در راستاي افزايش توليد در واحد سطح، در كنار استفاده از ارقام پرمحصول، اعمال ساير عمليات بهزراعي به ويژه مديريت بهينه مصرف كود و آب از ضروريات مي باشد تا بتوان به اهداف برنامه نائل آمد. بديهي است توليدكنندگان موفق گندم بايستي مديريت كودهاي مزرعه خود را طوري تنظيم نمايند تا گياه دچار كمبود و يا سميت نشده و علاوه بر آن، درصد پروتئين و غلظت عناصر ريزمغذي در دانه و كاه افزايش يابد تا علاوه بر تأمين كالري مورد نياز، قدمي نيز در جهت سلامتي جامعه برداشته شود. عمليات مناسب كشاورزي، مجموعه فعاليتهاي مزرعه است كه در آن پايداري توليد از لحاظ زيست محيطي، اقتصادي و اجتماعي مدنظر قرار ميگيرد. عمليات مناسب كشاورزي، شامل سلسله كدها،استانداردها و قوانيني است كه ايمني و كيفيت محصول را در جيره غذايي جامعه از طريق استفاده بهينهار منابع طبيعي تضمين مينمايد. به علاوه اين عمليات شامل مجموعه قوانيني براي حفظ سلامتكارگران و شاغلين بخش كشاورزي، بهبود شرايط كار و ايجاد فرصتهاي بازاريابي جديد براي محصولات كشاورزي در كشورهاي در حال توسعه نيز ميباشد.در همين راستا دستورالعمل حاضر براي نيل به اهداف كمي برنامه پنجم توسعه در توليد گندم در كنار حفظ پايداري در توليد و ارتقاي سطح سلامت جامعه تنظيم شده است
با توجه به قرار گرفتن قسمت اعظم كشور ايران در ناحيه خشك و نيمه خشك و همچنين طولاني بودن دوره رشد گندم، تامين به موقع و كافي آب در طول دوره رشد، اهميت بسزايي دارد. در راستاي سياست هاي توليد پايدار، نقش تامين آب كافي و همچنين مديريت و برنامه ريزي آبياري و به دنبال آن افزايش بهره وري آب يكي از استراتژيهاي مهم به شمار مي رود. اولين قدم در اين زراعت برقراري تناسب بين سطح زير كشت با مقدار آب قابل دسترس مي باشد. از اين رو شناخت از وضعيت كمي و كيفي منابع آب و بدنبال آن تعيين سطح زير كشت با حفظ توليد اقتصادي و افزايش بهره وري آب ضروري مي باشد. با عنايت به يافته هاي تحقيقاتي و همچنين تحليل اطلاعات منابع آب، اقليم، خاك وگياه، محصولات رقيب، سيستم آبياري و سناريوهاي برنامه ريزي آبياري و نظرات كارشناسي ميزان هيدرومدولمناسب آبياري (ليتر در ثانيه در هكتار) انتخاب و متعاقبا سطح زير كشت تعيين گردد. براي اين منظور نياز است اطلاعات مربوط به نياز آبي واقعي گياه در طول دوره رشد، راندمان آبياري، برنامه ريزي دور و مقدارآب آبياري براي هر منطقه بدست آيد.
