درباره باقلا

باقلا

(Vicia faba)

١- نام گیاه در زبان های خارجی

آلمانی Acker bohne – Sau bohnc – Puff bohne – Dick bohne

فرانسه Fayot – Gourgan – Gorgane – Fève

انگلیسی Brodbean

آمریکائی English bean

٢- اصل وقدمت باقلا – باقلا گیاهی است بسیار قدیمی. یونانی ها و رومی ها و مصری ها و یهودیان ازازمنه بسیار قدیم این گیاه را می شناخته و مورد استفاده قرار می داده اند.موطن اصلی این گیاه اروپا و آسیای غربی است و می گویند بطورتقریب در 2800 سال قبل از میلاد مسیح از غرب به چین برده شده است.باقلا درممالک متحده آمریکای شمالی چندان مورد استفاده قرار نمی گیرد ولی درممالک آمریکای جنوبی و اروپا و آسیا مصرف نسبتا زياد دارد.دانه باقلا هم بعنوان خوراك انسان بشكل سبز ویا خشک وهم بعنوان خوراك دام و کود سبز مصرف می شود .

۳- مشخصات گیاه شناسی بوته باقلا – نام علمی این گیاه ويسيافابا Vicia faba و از خانواده بقولات (لگومینوز Legumineuse ) می باشد.

ریشه باقلا مانند ریشه اغلب گیاهان این خانواده طويل است و بعمق زیاد (تقريبا 100 تا ۱۲۰ سانتیمتر) درخاك فرو می رود و ریشه های فرعی نیز که به نوبه خود منشعب می شوند ضخيم و تقریبا به همین طول بوده و بطور مورب درداخل خاك رشد و نمو می کنند. گره های مخصوص ریشه نباتات این خانواده (نودوزتيه) در باقلا روی ریشه های فرعی درجه ۲ خیلی نزدیک یکدیگر و شبیه به دانه تسبیح یکی بعد ازدیگری قرار گرفته اند.ساقه باقلا قوی و نسبتا ضخیم و خشبی است و به همین جهت بر روی ساقه خود می ایستد و محتاج به قیم نیست. طول ساقه درانواع مختلف از ۵۰ سانتیمتر تا بیش از یک متر تفاوت می کند و اغلب بدون شاخه فرعی است و در پاره ای از ارقام هم اگر شاخه فرعی ظاهر شود معمولا در قسمت پائین ساقه اصلی قراردارد.باقلا دارای برگ مرکب است و تعداد برگچه ها که ۲ به ۲ متقابل هستند از چهار تا پنج دانه تجاوز نمی کند . گل های باقلا که دارای شکل عمومی گلهای گیاهان خانواده بقولات هستند ممکن است سفید خالص وياسفید با خال های سیاه باشند.میوه باقلا مانند میوه سایر گیاهان خانواده بقولات غلافی است که در داخل آن 3 تا 5 عدد دانه یا بذر قرار دارد. شکل این دانه ها و ریزی و یا درشتی و همچنین رنگ آنها نسبت به انواع مختلف باقلا متفاوت می باشد .

انواع باقلا – از نظر گیاه شناسی فقط یک جور باقلا یافت می شود که همان ويسيافابا Vicia faba می باشد ولی از نظر باغبانی و سبزیکاری ارقام باقلا را به دو دسته تقسیم می کنند یکی ارقامی که میوه آنها بطرف بالا نمو می کند و دیگری که میوه آنها بطرف پائین متوجه است یعنی غلاف آویزان است.

گذشته ازطرز قرار گرفتن غلاف روی بوته نسبت به درشتی و یا ریزی دانه باقلا و يا رنگ آن انواع مختلفی تشخیص می دهند که عبارتند از :

ارقام فرانسوی

1- باقلای آلیکانت Alicante – طول غلاف درحدود ۲۰ سانتیمتر که محتوی 4 تا 5 دانه است. این نوع خیلی زود رس و پرحاصل می باشد.

