پس از باغبانی مستمر در خاک یک سان برای چندین سال متوالی، واضح است که خاک حاوی گونه‌های مختلف از باکتری‌های بیماری زا، قارچها، ویروس‌ها، حشرات ونماتودها خواهد شد. از این رو، شانس هجوم بیماری در گیاهانی که در خاک یک سان رشد می‌کنند بسیار بالا است. در چنین شرایطی، ضد عفونی کردن خاک مفید است و باعث بهبود کیفیت خاک می‌گردد. هم چنین ضد عفونی کردن تخم علف‌های هرز به کنترل علف‌های هرز کمک می‌کند. به طور کلی، ضد عفونی کردن خاک باعث صرفه جویی در زمان میشود و درد سرهای آینده‌ی باغبانان را کاهش می‌دهد. بدون شک، تولید کنندگان مواد غذایی و کشاورزان ترجیح می‌دهند کاشت دانه و نهال را در خاک استریل انجام دهند.
باغبانی در گل دان با استفاده از خاک سترون یک روش آسان برای حفظ گیاهان سالم است. شما می‌توانید هر دانه یا نهال را به طور مستقیم در گل دان‌های حاوی خاک استریل بکارید یا پیوند بزنید. متأسفانه، مخلوط‌های خاک گل دان که دارای بر چسب استریل هستند معمولاً حاوی تخم حشرات، قارچهای خاکی و تخم علف‌های هرز می‌باشند. بنا بر این، بهتر است خاک را در خانه با استفاده از روش‌های ساده ضد عفونی کنید. در این فرایند، بسیار مهم و ساده است که مقدار خاک تحت درمان قابل کنترل باشد. در زیر توضیح می‌دهیم طی چه مراحلی می‌توان به تنهایی خاک گل دان را ضد عفونی نمود.
• برای ضد عفونی کردن خاک گل دان، مانند روش‌های دیگر از گرما استفاده میشود. و ما می‌توانیم درخانه با استفاده ازکباب پز گازی یا فر، خاک را ضد عفونی کنیم. مراحل آماده سازی برای هر دو مورد یک سان است. بنا بر این شما می‌توانید یک روش مناسب را انتخاب کنید.
• اگر در حال آماده سازی مخلوط خاک گل دان خانگی هستید، مواد لازم مانند خاک پیت، کود دامی و کود را به خاک بیافزایید. مقدار نهایی در وضع ایده آل باید ۵ فنجان باشد. اگر خاک گل دانتان آماده است، می‌توانید مستقیماً مرحله‌ی بعد را انجام دهید.
• مخلوط خاک گل دان را در یک کیسه‌ی گرم پر کنید. مقداری آب (در حدود یک لیوان) در کیسه بریزید و کاملاً مخلوط کنید تا خاک مرطوب گردد (نه کاملاً خیس یا تر). کیسه را با یک نخ به درستی ببندید و بگذارید روی تابه ته نشین شود.
• مرحله‌ی بعد ایجاد ۲ – ۳ سوراخ کوچک در بالای کیسه است. این سوراخ‌ها باعث می‌شوند تا بخار آزادانه خارج شود و به کاهش فشار در داخل کیسه نیز کمک می‌کنند. می‌توانید در یکی از سوراخ‌ها یک دماسنج قرار دهید و آن را درون خاک فرو ببرید.
• یکی از موارد احتیاطی در مورد ضد عفونی کردن خاک این است که دمای فر یا کباب‌پز نباید به بیش از ۱۸۰ درجه‌ی فارنهایت برسد. اگر درجه‌ی حرارت بالاتر از حد گفته شده باشد برخی از اجزای خاک به مواد مضر برای گیاهان تبدیل می‌شوند.
• اگر از فر استفاده می‌کنید دمای آن را تنظیم کنید و مدتی صبر کنید تا دماسنج دمای ۱۸۰ درجه‌ی فارنهایت را نشان دهد. برای ضد عفونی کردن خاک در یک فر گازی ممکن است رسیدن به دمای مورد نظر۲ الی ۵ر۲ ساعت طول بکشد.
• مطمئن باشید ساعتی که برای خواندن دما از آن استفاده می‌کنید دقیق است. می‌توانید در دمای ۱۸۰ درجه به مدت نیم ساعت یا بیشتر به ضد عفونی کردن خاک ادامه دهید. خاک را از روی فر یا کباب پز بردارید و بگذارید تا مدتی خنک شود.