گياه عناصر غذايي از جمله نيتروژن، فسفر و پتاسيم را به كمك نور خورشيد و آب در توليد محصول به كار مي گيرد. بدون مديريت مناسب، توليد مداوم يك محصول سبب كاهش مقدار عناصر غذايي در خاك مي گردد. مصرف عناصر غذايي از طريق كودهاي شيميايي و آلي اين نقيصه را جبران مي نمايد. از طرف ديگر مصرف بيش از حد برخي از عناصر موجب بروز مشكلات زيست محيطي و اقتصادي شده و باعث ايجاد خسارت به گياه، دام و در نهايت انسان مي گردد. از اين رو برقراري تعادل در ميزان مطلق و نسبي مصرف عناصر غذايي براي پايداري در توليد و حفظ حاصلخيزي خاك و سلامت محيط زيست و در نهايت حركت در راستاي كشاورزي پايدار الزامي است. تغذيه متعادل گندم علاوه بر افزايش مقاومت گياه نسبت به آفات و بيماريها، به دليل افزايش غلطت عناصر مفيد در دانه گندم سبب كاهش بخشي از بيماري ها و نارساييهاي بهداشتي و ارتقاي سلامت جامعه خواهد شد. در ارتباط با برنامه بهينه سازي مصرف كودها، اقدامات متعددي از قبيل ايجاد تعادل بين مقادير مصرف انواع كودهاي اصلي (نيتروژنه، فسفاته و پتاسيمي) از طريق تغيير نحوه مصرف كودهاي نيتروژنه، كاهش مصرف كودهاي فسفاته و توصيه افزايش مصرف كودهاي پتاسيمي براساس نتايج تحقيقاتي صورت گرفته است. ضمناً با توجه به ضرورت ارتقاء و بهبود سلامتي جامعه مصرف انواعي ديگر از كودها تحت عنوان ريزمغذيها كه رفع كمبود آنها ارتباط تنگاتنگي با سلامتي انسان دارد، مرسوم شده است. ريزمغذيها شامل كودهاي ميان مصرف (مانند انواع كودهاي گوگردي، سولفات منيزيم) و كودهاي ميكرو (نظير سولفات روي، سولفات آهن، سولفات مس، سولفات منگنز و اسيدبوريك) هستند، كه هر كدام از آنها نقش بسزايي را در توليد محصول از نظر كمي و كيفي و يا برقراري ايجاد تعادل در ميزان مصرف ساير كودها دارند
شناخت كمبود عناصر غذايي براي كشت گندم از راه هاي مختلفي امكان پذير است. دو روش تجزيه خاك و تجزيه برگ (گياه) براي بدست آوردن مقادير صحيح و مناسب مي بايست مدنظر قرار گيرند. شناخت علايم كمبود عناصر غذايي گندم نيز يكي ديگر از اين روش ها مي باشد. گندم نيز همانند ساير محصولات زراعي علايم خاصي از كمبود و يا بعضاً اثرات سمي عناصر غذايي را از خود بروز مي دهد، كه با شناخت اين علايم مي توان به رفع هر يك از كمبودها و در نتيجه فراهم نمودن شرايط رشد مطلوب گندم همت گمارد. گروهي از عناصر شيميايي تحت عنوان عناصر پرمصرف شامل نيتروژن، فسفر، پتاسيم، كلسيم، منيزيم و گوگرد و عناصر كم مصرف يا ريزمغذيها مانند آهن، روي، مس، منگنز، بر و موليبدن مورد نياز گياه مي باشند. گونههاي مختلف گياهان نيازمنديهاي غذايي متفاوتي دارند. همچنين قابليت جذب عناصر غذايي در بين واريتههاي مختلف يك گياه نيز متفاوت است. با اين حال كمبود برخي از عناصر مانند پتاسيم در شرايطي بدون بروز علائم ميتواند سبب كاهش قابل توجهي در عملكرد و توليد محصول گردند كه به اين پديده گرسنگي پنهان گفته ميشود. كمبود و يا مسموميت بعضي از عناصر هم ممكن است علايمي مشابه علايم تنش هاي ديگر در اندام هاي هوايي گياه ايجاد نمايند به عنوان مثال دركمبود مس در مرحله زايشي ممكن است وضع ظاهري خوشه ها مشابه خوشه هايي باشند كه در مرحله گلدهي (رشد پرچمها) تحت شرايط انجماد يا خشكي بودهاند. به طور كلي آزمايشهاي بعدي و يا تجزيه خاك و برگ براي تشخيص اين تنش ها از يكديگر ضروري است. اگر تشخيص كمبود يا مسموميت عنصر غذايي از طريق علايم ظاهري صحيح صورت پذيرد، تجزيه برگ نيز آن را نشان خواهد داد. به منظور آشنايي بيشتر، به مواردي از شاخصترين علايم كمبود عناصر غذايي به طور خلاصه اشاره مي شود كه ميتواند به عنوان يكي از روش هاي كلي تعيين عناصر مورد نظر در رفع كمبودها به كار رود.
