نام علمی گیلاس Cerasus avium می‌باشد از جنس Cerasus و از تیره Rosaceae است. درخت گیلاس بدون خار و دارای میوه گوشت‌دار و محتوی یک هسته است. دارای گونه‌های متعدد و در تمام ایران پراکنده می باشد. از گیلاس علاوه بر مصرف به عنوان میوه خام ، مربا و کمپوت ساخته می‌شود. برگ آن به صورت دم کرده برای درمان بیماری کلیه و کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. گیلاس میوه ی کوچک، گرد و ملین است که در هنگام چیدن به رنگ قرمز یا سیاه می باشد و دارای یک هسته است. در واقع در طبیعت سه نوع گیلاس به رنگ های قرمز، سیاه و زرد یافت می شود. گیلاس ها را همیشه رسیده می چینند زیرا پس از چیدن به خوبی رشد نمی کنند و شما می توانید آن را تنها ۱ تا ۳ روز به خوبی نگهداری نمایید.
به عقیده ی متخصصان آمریکایی چربی های شکمی باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان ها شده و خطر بروز پوکی استخوان را افزایش می دهند. همه ی ما زمانی که متوجه می شویم شکممان بزرگ تر از حد معمول شده است قبل از هر چیزی نگران تناسب و زیبایی انداممان می شویم و اینکه لباس هایمان تنگ شده اند. در حالی که این مسئله جدی تر از این حرف هاست. چربی انباشته شده در ناحیه ی شکم حتی باعث بروز میگرن و سردرد می شود. دلایل متعددی نیز برای چاقی شکم وجود دارد که در زیر به مهمترین آن ها اشاره می کنیم:
این گیاه احتمالا از منطقه‌ای بین دریای سیاه و دریای خزر منشا گرفته است. ولی به نظر می‌رسد که در زمانهای قدیم آن را به اروپا برده باشند. بیشتر ارقام کشت شده آن در سرتاسر دنیا از اروپا منشا گرفته‌اند، ولی تعدادی از ارقام مهم ، در مناطق گیلاس خیز محلی انتخاب یا اصلاح گردیده‌اند.
گلها به رنگ سفید یا به رنگ سرخ ، معمولا با دمگل فرعی ، منفرد یا گروهی یا خوشه‌ای ، لوله گل فنجانی شکل یا لوله‌ای و گلها بدون دمگل ، خامه شیاردار ، کلاله چال‌دار ، تخمدان معمولا بدون کرک ، هسته صاف یا شیاردار و سوراخ سوراخ.
گلهای گیلاس در دستجات غیر مختلط ۲ تا ۴ تایی به صورت جانبی روی اسپورهای کوتاه یا نزدیک به قاعده شاخه‌های طویل‌تر تشکیل می‌شود. در گیلاس گلها فقط روی جوانه‌هایی که در آنها برگهای همراه نسبتا زودتر در تابستان باز می‌شوند، بوجود می‌آید. گل معمولا دارای یک مادگی هستند، ولی بعد از تابستانهای خیلی داغ ممکن است دو مادگی در هر گل تشکیل شود، که منجر به بوجود آمدن میوه‌های دو تایی می‌شود که یک وضعیت نامطلوبی را بوجود می‌آورد.
سطح پراکندگی و انتشار این درخت خیلی وسیع است یعنی در آب و هوای گرم معتدل و سرد معتدل سبز شده و محصول کافی می دهد. مع هذا بهترین هوا برای زندگی این درخت نقاط معتدل سرد مانند نواحی کوهستانی می‌باشد با توجه به اینکه گیلاس در مقابل پوسیدگی قهوه‌ای ، حساس می‌باشد، بایستی در جایی که آب و هوا برای توسعه این بیماری ، خیلی سرد یا خیلی خشک می‌باشد کشت گردد. در مناطقی که دارای بارانهای زمستانه خوب و تابستانهای خشک و خنک هستند ایده‌آل می‌باشند.