ضد عفونی کردن خاک یک روش استاندارد در کشاورزی ارگانیک به شمار می‌رود. استریل کردن خاک باغ برای یک باغبان مبتدی، ممکن است کاری عجیب و چالش برانگیز به نظر بیاید. اما، این طور نیست، و شما می‌توانید با استفاده از دستور العمل‌های پایه این کار را انجام دهید. در این جا، از گرما و اشعه‌ی خورشید برای از بین بردن میکروب‌های خاک استفاده میشود. بنا بر این این روش به ضد عفونی کردن خورشیدی یا آفتاب دهی (به معنی قرار گرفتن در معرض اشعه‌ی خورشید) معروف است. اگر می‌خواهید برای ضد عفونی کردن خاک باغ از روش آفتاب دهی استفاده کنید، دستور العمل‌های گام به گام زیر را دنبال کنید.
• این روش در تابستان به بهترین نحو انجام میشود زیرا دمای روز در اوج خود قرار دارد. همان طور که انتظار می‌رود، ضد عفونی کردن خاک باغ به روش خورشیدی در مناطق سرد ممکن است مدت بیشتری طول بکشد. اول از همه، از شر تمام علف‌های هرز ناخواسته خلاص شوید و آت و آشغال‌ها را دور بریزید.
• قسمتی از خاک‌های باغ را که می‌خواهید ضد عفونی کنید روتوتیل کنید (که همان خرد کردن است). اگر قادر به انجام این کار نیستید، می‌توانید از این مرحله صرف نظر کنید. خاک را به طور کامل آب یاری کنید، و مطمئن شوید که آب تا عمق ۱۸ اینچ نفوذ کرده است. پس از آن، با یک ورقه‌ی پلاستیکی شفاف تمام منطقه را بپوشانید.
• برای ثابت نگه داشتن کیسه در محل، می‌توانید در وسط و طرفین آن، آجرهای بزرگ قرار دهید. پلاستیک باید برای مدت ۴ هفته باقی بماند. ولی اگر آب و هوای منطقه‌ی شما سرد باشد، دوره‌ی ضدعفونی ۵ر۱ – ۲ ماه طول می‌کشد.
• برای انجام آفتاب دهی مؤثر، دمای ۱۱۴ درجه‌ی فارنهایت توصیه میشود. می‌توانید برای حصول اطمینان از رسیدن به درجه حرارت مورد نظر، دمای داخل کیسه‌ی پلاستیکی را بررسی کنید. بر این اساس، می‌توانید دوره‌ی ضد عفونی خورشیدی را تنظیم کنید.
• تا این جا لایه‌ی بیرونی خاک ضد عفونی شده است. برای به دست آوردن نتایج بهتر، خاک را برگردانید. آن را به طور مساوی آب یاری کنید و با ورق پلاستیکی دیگری بپوشانید. در اطراف پلاستیک وزنه قرار دهید و آفتاب دهی را به مدت ۴ هفته ادامه دهید (۵ر۱ – ۲ ماه در مناطق سرد).
در واقع، باغبانی در خاک ضد عفونی شده یک راه مطمئن برای جلو گیری از بیماریهای خاک و رشد علف‌های هرز به حساب می‌آید. اما نقطه ضعف آن این است که میکروب‌های مفید خاک را که مسئول غنی سازی مواد مغذی آن می‌باشند نیز از بین میبرد. بنا بر این برای پر کردن دو باره‌ی خاک با باکتری‌های مفید و میکرو ارگانیسم‌ها، می‌توانید مقادیر کافی از کود آلی را به آن بیافزایید. از گل‌های باغ خود به خوبی مراقبت کنید تا آنها بتوانند با حداقل مشکلات به خوبی رشد کنن
عموماً خاک محیط بیولوژیکی حاوی اغلب بیمارگرها و غیر بیمارگرها می باشد.بیمارگرهای گیاهی خاکزی که عمدتاً شامل قارچها،باکتریها و نماتدها هستند در پروسه پاستوریزاسیون خاک بمقدار زیادی تحت تأثیر قرار گرفته و از بین می روند.در این روش بسته به حجم کار مقداری از مخلوط خاک مرطوب را در دستگاه طراحی شده برای این منظور ریخته و در حرارت ۷۲ درجه سانتیگراد و به طور یکنواخت گرم می نمایند.شرایط گرم نمودن خاک باید طوری باشد که تمام قسمت های خاک به یک اندازه حرارت ببیند.اجرای این روش ضدعفونی نمودن خاک مستلزم ساخت دستگاه فلزی دوار می باشد که حول یک محور چرخیده و در زیر آن شعله آتش که ممکن است از سوختهای فسیلی و یا برق تأمین گردد به چرخش درآمده و بعد از گذشت چند دقیقه تا چند ساعت بسته به حجم خاک موجود در مخزن،خاک ضدعفونی خواهد گردید.حرارت موجود در قسمتهای مختلف خاک طی مدت ۳۰ دقیقه باید حتماً به ۱۸۰ فارنهایت برسد.این روش باعث از بین رفتن بسیاری از عوامل میکروبی بیماریزا از قبیل قارچها،باکتریها،نماتدها خواهد شد.
