نوع
خود كم بيني اجباري بر اين جوامع حاكم است. اين افراد بسيار سخت كوش و پرتلاش بوده و كمتر،
فرصت تفريح و شادماني دارند.
عوامل موثر بر انتخاب نوع گياه و نحوه كشت
از جمله عواملي كه بر انتخاب گونه گياهي و نحوه كاشت موثر هستند مي توان به موارد زير اشاره كرد:
-1 عوامل محيطي نظير رطوبت و نور
-2 عوامل ادافيكي مثل EC ،pH ، بافت و ساختمان
-3 ماشين آلات موجود و تكنولوژي آن در منطقه كه بسته به امكانات موجود در هر منطقه
ومحصولات تعيين خواهد شد. به طور مثال در منطقه اي كه غلات، كشت و كار مي شوند
معمولا ماشين آلات مختص غلات استفاده مي شود و اگر بخواهيم محصول ديگري با نياز
هاي كشت و كاري متفاوت استفاده كنيم دسترسي به اين ماشين آلات، مشكل خواهد بود.
همچنين بين تكنولوژي و سطح زير كشت رابطه وجود دارد به طوري كه در مناطقي كه
امكانات كم است محصولات متنوع با سطح زير كشت كم كشت و كار مي شوند.
-4 آفات و بيماريها و توده هاي بومي آن منطقه : در هر منطقه گياهاني وجود دارد كه از مدت ها
قبل در اين منطقه كشت و كار مي شدند و در نتيجه تاحدودي به آفات و بيماري هاي خاص
آن منطقه سازگار شده اند. حال اگر گياهي از منطقه ديگر به اين منطقه منتقل شود ممكن است
8
با همه آفات و بيماريها مواجه شده و عملكرد آن كاهش يابد بهمين دليل است كه وقتي گياه
جديدي وارد اين منطقه مي شود، توصيه مي شود از همان ابتدا با سطح زير كشت زياد كشت
نگردد چون در اين صورت در اثر حمله آفات سطح زيادي از اراضي تحت تاثير قرار خواهد
گرفت.
-5 عوامل اقتصادي و اجتماعي: طبيعتا با افزايش جمعيت تقاضا افزايش خواهد يافت كه اين امر با
توجه به منطقه و نياز هاي آن روي قيمت تاثير گذار است. همچنين در توليد اقتصادي،
فسادپذيري ، سرعت حمل و نقل و فاصله شهر بسيار حائز اهميت است به طوريكه محصولات
فساد پذير و داراي ارزش غذايي بالا معمولا در اطراف شهر ها و محصولات فساد ناپذير با
ارزش غذايي كمتر در فاصله بيشتري از شهر ها كشت و كار مي شوند.
عمق كاشت
اصولاً هنگام بذر كاري بايستي سعي شود كه روي بذر با مقداري خاك پوشيده شود تا بذر در تماس
كافي با ذرات خاك باشد. كشت بسيار عميق يا بسيار سطحي مطلوب نيست. در كشت خيلي كم عمق
بذرها در معرض گرماي خورشيد، حملات پرندگان، حشرات و خشكي قرار مي گيرند و چنانچه بذر
خيلي عميق كاشته شود، ممكن است جوانه زني بذر و خروج گياهچه با مشكل مواجه شود.
دو دسته عوامل بر تعيين عمق كاشت تأثير مي گذارند.
– عوامل خاك: (بافت خاك- سرعت خشك شدن خاك – حرارت خاك)
– عوامل گياهي: (عادت جوانه زني و رويش – اندازه بذر)
نكات زير در تعيين عمق كاشت بايد رعايت گردد:
? عمق كاشت در شرايط ديم، بيشتر و تراكم گياه، كمتر است.
? در خاك سبك، عمق كاشت بيشتر است.
? بذور اپي جيل در عمق كمتر كشت مي شوند.
بذرهاي درشت تر در عمق بيشتر كاشته مي شوند
جزوه زراعت تکمیلی کارشناسی ارشد
برای دانلود فایل کلیک کنید
جزوه زراعت تکمیلی کارشناسی ارشد