كمبود نيتروژن: كمبود نيتروژن معمول ترين و گسترده ترين كمبود عناصر غذايي در غلات دانه ريز است (شكل ۲). گياهان مبتلا به كمبود نيتروژن رنگ پريده و زرد هستند. علايم اختصاصي كمبود نيتروژن ابتدا در مسن ترين برگ ها ظاهر مي شود، در حالي كه برگهاي جوان نسبتاً سبز باقي مي مانند. برگهاي مسنتر نسبت به برگهاي جوانتر كم رنگ تر شده و كلروز (زرد شدن برگ) ايجاد مي گردد، كه اين كلروز تدريجاً در قاعده برگ به رنگ سبز روشن تبديل خواهد شد. در مزرعه علايم، تقريباً هميشه به صورت قطعاتي به رنگ سبز روشن يا زرد ظاهر مي گردند كه در ادامه رشد گياه كاهش يافته و ساقه ها نازك مي شوند
مشخصترين نشانه كمبود فسفر در مراحل اوليه رشد رويشي گندم، كاهش توانايي رشد و تعداد پنجه است. گياهان مبتلا به كمبود فسفر به رنگ سبز تيره و برگهاي مسن در نوك و لبهها به رنگ ارغواني مايل به قرمز تغيير رنگ مي يابند (شكل ۳). كلروز از نوك برگ پير شروع شده و به طرف قاعده برگ گسترش مييابد، ولي قاعده برگ مانند ساير قسمت هاي گياه سبز تيره باقي مي ماند. برگهاي گندم مبتلا به كمبود فسفر دچار پيچيدگي شده و بعضي اوقات برگهاي پير، به دور برگ هاي جوانتر پيچ مي خورند. گياهان كوتاه مانده و ارتفاع بوتهها كاهش مي يابند. كمبود فسفر، سبب تأخير و نامنظمي در رسيدگي دانه و توليد خوشههاي كوچك ميشود.
علايم اختصاصي كمبود پتاسيم در گندم هميشه در برگ هاي پير ظاهر ميگردد. تحت .( شرايط كمبود پتاسيم، زرد شدن و نكروزه شدن نوك و حاشيه برگ هاي پير مشاهده مي شود (شكل ۴ در نتيجه گسترش اين بافت نكروزه، بافت سبزرنگي به شكل پيكان در قاعده تا مركز برگ باقي مي ماند. در شرايط كمبود شديد پتاسيم اين علائم به برگ هاي جوان نيز منتقل مي گردد. گياهاني كه شديداً مبتلا به كمبود پتاسيم مي شوند، ظاهري مشابه گياهان دچار تنش خشكي را پيدا مي كنند.
گیاهان و در واقع دمنوش های تهیه شده از آن ها باعث پاکسازی بدن، تحریک متابولیسم یا سوخت ساز بدن، افزایش حجم ادرار و دفع آن و بهبود گوارش می شوند. این دمنوش ها سرشار از اسید اسکوربیک است که یک آنتی اکسیدان قوی برای دفع چربی ها، سلول ها و بافت های مرده و آسیب دیده محسوب می شوند. زمانی که این سلول های مرده از بین می رود سلول های جدید جای آن ها را گرفته و به این ترتیب استحکام عضلانی بالا می رود. دمنوش های گیاهی میزان قند خون و حالت مقاومت سلول های بدن به انسولین را کاهش می دهند. اگر به دنبال روشی برای کنترل و کاهش استرس خود می گردید می توانید به این دمنوش های گیاهی اعتماد کنید. این دمنوش ها تجمع چربی ها و التهاب در بافت های بدن و میزان اضطراب و استرس را کاهش می دهند.