این روش بسیار شبیه به روش پاستوریزه کردن می باشد با این تفاوت که در روش پاستوریزه کردن،خاک یک بار در حرارت ۱۸۰ درجه فارنهایت به مدت ۳۰ دقیقه حرارت می بیند در حالی که در روش تندلیزه کردن با حرارت حدود ۱۰۰ درجه سانتیگراد و به مدت ۳۰ دقیقه و در طی مدت ۳ روز خاک ضدعفونی خواهد شد.مزیت تندلیزه نمودن نسبت به پاستوریزه کردن این است که اسپور بعضی از قارچها و باکتریها در صورت حرارت و در زمان خنک شدن خاک تحریک به رشد و تندش شده و در روز دوم مسیلیومها و سلولهای باکتریایی حاصل از رشد اندامهای مقاوم قارچها(سختینه،کلامیدوسپور و …)و باکتریها(اسپورهای مقاوم)با حرارت بالای ۵۰ درجه سانتیگراد به تدریج شروع به نابود شدن می نمایند و در مرحله سوم حرارت دهی محتوای میکروبی خاک به حدی پائین خواهد آمد که شرایطی در حد استریلیزاسیون خاک فراهم می گردد.روش فوق که مستلزم صرف وقت و دمای بالاتری است با همان دستگاهی که برای روش پاستوریزاسیون طراحی شده قابل انجام خواهد بود.
استریلیزاسیون در معنی به مفهوم نابودی کلی همه محتوای میکروبی خاک می باشد.این روش با دستگاه خاصی موسوم به اتوکلاو که محفظه چدنی مقاوم به حرارت و فشار است قابل اجراء می باشد در این روش که بستگی به حجم دستگاه دارد،خاک را درون اتوکلاو ریخته و پس از بستن درب آن،دستگاه را در حرارت ۱۲۰ درجه سانتیگراد و در فشار ۱/۵ اتمسفر به مدت ۲۰ دقیقه تنظیم نموده،خاک حاصل بدون هیچگونه بیمارگر فرض خواهد شد و جهت کشت بسیاری از گلها و مخصوصاً بذور حساس بعضی از گیاهان زینتی مناسب می باشد.
لازم به ذکر است که خاک مورد استفاده در این روش نیز همانند دو روش ذکر شده در بالا باید در حدود ۳۰-۴۰ درصد رطوبت داشته باشد.
مؤثر بودن روش آفتاب دهی یا سولاریزاسیون در کنترل بسیاری از عوامل بیماریزای خاکزی (قارچها،باکتریها،نماتدها) به ثبوت رسیده است. به تحقیق ثابت شده است که در ژربرا عوامل بیماریزای خاکزی مانند Phytophthora،Fusarium ،Rhizoctonia در صورتی که خاک هر گلدان درون پاکت پلاستیکی رنگ روشن به مدت ۳ هفته در مقابل نور مستقیم خورشید قرار گیرد ریشه کن خواهد شد.این روش در مورد ریشه کنی همه بیماریهای خاکزی گیاهان زینتی قابل اجراء بوده و به مراتب هزینه و روش اجراء آن کم خرج تر و آسان تر خواهد بود.خاک آفتاب دیده پس از مدت ۳ یا ۴ هفته قابل استفاده در گلدانها می باشد این روش علاوه بر نابود کردن بیمارگرهای خاکزی باعث آزادسازی عناصر غذایی مانند،N،Po4-،K+،NH4 خواهد شد.
