تقسیم بندی نهاندانگان

تقسیم بندی نهاندانگان

نهاندانگان به دو راسته تقسیم می شوند :

راسته تکه لپه ای ها Les Monocotyledones

راسته دولپه ای ها Les Dicotyledones

تك لپه اي ها

مشخصات تك لپه اي ها – جنین این گیاهان دارای یک لپه است ، ریشه آنها افشان می باشد و ساقه های زیر زمینی در آنها ممکن است ریزم (Rhizome) یا پیاز ( Bulbe ) باشد. ساقه های هوایی آنها منشعب و اغلب استوانه ای شکل می باشد و بعلاوه طبقه مولد (Zone generatrice) يا كامبيوم (Cambium)  نداشته و فاقد تشکیل ثانویه هستند. لوله های غربالی و چوبی ( (Faisceaux libero- ligneux  در آنها بسیار و روی دوایر متعدد و متحدالمرکزی قرار دارد. برگهای گیاهان تک لپه ای اغلب بزرگی ، منفرد و غلافی شکل و فاقد بن برگ می باشد ، رگ برگ های آنها معمولا موازی یکدیگر است. پوشش های گل (کاسبرگ و گلبرگ) هریک از سه تکه با ضریبی از سه تشکیل شده است.

گیاهان تک لپه ای از جنبه های مختلف استعمال می شوند بعضی از آنها از نظر وجود مواد نشاسته ای بمصرف تغذیه انسان و دام مي رسد مانند اغلب گیاهان تیره غلات (گندم ، جو يسولاف ، ارزن و غیره) برخی بواسطه وجود قند مصرف می شود مانند نیشکر، موز ، خرما و غیره. برخی دیگر حاوی اسانس می باشد و معطر است مانند هل، زنجبیل، زعفران ، وانیل و غیره. عده دیگر از گیاهان تک لپه ای مصرف طبی دارد مانند پیاز دشتی (Scile) ، گل مروارید ، ثعلب وغيره. گیاهان تک لپه ای را از نظر اینکه گلهای آنها فاقد پوشش گل (کاسبرگ، گلبرگ) و برهنه باشد ویا پوشش گل داشته باشد به دو راسته فرعی تقسیم می کنند :

تك لپه ای با گلهای برهنه

مهمترین تیره های این قسمت عبارتند از :

تیره پانداناسه Les Pandanacées

گیاهان این تیره ازتک لپه ای ها مخصوص نواحی گرمسیر هستند .

جنس آن پاندانوس (Pandanus)

گونه پاندانوس اوتيليس ( P . utilis ) که ریشه آن از قاعده ساقه بطور مايل در زمین فرو می رود و دانه های آن بواسطه وجود آلبومن روغني بمصرف خوراك می رسد.

تیره تيفاسه Les Typhacdes

گیاهان این تیره علفی ، دائمی و آبی هستند. برگهای آن نواری شکل و غلافی است ، گلها یک جنس در روی یک پایه و بشكل سنبل است بدین ترتیب که گلهای نر در بالا و گلهای ماده در پائین قرار دارد میوه آنها آكن ودانه هایشان محتوی آلبومن فراوانی است.

جنس معروف آن تيفا (Typha)

گونه تیفا اسپارگا نیوم ( T. Sparganium ) که از دانه های آن پرندگان آبی تغذیه می کنند .

۲ – تك لپه ای با گلهای پوشش دار

 این قسمت از گیاهان تک لپه برحسب اینکه پوشش گل در آنها ناقص ويا کامل باشد بدو قسمت تقسیم می شوند :

گياهان تک لپه ای با پوشش گل ناقص

گیاهان این قسمت نیز بسته باینکه آبی یا زمینی باشد و دانه هایشان دارای آلبومن یا فاقد آن باشد و هم چنین از نظر نوع میوه و مشخصات گل به قسمت های مختلف تقسیم می شود :

الف – تک لپه ای هائی که در آب زندگی می کند و دانه هایشان فاقد آلبومن است.

مهمترین تیره های این قسمت عبارتند از :

تیره نائياداسه Naiadacecs

گیاهان این تیره دریائی و برگهای آنها اغلب مواج گلهایشان يك یا دو جنس ميوه آنها آكن و دانه شان فاقد آلبومین است .

جنس معروف این تیره زوسترا Zostera

گونه زوسترا مارينا Z . marina که گلهایش یک جنس و به شکل سنبل قرار دارد و برگهای آن بمصرف بسته بندی می رسد.

تیره آليسماسه Les Alismactes

گیاهان این تیره علفی ، دائمی و درآب زندگی می کنند . شکل برگهای آنها مختلف و گلهايشان دو جنس است میوه آنها خشک و دانه آنها بدون آلبومن و از نظر اقتصادی چندان اهمیتی ندارد .

جنس های مهم این تیره عبارتند از :

جنس آليسما Alisma

گونه آليسما پلانتاگو  A . plantago که سابقا در درمان بیماری هاری مصرف می شده است .