از آنجايي كه گوگرد در تشكيل كلروفيل گياهان نيز دخالت دارد، لذا علايم كمبود آن در گندم شبيه كلروز ناشي از كمبود نيتروژن (زردي عمومي برگ) است (شكل ۵). با اين حال كمبود گوگرد بر خلاف كمبود نيتروژن بيشتر در برگ هاي جوان ديده مي شود. كمبود شديد گوگرد موجب عدم تشكيل خوشه ميگردد.
علايم كمبود منيزيم در برخي موارد شبيه به كمبودهاي پتاسيم و آهن است، اما از نظر محل قرار گرفتن علايم اوليه اختلاف فاحشي با كمبود پتاسيم دارد (شكل ۶). برخلاف كمبود پتاسيم، در كمبود منيزيم، برگ هاي جوان در مقايسه با برگ هاي پير رنگ روشنتري دارند و اين حالت شبيه كمبود آهن است. در ابتدا لكه هاي رنگ پريده به شكل دانه هاي تسبيح بين رگبرگها و لكه هاي نكروزه در نوك برگ ظاهر مي شود. در ادامه، برگها زرد شده و كوچك مي شوند. كمبود منيزيم در مزرعه گندم عموميت نداشته و بيشتر در خاكهاي سبك شني مشاهده مي شود.
كمبود روي:
علايم كمبود روي در گندم به طور معمول ابتدا در برگهاي مياني مشاهده مي شود. گرچه ممكن است در بعضي از بوتهها علايم به طور همزمان در برگهاي پير و مياني ظاهر گردند علايم اوليه. تغيير رنگ از سبز طبيعي و سالم به سبز برنزي كدر بوده كه عموماً در وسط برگها ظاهر ميشوند. در اين قسمت برگ، لكههايي به صورت سوختگي و علايم تنش خشكي ظاهر شده كه از يك نقطه كوچك نكروزه سريعاً گسترش مييابد، و تدريجاً به حاشيه برگ كشيده مي شود. كمبود شديد روي در مزرعه موجب كوتاه ماندن گياه و زردي شده و برگها به خاطر سوختگي در مركزشان چين خورده مي شوند. علائم كمبود روي در خاكهاي سبك و در خاكهاي آهكي مشاهده ميشود
كمبود آهن:
علايم كمبود آهن و منيزيم در اكثر گياهان شبيه هم هستند. در كمبود منيزيم و آهن برگهاي جوان ابتدا تحت تاثير كمبود قرار گرفته و زرد مي شوند (شكل ۸). در كمبود آهن تفاوت بين رنگ سبز برگ هاي پير و زردي برگهاي جوان مشخص تر از ساير عناصر نسبتاً غيرمتحرك است. حالت زردي ناشي از كمبود آهن به صورت كلروز نواري و مشاهده نوارهاي سبز و زرد متناوب در امتداد رگبرگ اصلي ايجاد ميشود. اين نوارها نسبت به كمبود منيزيم و منگنز منظم تر هستند. در حالت كمبود شديد آهن، برگهاي جوان زرد كم رنگ و سفيد ميشوند. در شرايط كمبود آهن، گياهان كاملاً ايستاده هستند در حالي كه در كمبود منگنز گياهان حالت افتاده و تاخورده دارند. در مزرعه كمبود آهن غالباً در خاكهاي آهكي مشاهده ميشود.
كمبود منگنز:
علايم كمبود منگنز در گندم ابتدا در برگهاي جوان آشكار مي شوند كه در مقايسه با برگ هاي پير ظاهري زرد و پژمرده پيدا ميكنند (شكل ۹). سپس لكه و نوارهاي برنزي كم رنگي در قاعده جوان ترين برگي كه كاملاً باز شده است ظاهر مي گردد و در ادامه تمام طول برگ را مي گيرد. كمبود شديد در مزرعه علاوه بر علايم مزبور، خشكي برگ هاي جوان را نيز نشان مي دهد. كمبود منگنز را مانند كمبود آهن مي توان در خاك هاي آهكي مشاهده نمود. در مقايسه با سرسبزي گندم سالم، گندم مبتلا به كمبود منگنز ظاهري رنگ پريده و افتاده تر دارد.
