گلسنگ ها
LES LICHENS
گلسنگها که رده سوم از تالوفیت ها را تشکیل می دهند غالبا از اجتماع يک جلبک سبز یا آبی و یک قارچ از فامیل آسکومیست یا بازیدیومیست به وجود می آیند . این اجتماع که در حقیقت یک معاوضه غذائی متقابل است همزیستی (Symbiose) نامیده می شود بدین معنی که جلبک مواد ئیدروکربنه را که قارچ قادر به تهیه کردن آن نیست تهیه می کند و در دسترس قارچ می گذارد وقارچ هم مواد معدنی به جلبک می دهد و بعلاوه جلیکی را از خطر خشکی محافظت می کند.
ساختمان خارجی گلسنگ – گلسنگها به صورت ریسه هائی (Thalles) دیده می شوند و شکل بزرگی آنها بسته به جنس قارچ و جلبکی که آنها را تشکیل می دهند فرق می کند و از این جهت آنها را به سه قسمت تقسیم می کنند :
1- ليکن کروستاسه (Lichens crustacces)– این گلسنگها به شكل قشر نازکی در روی تخته سنگ و یا چوب رشد کرده و میزبان خود را حل کرده و از بین می برند مانند گونه معروف به گرافیس الگانس (Graphis elegane) .
2- ليكن فولياسه (Lichens foliacces) – که به شکل صفحات کم و بیش پهن و منشعبی است که به وسیله رشته های باریکی بنام Rhizines به ميزبان می چسبد مانند گونه گزانتور یا پاريه تاريا (Xanthoria parietaria)
٣- ليكن فروتيكولو (Lichens fruticuleux) – این گلسنگها استوانه ای شکل و به صورت شاخه های منشعبی وجود دارند که به واسطة قاعده خود به میزبان چسبیده است مانند گونه معروف به ستر اریا ایسلاندیکا (Cetraria Islandica) و ضمنا محتوی نشاسته است و در ایسلند به منزله نان مصرف می شود . رشته های قارچی موجود در گلسنگها ژلاتینی بوده و به همین علت به سهولت آب را جذب کرده و به سختی از دست می دهد . رنگی گلسنگها متفاوت است و از همین نظر مي توان گونه های مختلف آنها را از هم مشخص کرد ، گلسنگها به رنگ سفید و سیاه ، خاکستری ، زرد ، قرمز ، سبز و قهوه ای دیده می شوند.
ساختمان داخلی گلسنگ ها – اگر مقطع عرضی گلسنگی را در نظر بگیریم ديده می شود که از قسمتهای زیر ساخته شده :
در سطح برین و زیرین آن طبقاتی از سلول وجود دارد که آنرا پارانشیم دروغی(Pseudoparenchyme) می نامند. در طبقه زیرین بعلاوه رشته هائی دیده می شود که گلسنگها را به میزبان خود می چسباند و بوسیله آنها مواد غذائی را جذب می کند ، این رشته های باریک را ريزين (Rhizines) می نامند. بین این دو قسمت طبقه وسطی (Zone medullaire) وجود دارد که در آن دو بافت کاملا مشخص از یکدیگر قرار دارند یک قسمت اليافی که منشعب و دارای دیواره های عرضی می باشد و همان الياف قارچ را تشکل می دهد و آنها را هیف (Hyphes) می نامند. در بین این الیاف سلولهای کوچک سبز یا سبز مایل به آبی دیده می شود که منفرد و یا به طور رشته دنبال یکدیگر قرار دارد ، این سلولها همان سلولهای جلبک بوده و آنها را گونیدی( Gonidier) می نامند.
تولید مثل گلسنگ ها
در گلسنگها تولید مثل به طرق مختلف انجام می گیرد :
1- در برخی از گلسنگها در موقع تولید مثل در سطح گلسنگ حفره های کوچکی به رنگ زرد بوجود می اید که آنها را Apothecies گویند قطر این حفره ها به چند میلیمتر می رسد و در حقیقت شبیه پریتس هائی است که در آسکومیست ها شرح داده شد. آسكوسپرهائی که در داخل آپوتسی تشکیل می شود پس از پاره شدن جدار آسکی آزاد شده و بوسیله باد، حشرات و یا عوامل مختلف به نقاط دیگر حمل شده در این نقطه ریسه های قارچی ایجاد می کند که چنانچه با گنبديها مجاور شود گلسنگی جدیدی می سازد . به طوریکه دیده می شود در این طريقه تولید مثل اتفاقی یا شانسی است.
2- در برخی دیگر از گلسنگها تولید مثل به وسیله Soredies انجام می گیرد در این حالت گنیدیها از ریسه های قارچ احاطه شده و سپس آزاد می شود . گنیدیها در نقاط مختلف روی ریسه ها تشکیل شده و با چشم غیر مسلح به صورت گرد و غبار زرد رنگی دیده می شود در این طريقة توليد مثل اتفاق و شانس دخالتی نداشته و گنیدیها در هر نقطه ای که شرایط مساعد باشد کلنگی جدیدی ایجاد می کند.
موارد استعمال گلسنگ ها
در نقاط سردسیرشمالی مثل فنلاند، ايسلند و غیره از گلستها طی عملیات مخصوص غذاهای متنوعی تهیه می کنند. در برخی از گلسنگها ماده نشاسته ای که با ید آبی رنگی می شود وجود دارد به نام ليکنين (Lichenine) این ماده در آب سرد متورم شده و در آب جوش حل می شود و پس از سرد شدن ماده ژلاتینی ایجاد می کند از این خاصیت برای تهیه غذا ها استفاده می کنند ليکنين تحت تأثير اسيدها به دکستروز تبدیل شده و به مصرف غذائی می رسد.از برخی از گلسنگها مواد رنگی استخراج می کنند تورنسل که در شیمی مورد استفاده زیادی دارد یکی از فرآورده هائی است که از گلسنگها بدست می آید بعلاوه از گلسنگها در تهیه عطر نیز استفاده می شود .