جنس ساژيتاريا  Sagittaria

گونه ساژیناريا ساژيتيفوليا S . sagitifolia – که دارای سه نوع برگ است برگهای زیر آبی رشته ای شکل و برگهای مواج پهن و برگهای هوائی آن نیزه ای شکل است و برای تزئین حوض و استخر در باغات بکار می رود.

گونه ساژیتاریا سینن سیس ( S . sinensis) – که ريزم آن در بعضی از کشورها مانند چین مصرف غذائی دارد.

ب – تک لپه ای هائی که پوشش گل در آنها ناقص و از غلافی پوشیده شده است . تیره های مهم این گیاهان عبارتند از :

تیره نخل ها Les Palmiers

ساقه نخل ها استوانه ای شکل (Stipe) و برگهای آن پری یا پنجه ای شکل است که در انتهای ساقه قرار دارد. ارتفاع ساقه مختلف است و در نخل های کوتاه تا یک متر و نیم : در نخلهای روغنی و خرما تا پانزده متر هم می رسد . گلها کوچک منظم، معمولا یک جنس و به شكل خوشه در غلافی که اسپات (Spathe) نامیده می شود. قرار دارد گل نر دارای سه کاسبرگ و سه گلبرگی (که به شکل کاسبرگ در آمده است) و شش آلت نر است و گل ماده نیز دارای سه کاسبرگ و سه گلبرگ و آلت ماده آن از سه کارپل چسبیده بوم تشکیل شده و تخمدانشان در زیر قراردارد. میوه نخل ها سته و یا شفت حاوی یک دانه به تنهائی است که دارای آلبومن می باشد.

جنس های مهم نخلها عبارتند از : جنس فنیکس Phoenix

گونه فنیکس داکتیلی فرا P . dactylifera (درخت خرما) که بیشتر در عربستان و نقاط گرمسیر می روید و تمام قسمت های آن مورد استفاده بشر قرار می گیرد. درخت خرما گیاهی است دو پایه ای (Dioique) و بارور کردن پایه های ماده مصنوعة و بوسيله دست انسان انجام می شود و معمولا برای هر ۳۰ تا 40 پایه ماده یک پایه در پرورش می دهند . میوه خرما سته (Baie) و بمصرف غذای انسان می رسد و بوسیله عمل، تخمیر از آن شراب و همچنين الكل بدست می آورند. برگ خرما نیز بمصرف بسته بندی وهمچنین تهیه، سبد و حصیر می رسد .

جنس کوکو Cocos

گونه کوکونوسيفه را C . mucifera (درخت نارگیل ) کمتر گیاهی یافت می شود که مانند درخت نارگیل تمام قسمت هایش مورد استفاده قرار گیرد و بهمین جهت آنرا سلطان گیاهان (Roi des vegetaux) نامیده اند چه ساقه آن از نظر اینکه حتی در آب هم نمی پوسد به مصرف ساختن سایه بان های متحرك می رسد. برگهای آن برای پوشش بام وتهية حصير يا طناب و جوانه انتهائی آن که Chou palmiste نام دارد بعنوان سبزی (Legume ) بمصرف خوراك می رسد . دانه نارگیل موقعی که هنوز نرسیده است محتوی مایعی است سفید رنگی بشکل شیر که دارای مقدار زیادی مواد چربی است، و بنام شیر نارگیل (Lait de coco) مصرف می شود . میوه نارگیل شفت و به اسم Noix de coco معروف است و از آن چربی سفید رنگی به اسم Beurre de coco بدست می آورند که مصرف غذائی دارد و بالاخره کنجاله نارگیل بمصرف تغذيه دام می رسد .

جنس اله ايس Elaeis

گونه اله ايس گینن سیس E . guinensis که از نظر اقتصادی در ردیف درخت نارگیل است و جزو نخل های روغنی محسوب می شود . در افریقا و آمریکای جنوبی می روید ساقه آن راست و کشیده تا ارتفاع ۲۰ متر می رسد گیاهی است یک پایه ای میوه آن شفت برنگ زرد مایل بقرمز به بزرگی یکی گردو و محتوی ماده چربی می باشد که Huile de palme نام دارد . قسمت درون بر میوه خشبی و سخت می باشد واطراف دانه را احاطه کرده است و مغز دانه ( Amande) نیز دارای مواد چربی است و بنام Beurre de palmiste معروف است و در تجارت خرید و فروش می شود و پس از تصفيه شدن آن در کارخانجات مخصوص بمصرف تغذیه می رسد.

جنس آره كا Areca

گونه آره کاکاته شو A . catechu که منشاء آن از هند و چین است نخل زیبائی است که میوه آن به درشتی یک تخم مرغ می رسد رنگ میوه در ابتدا سفید و موقع رسیدن زرد نارنجی می شود و محتوی یک دانه بیضی شکل است که به حالت تازه بوی پنیر می دهد و بنام Noix d ‘ Arcc معروف است این دانه ها بواسطه داشتن آلكالوئيدهای مختلف بعنوان داروی ضد کرم بخصوص بر ضد تنیای سگ بصورت گرد مصرف می شود . علاوه براین جهت تهیه سقز معروف به Betel که بی اندازه مورد علاقه هندوها می باشد بکار می رود.