باقلای ماره Marais  – طول غلاف 15 سانتیمتر و دارای ۲ تا 4 دانه خیلی درشت می باشد.

3- باقلای سویل Seville – نوعی است زود رس که دارای دانه های درشت و پهن می باشد.

4- باقلای آگوادولس Aguadulce- این نوع یک رقم (واریته) از باقلای سویل است که غلاف آن خیلی طویل می شود و به 35  سانتیمتر می رسد و محتوی ۸ تا 9 دانه درشت می باشد.

ارقام آلمانی

1- باقلای برایت نا بلیگه Breit nabelige – طول غلاف ۱4-۱۸ سانتیمتر پهنای آن 3-4 سانتیمتر این نوع دارای انواع زودرس و دیررس می باشد و برای کنسرو مناسب است 2- باقلای اکسپرس Express – طول غلاف 14 تا 16 سانتیمتر که در هر کدام ۳ تا 5 دانه قرار دارد این رقم زود رس است و برای کاشت در زمین های سبک مناسب می باشد.

3- باقلای سفید ویندسور Weisse Windsor – طول غلاف10 تا 14 سانتیمتر دارای ۲ تا 3 دانه در هر غلاف می باشد و برای مصرف بطور تازه خیلی مناسب است.

4- باقلای مازا گان Mazagan – طول غلاف 9 تا ۱۰ سانتیمتر با 4 تا 5 دانه در هر غلاف.

5- باقلا اما Emma – طول غلاف این نوع در حدود ۱۲ سانتیمتر و دارای 5 تا 6 دانه می باشد. باقلای اما زود رس و پرمحصول می باشد و ممکن است دو مرتبه در سال از آن بهره برداری کرد.

4- آب وهوا – باقلا نيز مانند نخود فرنگی محصول فصل خنک است بنابر عقيده بکر دیلینگن J . Becker – Dilingen بوته باقلا تا 4 درجه زیر صفر را تحمل می کند و در ۷ درجه زیر صفر گیاه به کلی خشک می شود و از بین می رود . درجه حرارت برای سبزشدن باقلا از 5/3 تا 9 درجه می باشد بنابراین درنقاطی که سرمای زمستان از 5 درجه زیر صفر تجاوز نمی کند باقلا را در پائیز می کارند و اگر زمستان محل سردتر و یا دارای یخبندان شدید باشد باید در اسفند ماه به کاشت این محصول اقدام کرد.باقلا گرمای تابستان را نیز تا اندازه ای تحمل می کند. ولی بهترین آب و هوا برای کاشت این محصول آب و هوای معتدل می باشد.موضوع آب و رطوبت زمین مهم تر از مسئله درجه حرارت محل می باشد. باقلا در زمین های کمی مرطوب یعنی نمدار بهترین و بیشترین محصول را می دهد و به همین جهت است که درزمین های نسبتا سخت رسی و یا هوموسی که رطوبت در خود نگاه می دارد مقدار محصول زیاد تر از مقدار محصول در زمین های سبک شنی می باشد.

5- خاك و كود – باقلا را درهرنوع زمین می توان کاشت ولی بطوریکه در بالا گفته شد در زمین های رسی نسبت سخت و هوموسی که رطوبت را برای مدت زیادی در خود نگاه می دارند مقدار محصول زیاد تر از سایر انواع خاک ها خواهد بود .

از حیث کود مقدار کمی کود دامی مقدار محصول را زیاد می کند و مخصوصا در اراضی رسی و شنی کودهای فسفردار مانند سوپرفسفات و فسفات دامونیوم در ازدیاد مقدار محصول باقلا بسیار مؤثر است.

6- کاشت و داشت باقلا – باقلا را نیز مانند نخودفرنگی و لوبيا بطور خطی می کارند و فواصل خطوط نسبت به نوع باقلا از ۳۰ تا 40 و گاهی 50 سانتیمتر و فاصله بین بوته ها روی هر خط از 15 تا ۳۰ سانتیمتر تغییر می کند .