كمبود مس:
اولين نشانه ظاهري كمبود مس در گندم پژمردگي گياه است كه در اوايل پنجه دهي، حتي اگر رطوبت خاك در حد ظرفيت مزرعه باشد، پيش مي آيد (شكل ۱۰ ). اگر كمبود شديد باشد تاثير آن روي ميزان رشد پنجه ها تعيين كننده است. گياهان در اثر كمبود مس رنگ روشنتري دارند. سوختگي نوك برگ هاي جوان اولين نشانه مشخص كمبود مس است. اين حالت به طور ناگهاني باعث خشك شدن و پيچ خوردگي انتهاي پهنك برگ شده و در مواقعي تا نصف طول برگ را فرا ميگيرد، ولي قسمت پايين برگ تا زمان پيري طبيعي آن به رنگ سبز باقي ميماند.
كمبود بر:
اولين نشانه كمبود بر، ترك خوردگي برگهاي جوان نزديك رگبرگ اصلي است. اين علامت با تعدادي دندانههاي غير طبيعي در حاشيه برگ همراه است كه در طرف مقابل رگبرگ اصلي تا قسمت ترك خورده در طول برگ ايجاد مي شوند (شكل ۱۱ ). عقيم شدن گلها نيز از علايم مشخص كمبود بر است. در مواردي كل خوشه عقيم ميشود، پرچمها باز شده و تخمدان رشد نمي كند. ضمناً كمبود بر به كاهش وزن هزار دانه و چروكيدگي و خشك شدن دانه ها منجر ميشود.
با آزمون خاك قبل از كشت مشخص خواهد شد كه چه عناصري براي رشد كافي گندم در طول فصل زراعي مورد نياز خواهد بود. به عبارت ديگر، آزمون خاك به منظور تعيين مقدار عناصر غذايي قابل استفاده گياه در خاك انجام ميگيرد. از اين طريق و بر اساس نتايج به دست آمده ميتوان توصيه كودي مناسب را انجام داد. آزمون خاك روشي سريع، كم خرج و دقيق بوده كه با انجام آن ميتوان توصيه كودي صحيح را اريه كرد. برنامه آزمون خاك شامل: نمونهبرداري صحيح از خاك كه بيشتر توسط زارعين انجام مي شود، تجزيه صحيح خاك در آزمايشگاه تجزيه خاك و گياه به منظور تعيين دقيق غلظت عنصر غذايي قابل استفاده گياه در خاك تفسير نتايج آزمايشگاهي و انجام توصيه كودي كه توسط كارشناسان مسائل تغذيه گياهي صورت ميگيرد نمونه برداري صحيح از خاك، كاري بسيار مهم و حساس است. نمونه هاي برداشت شده از مزرعه بايد به گونهاي باشند تا بتوان آنها را نماينده كل خاك آن مزرعه دانست. معمولا از هر ۱۰ تا ۱۵ هكتار مزرعه با خاك يكنواخت، يك نمونه مركب يك كيلوگرمي تهيه ميكنند. بدين منظور يك مسير مارپيچ در مزرعه در نظر ميگيرند. در طي مسير، حدود ۷ الي ۱۰ نمونه برداشت ميكنند و پس از مخلوط كردن، يك كيلوگرم از آن را به آزمايشگاه ميفرستند. عمق نمونهبرداري در حدود ۳۰ سانتيمتري خاك سطحي است كه غالباً عمق منطقه گسترش ريشه گندم در خاك ميباشد.
– نمونه خاكي كه به آزمايشگاه ارسال مي شود بايد نمودار واقعي زمين زراعي باشد. يعني اينكه زمين بايد قبلاً به قطعات يكنواخت از نظر رنگ، شيب، تاريخچه كشت، تناوب و نوع محصول و غيره
تقسيمبندي شود.
– قبل از نمونهبرداري بايد كاملاً اطمينان حاصل شود كه سطح خاك آغشته به كودهاي حيواني و يا
شيميايي و يا بقاياي گياهي نباشد.