جنس متروکسيلين Metroxylon

گونه متروکسیلن رمفی ای M . rumphii که ساقه آن محتوی مقدار زیادی مواد آردی است و در تجارت بکار می رود و بصورت دانه های مدور ، سخت برنگ سفید مایل بخاکستری بقطر 1 تا ۸ میلیمتر است و باسم ساگو (Sagou) خرید و فروش می شود. هر یک درخت سا گوتیه استعداد تولید چندین صد کیلو گرم مواد آردی را دارد . در بعضی از کشورها بخصوص در کشور انگلستان و هندوستان ساگو را که غذای بسیار قابل هضمی است معمولا در سوپ داخل می کنند و می خورند.

جنس کوپرنيسيا Copernicia

گونه کوپرنیسیا سریفه را c . cerifera از سطح برگهای این جنس نخل بخصوص از سطح روئین آنها مقدار زیادی موم (Cire) ترشح می شود که ممکن است گاهی تا ضخامت 5 میلیمتر روی برگ را بپوشاند. نخل زیبائی است با برگهای بزرگی که بشکل باد بزن (Evantail) قرار دارند . گلهای آن بشكل سنبل های بلند است و میوه آن به بزرگی یک فندق مي رسد. هر نخل در حدود یکصد گرم موم میدهد که بجای موم عسل آنرا بمصارف مختلف می رسانند.

جنس رافيا Raphia

گونه رافیا روفيا R . ruffia نخلی است که با رتفاع ۱۰-۲۰ متر می رسد بر گ ها پری شکل و در قاعده غلافی شکل است طول هر برگی از 12-6 متر و وزن هر برگی به۱۰ کیلو گرم می رسد. طول برگچه ها بین ۱-۲ متر وعرض هریک از آنها بین 4-6 سانتیمتر است. از برگهای این نخل رشته هائی بدست می آورند که در حصیر بافی و صنايع شبیه آن مصرف می شود.

تیره آروئيده Les Aroidées

این تیره شامل گونه های مختلفی است که بعضی از آنها زمینی ، برخی آبی و عده ای بالا رونده است. برگهایشان غلافی شکل و گلها دو جنس یا یک جنس و بشكل سنبل در غلافي باسم Spathe قرار دارد میوه آنها سته و دانه هایشان دارای آلبومن است. بعضی از آنها به واسطه عطری که دارد برخی دیگر به واسطه ریزمی که غذائیت دارد مورد استعمال پیدا می کند و بالاخره عده ای از آنها سمیت دارد.

جنس های مهم این تیره عبارتست از :

جنس آرم (Arum)

گونه آرم ماکولاتم A . maculatum (گل شیپوری) که به واسطه شکل برگش به Picd de veau ( پای گوساله) معروف است گیاهی است علفی که در جنگها اغلب بروید ، ریزم آن کوتاه و غده ای شکل است ، برگها دارای دم برگهای دراز و غلافی است، رگبرگها منشعب و گلها بشكل سنبل در داخل غلافي قرار دارد . گل های ماده در پائین سنبل و دارای یک کارپل به تنهائی است گلهای نر در بالا و شامل چهار اتامین است بالاخره در بالاتر از گل نر و در انتهای سنبل گلهای غیر بارور دیده می شود که بنفش رنگ و به یکدیگر چسبیده است. میوه آنها سته و اجتماع آنها سنبل قرمز رنگی را تشکیل می دهد .

گونه آرام ايتاليكم A . italicum که عربها ريزم آنرا بواسطه وجود مواد آردی مصرف می کنند.

جنس آکوروس Acorus

گونه آکوروس کالاموس A . calamus اغلب در کنار آب می روید برگ ها دراز و نواری شکل و گل های آن دو جنس است. ريزم آن محتوی مواد نشاسته ای و معطری است که در مشروب سازی مصرف می شود.

جنس کالا Calla

گونه کالا پا لوستريس C . palustris – که در باتلاقها می روید ریزم آن پس از پختن حالت گسی خود را از دست می دهد و بمصرف تغذیه می رسد.

تيره لمناسه Les Lemnactes

گیاهان ای تیره آبی و در سطح آب زندگی می کنند . آلت تغذيه آنها منحصر به صفحه سبزی است که در سطح زیرین آن منتهی به ریشه ای می شود .

جنس معروف آن لمنا Lemna

گونه لمنامینو La minov که گلهای آن بندرت دیده می شود و معمولا در یک غلافی قرار دارند و اغلب ماهی ها روی صفحه سبزآن تخم گذاری می کنند .

ج- تک لپه ای هائی که پوشش گل آنها ناقص واز فلسهائی احاطه شده است

این قسمت از گیاهان تک لپه ای بر حسب نوع میوه شامل دو تیره مهم است.