درخت گیلاس در هر نوع زمین روئیده و رشد کافی می‌نماید. فقط از زمینهای رسی مرطوب و یا خیلی خشک گریزان هستند. درخت گیلاس را در هر جهت می‌کارند ولی در فرمهای پهن از کشت آن رو به جنوب یعنی نقاطی که در مقابل آفتاب قرار می‌گیرد باید خودداری نمود.
افزایش مواد جامد قابل حل (قندها) و افزایش رنگ میوه به عنوان بهترین شاخص رسیدگی مورد توجه قرار گرفته است، ولی شواهد اخیرا نشان می‌دهد که نیروی لازم برای جدا کردن میوه از درخت ممکن است بهتر باشد. وقتی میوه می‌رسد اتصال بین شاخه میوه سست شده و نیروی کاهش یافته لازم برای جدا کردن میوه از درخت را می‌توان اندازه‌گیری کرده و به عنوان شاخص رسیدگی بکار برد.
برای پیوند گیلاس از پیوند شکمی ، شکافی و پیوند انگلیسی استفاده می‌نمایند ولی پیوند شکمی از سایر انواع پیوند‌ها بسیار معمول است. برای پیوند شکمی باید در اوایل شهریور اقدام نمود. مخصوصا اگر پایه از بذر عمل آمده باشد و یا آلبالو تلخه باشد، باید یک ماه دیرتر یعنی در مهر ماه باید اقدام به این امر نمود. در پاره‌ای از انواع گیلاسهای خارجی باید همیشه و حتما نزدیک سطح زمین یعنی ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری پیوند نمود. راجع به پیوند انگلیسی این نکته قابل توجه است که هر گاه عمل پیوند از اواخر شهریور تا اواسط مهر ماه انجام بگیرد بهترین نتیجه را می‌دهد.
گیلاس ها را بهتر است تازه تازه پس از چیدن از درخت تناول کرد. اغلب از گیلاس، مربا و یا ژله درست می کنند زیرا نمی توان آن را به صورت تازه ذخیره و نگه داری کرد، ولی می توان آن ها را فریز کرد؛ البته بهتر است که اول هسته های آن در آورده شود.
بر طبق آخرین و بهترین اخبار به دست آمده مشخص گردیده که گیلاس ها منبع غنی آنتی اکسیدان ها هستند.گیلاس ها غذای متداولی در عصر حجر بوده اند و باستان شناسان بقایای هسته های گیلاس را در بسیاری از غارها و صخره های مسکونی ما قبل تاریخ یافته اند گیلاس شیرین (Prunus avium)یک میوه فصلی است که امروزه به غیر از مصرف تازه ی آن، می توان به خوبی از میوه خشک آن و یا به صورت آب میوه استفاده کرد. گروه های گیاه شناختی زیر مجموعه درخت های گیلاس شامل: درختان آلو، هلو، بادام و زردآلو است و نه تنها از میوه درخت گیلاس، بلکه از شکوفه ها و چوب آن نیز استفاده می گردد.برای این که ارزش این گیاه را بدانیم کافی است بگوییم تمام قسمت های این میوه یعنی: گوشت، دم، هسته، برگ و ساقه ی آن در طب و صنعت استعمال دارد. همه ی ما از مصرف گیلاس تازه در یک روز گرم تابستانی لذت می بریم؛ این میوه دارای چربی کم و فیبر زیاد است و اگر شما درمان های گیاهی را قبول داشته باشید، بدانید که گواتر مزمن با خوردن گیلاس تا حد زیادی کنترل می شود و همچنین مانند یک عامل تخلیه و زهکشی در مجاری ادرار و لوله های هاضمه کار می کند و سنگ ها را از بین می برد و مصرف آن در حد مناسب به مبتلایان به دیابت و ورم مفاصل توصیه می شود زیرا میوه ای است که نشاسته ی کمی دارد و قندش برای افراد دیابتی زیان بار نیست(البته باز هم تاکید می شود که اگر به میزان توصیه شده توسط متخصص تغذیه مصرف شود). گیلاس همچنین مسکن اعصاب بوده، ملین است، خون را پاک و معده را نیز تمیز می کند و جوشانده ی دم گیلاس برای دفع سنگ های مثانه و تمیز کردن مجاری ادرار در طب تجربی مصرف دائم دارد.