– حتي الامكان بايد از برداشت نمونه از قطعاتي نظير راهآبها، تودههاي قديمي و پوسيده كاه، كناره ديوار و يا پرچينها خودداري شود.
– در موقعي كه زمين خيلي مرطوب است بايد از نمونه برداري اجتناب كرد. بهترين موقع نمونهبرداري
وقتي است كه زمين گاورو باشد.
– به طور كلي بهترين موقع نمونهبرداري از خاك در مورد نباتات زراعي، قبل از كشت نبات است.
– نمونه مركب خاك ميبايست قبل از انتقال به آزمايشگاه در داخل يك كيسه پلاستيكي، كاغذي، قوطي، جعبه مقوايي و يا بطري سرگشاد ريخته شده و مشخصات آن روي دو اتيكت نوشته شود. يك اتيكت در داخل ظرف قرار گرفته و ديگري روي ظرف چسبانده ميشود. بر روي اتيكت زمان نمونه برداري، محل نمونه برداري، نام نمونه بردار، عمق نمونه برداري و كشت قبلي نوشته ميشود.
تجزيه گياه يكي از راه هاي شناحت كمبود و توصيه مصرف عناصر غذايي محسوب مي شود. اگر كمبود عناصر غذايي در ابتداي رشد تشخيص داده شود امكان اصلاح وجود داشته و عملكرد و كيفيت محصول از دست نخواهد رفت. تجزيه گياه تنها كمبود و يا بيش بود عناصر غذايي را نشان مي دهد. هنگامي كه كمبود يك عنصر در تجزيه گياه مشخص شد اعمال روشهاي رفع كمبود از جمله مصرف عنصر غذايي هميشه نميتواند موثر واقع شود. بنابراين اين نتايج بيشتر براي تصميم گيري در كشت بعدي و يا براي سال بعد ميتواند اثرگذار باشد. تجزيه گياه نميتواند جانشين آزمون خاك شود ولي هنگامي كه در كنار آزمون خاك انجام گيرد ميتواند در جهت تكميل توصيه كودي مؤثر واقع شود. تجزيه گياه پس از توصيه و مصرف كود ميتواند نشان دهد كه تا چه حد مصرف كود موثر واقع شده است. غلظت عناصر غذايي درمراحل مختلف رشد گندم متفاوت است. در ادامه محدوده مقدار مطلوب عناصر غذايي در مراحل مختلف رشد گندم آورده شده است
نيتروژن يك عامل كليدي در دستيابي به عملكرد مطلوب در غلات است. گندم معمولاً در دوره رشد خود احتياج زيادي به نيتروژن قابل جذب دارد. تنظيم و تطبيق برنامه كود پاشي نيتروژن (سرك دهي) براساس مراحل رشد گندم، اهميت علمي و عملي زيادي دارد. جذب نيتروژن از مرحله نشايي آغازشده و در مراحله گلدهي به حداكثر ميرسد.
چهار مرحله اساسي در رشد گندم شامل
۱- پنجه دهي،
۲ – طويل شدن ساقه،
۳- خوشه دهي، و
۴- رسيدگي
مي باشد كه تأمين نيتروژن مورد نياز در اينمراحل از اهميت ويژهاي برخوردار است. در مورد مصرف كود نيتروژني مورد نياز در مرحله شروع كاشت كه به مصرف پائيزه معروف است
با آزمون خاك قبل از كشت مشخص خواهد شد كه چه عناصري براي رشد كافي گندم در طول فصل زراعي مورد نياز خواهد بود. به عبارت ديگر، آزمون خاك به منظور تعيين مقدار عناصر غذايي قابل استفاده گياه در خاك انجام ميگيرد. از اين طريق و بر اساس نتايج به دست آمده ميتوان توصيه كودي مناسب را انجام داد. آزمون خاك روشي سريع، كم خرج و دقيق بوده كه با انجام آن ميتوان توصيه
۱ – گياه گندم اگر در تاريخ كاشت مناسب كاشته شود بطور معمول قبل از خواب زمستانه، جوانه زده و توليد پنجه مي كند. مقدار ماده خشك توليد شده كم بوده و نياز نيتروژنه آن نيز كم مي باشد. اما نياز بهمصرف نيتروژن براي استقرار خوب و توليد پنجه هاي قوي ضروري است.