 تهیه زمین – در پائیز سال قبل از کاشت باقلا زمین را شخم عمیق می زنند و با این شخم کود دامی وسوپرفسفات را با خاك مخلوط می کنند . در اسفند ماه یعنی موقع کاشت بذر باقلا زمین را بوسیله دیسک هموار کرده و اگر لازم باشد آنرا با وسائل مکانیکی یا دستی تخت و تراز می کنند.بدین ترتیب زمین کاملا برای کاشت بذر مهیا گردیده است در این موقع دانه باقلا را بطور خطی بفواصل مذکور در بالا بخاك می سپارند.موضوع مهم در زراعت باقلا موقع کاشت بذر است. این امر باید هرچه زودتر انجام گیرد و معمولا از اول بهمن ماه تا آخر اسفند باید بذر کاری خاتمه یابد . موقع کاشت بذر در مقدار محصول بسیار مؤثر است و هر قدر بذر زودتر کاشته شود مقدارمحصول زیادتر خواهد بود.

طرق مختلف کاشت بذر باقلا – دانه باقلا را به دو طریق می توان در زمین کاشت یکی کاشت مستقیم بذر در محل اصلی و دیگری کاشت بذر در جعبه مخصوص بذرکاری و نشا كردن نهال جوان در محل اصلی. دراین طرز اخیر باید بذر را خیلی زود یعنی در دی ماه زیرشاسی روی کوش ملایم کاشت و در اواخر بهمن یا اوایل اسفند ماه نهال های جوان را درصورتی که درجه حرارت هوای خارج مساعد باشد به محل اصلی منتقل کرد . بدین ترتیب ۲۰ روز تا یکماه برداشت محصول زودتر انجام می گیرد . در مورد کاشت بذردرمحل اصلی بهتر است بذر باقلا را ۱۲ تا 24 ساعت قبل از کاشت درآب بخیسانند تا بذور زود تر سبز شوند.

مقدار بذر در هکتار – از آنجائی که درشتی و یا ریزی بذر وطرز کاشت از حيث فواصل بين بوته ها و نوع زمین متفاوت است نمی توان بطور دقیق مقدار بذر مورد نیاز را تعيين کرد و مقدار بذراز 200 تا 600 کیلو در هکتار تغییر می کند .

مراقبت مزرعه باقلا– داشت یا مراقبت مزرعه باقلا كاملا مانند مراقبتی است که از مزرعه لوبيا بعمل می اید یعنی پس از سبز شدن بذر در باغات خانوادگی یعنی درسطح کاشت کوچک پای بوته های باقلا را کمی خاك می دهند و علاوه بر وجین باید در آبیاری مراقبت کامل کرد تا گیاه از کم آبی صدمه نبیند . بطوریکه در بالا تذکر داده شد مقدار محصول تا اندازه زیادی بستگی به مقدار رطوبت اطراف ریشه بوته دارد .

برداشت محصول باقلا – باقلا را می توان بطور سبز و تازه مانند نخود فرنگی مصرف کرد و با آنکه دانه خشک آنرا مورد استفاده قرارداد . درصورت اول پس از آنکه دانه با قلا درغلاف کاملا رشد کرد و قبل از آنکه غلاف تغییر رنگ دهد و خشک شود آنها را از بوته جدا کرده مورد استفاده قرار می دهند . درصورت دوم یعنی برای تهیه دانه خشک باقلا پس از آنکه غلاف روی بوته تقریبا خشک شد تمام بوته را از زمین کنده و در محلی خرمن می کنند و بعد با وسائل مختلف با درنظر گرفتن اینکه در موقع کوبیدن خرمن نباید ضربه شدید به دانه وارد آید خرمن را کوبیده دانه با قلارا از بقیه گیاه جدا می کنند .

آفات و بیماری های باقلا – به مبحث آفات و بیماریهای نخود فرنگی مراجعه شود .