مواد فوق از نظر ساختمان شیمیایی ارتباطی با هم ندارند ولی چون از نظر مورد استفاده تقریباً مشابه هستند لذا از آنها در ضدعفونی خاک برای از بین بردن قارچها،حشرات،باکتریها،نماتدها و علفها استفاده می شود.مقدار توصیه شده هر کدام از مواد یاد شده فوق را بسته به مورد مصرف و حجم خاک می توان درون توده خاک وارد کرده و پس از حدود ۴۸ ساعت خاک ضدعفونی شده در حد استریل آماده مصرف خواهد بود.مزیت انجام این روش علاوه بر صرفه جویی در وقت حجم زیادتری از خاک را در هر مرحله آماده خواهد نمود.در این روش به ازاء هر مترمکعب خاک ۴۵ سانتیمتر مکعب از گاز متیل بروماید(مایع) را وارد توده ای که از قبل با پوشش پلاستیکی پوشانده شده است می نمایند بعد از گذشت ۴۸ ساعت خاک ضدعفونی شده آماده استفاده در شاسی جهت کشت قلمه و یا بذر گیاهان حساس و یا استفاده در گلدان گل خواهد شد.
قارچهای پارازیت خاکزی از جمله: ،Phytophthora،Fusarium،Verticillium،Armillaria،Phoma،Macrophoinma،Pythium،Roselinia و چندین قارچ خاکزی دیگر در شرایط مختلف خاک از نظر درجه حرارت و رطوبت توانایی تولید پوسیدگی ریشه،پوسیدگی بذر،مرگ گیاهچه،پژمردگی و خشکیدگی را دارند.بسیاری از این قارچهای انگل گیاهی با کاربرد یکی از سموم قارچ کش به صورت مخلوط نمودن مستقیم سم با خاک و یا کاربرد آن در آب آبیاری قابل کنترل خواهد بود.در به کارگیری مصرف سموم قارچ کش و باکتری کش و حتی نماتد کش باید به بی خطر بودن آن برای گیاه مورد نظر اطمینان داشت،به تحقیق ثابت شده است که قارچ کش متالاکسیل +Zineb برای کنترل پوسیدگی ناشی از گونه های مختلف قارچ پی تیوم در شمعدانی مؤثر است،همچنین از قارچها Prothiocarb نیز می توان برای کنترل گونه های مختلف پی تیوم استفاده نمود.در میخک برای کنترل پژمردگی ناشی از فوزاریوم قارچ کش های Zineb و یا بنومیل اثر فوق العاده ای دارد.در بگونیا قارچ کش Previcur به مقدار ۰/۱۵% و فورالاکسیل به مقدار ۰/۰۵% و نیز مخلوط مانکوزب + متالاکسیل به مقدار ۰/۷۵ % به صورت استفاده در آب آبیاری بهترین نتیجه را در کنترل پوسیدگی ناشی از قارچ Phytophthora cryptogea داشته است.
در میخک برای احتراز از پژمردگی آوندی که توسط قارچ فوزاریوم ایجاد می شود قارچ کش پروکلراز به میزان ۲ گرم در مترمربع از خاک و در زمان انتقال قلمه های ریشه دار میخک و تکرار آن هر ۱۰ روز یکبار نتیجه بسیار مطلوبی را خواهد داشت.
برای کنترل پوسیدگی ریشه بنت قنسول ناشی از قارچ پی تیوم ثابت گردیده که مخلوط نمودن متالاکسیل به میزان ۰/۳-۰/۵ درصد با خاک گلدان باعث ریشه کنی این قارچ خواهد شد.
موارد بسیار متعدد دیگری از کاربرد سموم قارچ کش در کنترل بیماری های خاکزی به صورت مخلوط با گلدان و یا استفاده در آب آبیاری وجود دارد ولی همانگونه که قبلاً گفته شد دقت لازم در به کارگیری سموم قارچ کش برای کنترل بیماریهای ریشه و بذر مستلزم رعایت نکات مربوط به بی خطر بودن آن برای گیاه را می طلبد.