۲ – مقدار نيتروژن به اندازه نياز موجب تشكيل يك سيستم ريشهاي توسعه يافته ميشود كه گياه را در مقابل مرگ و مير سرماي زمستان مقاوم مي كند. ميزان رشد سيستم ريشهاي نسبت به بخش هوائي بيشتر است و گياه را قادر مي سازد كه آب و مواد غذايي بيشتري جذب نمايد.
۳ – بايد از مصرف غيرضروري كود در مرحله اي از رشد رويشي كه منجر به خوابيدگي گياه (ورس) و در نتيجه كاهش عملكرد مي شود اجتناب ورزيد. مصرف زياد نيتروژن در اين مرحله موجب هدر رفت نيتروژن در اثر شستشو شده و گياه را نسبت به شيوع بيماريها و مرگ و مير زمستانه حساس ميكند. براي پيشگيري از آبشويي و آلودگي آبهاي زيرزميني، بهتر است نيتروژن را به دفعات (تقسيط) مصرف نمود.
۴ – بطور متوسط بسته به وضعيت حاصلخيزي خاك در اين مرحله حدود ۲۵ تا ۵۰ كيلوگرم ازت خالص توصيه ميشود.
معمولترين كود نيتروژنه موجود براي كشت گندم، كود اوره حاوي ۴۶ درصد نيتروژن خالص ميباشد. به دليل پويايي كود اوره، مصرف آن قبل از كشت و يا در زمانهاي رشد به صورت سرك و يا در آب آبياري توصيه ميگردد. با توجه به حلاليت فراوان اوره بايستي مصرف آن به صورت تقسيط صورت گيرد. در خاكهاي با بافت ريز (سنگين)، يك سوم نيتروژن در مرحله كشت، يك سوم در مرحله پنجه زني و يك سوم در مرحله ساقه روي مصرف ميشود. در خاكهاي با بافت شني و درشت (سبك) بهتراست نيتروژن در چهار مرحله قبل از كشت، پنجهزني، تشكيل ساقه و گلدهي مصرف شود. كود سولفاتآمونيوم (حاوي ۲۰ درصد ازت و ۲۴ درصد سولفات) نيز يكي ديگر از كودهاي حاوي نيتروژن مي باشد كه به ويژه در مناطق سرد در بهار مي تواند به عنوان كود سرك براي گندم استفاده شود. اين كود به دليل داشتن سولفات مي تواند بخشي از نياز گياه به گوگرد را نيز برطرف نمايد. از كود نيترات آمونيوم (حاوي ۳۴ درصد نيتروژن) به عنوان يكي ديگر از منابع كودي نيتروژني در شرايط شور (شوري خاك، كمتر از ۶ دسيزيمنس بر متر) به عنوان كود سرك به جاي اوره ميتوان استفاده كرد به منظور افزايش كيفيت دانه گندم به ويژه افزايش پروتئين آن، مديريت مصرف نيتروژن از اهميت ويژهاي برخوردار است. جذب نيتروژن توسط گندم در اواخر دوره رشد ميتواند به افزايش پروتئين دانه گندم منجر شود. مصرف خاكي كودهاي نيتروژني در اواخر فصل رشد گندم با مشكلاتي همراه است. با اين حال بهترين روش براي كاربرد كودهاي نيتروژني در اين زمان محلولپاشي مي باشد. بدين منظور در طول ۷ روز پس از ۵۰ درصد گلدهي گندم، محلولپاشي كود سولفات آمونيوم و يا اوره به ميزان ۴ تا ۸ كيوگرم در هكتار توصيه ميگردد. محلولپاشي كود نيتروژني در اين مرحله را ميتوان به صورت توأم با مصرف سم براي مبارزه با سن گندم انجام داد.