هر ۱۰۰ گرم گیلاس (حدود ۱۴عدد گیلاس متوسط) دارای این ترکیبات است:
انرژی ۷۲/۰۶کیلو کالری
رطوبت ۸۰/۷۴گرم
کربوهیدرات ۱۶/۶۰گرم
پروتئین ۱/۲۱گرم
چربی ۰/۶۹ گرم
فیبر ۱/۸۷ گرم
کلسیم ۱۴/۷۱ میلی گرم
فسفر ۱۹/۱۲میلی گرم
آهن ۰/۳۸ میلی گرم
پتاسیم ۲۲۳/۵ میلی گرم
فلوئور ۲۵میلروگرم
منیزیوم ۱۱/۷۶میلی گرم
ویتامین آ ۲۱/۴۷ RE
ویتامین ث ۷/۰۶میلی گرم
اسید فولیک ۴/۱۲ میلروگرم
و دیگر مواد معدنی …
راهنمایی های تغذیه ای
چربی اشباع شده در گیلاس بسیار کم است. کلسترول ندارد (مانند سایر گیاهان)، سدیم ندارد، فیبر خوراکی بالایی دارد، از ویتامین C بالایی برخوردار است.
خواص غذایی و درمانی گیلاس
مجاری ادراری و لوله ی گوارشی را ضد عفونی می کند.
* برای افراد دیابتی مضر نیست زیرا قند آن از نوع سوربیتول است که ۷۰ درصد آن در بدن انسان بدون اینکه به گلوگز تبدیل شود، صرف تولید انرژی می شود.
* گیلاس شیرین ملین خوبی است و یبوست را رفع می کند.
* طبیعتی سرد دارد و مصرف زیاد آن باعث نفخ معده می شود.
* اعصاب را آرام می کند.
* معده را ضدعفونی می کند.
* سموم بدن را دفع می کند و خون را تصفیه می کند. گیلاس شیرین برای رفع یبوست و آلبالوی ترش برای رفع اسهال مفید است.
* خوردن گیلاس برای افرادی که تصلب شرائین ، ناراحتی کبد و مکل جمع شدن گاز در روده ها را دارند، مؤثر و مفید است.
* گیلاس باید به خوبی جویده شود تا به راحتی هضم شود.
* خوردن گیلاس بعد از غذا باعث سوء هاضمه و نفخ می شود، چون از هضم سریع غذا جلوگیری می کند. به همین دلیل توصیه می شود که بعد از غذا مصرف نشود.
* خوردن گیلاس قبل از غذا شخص را سیر می کند و جلوی اشتهای او را می گیرد و در عین حال او را چاق نمی کند. بنابراین افراد چاقی که می خواهند لاغر شوند، می توانند گیلاس را قبل از غذا مصرف کنند. البته نباید در مصرف آن زیاده روی کنند.
* جوشانده برگ گیلاس در شیر، ملین خوبی است.
* در طب سنتی معتقدند که گیلاس برای رفع خشکی حلق و ریه مفید است .
* عصاره گیلاس یک ضد باکتری علیه فساد و پوسیدگی دندان است . در بررسی ها مشاهده شده است که عصاره گیلاس سیاه تا ۸۹ درصد فعالیت آنزیم های عامل تشکیل پلاک دندان را متوقف می کند.
* در گذشته پزشکان از گیلاس سیاه برای معالجه سنگ کلیه و ناراحتی های کیسه صفرا استفاده می کردند.
