فلسفه بن سای

از زمانيكه كشور ژاپن در سال ۱۸۶۸ پس از سه قرن انزوا , دروازه هاي خود را بر روي كشورهاي غربي گشود , بونساي بعنوان يك موضوع هنري مورد تحسين همگان قرار گرفت و مردم آنرا نه فقط بعنوان يك سرگرمي بلكه بعنوان يك حرفه هنري ( Artistic Pursuit ) مورد استقبال قرار دادند و به برپايي نمايشگاههاي بزرگي از آن اقدام كرده و كتب آموزشي ( Schoolar Books ) زيادي در ارتباط با تكنيكهاي پرورش بونساي منتشر نمودند
امروزه پرورش دهندگان بونساي بعضويت مجامع ويژه اي در مي آيند و بعنوان دوستداران طبيعت به آن جنبه هاي تجاري , هنري و سرگرمي بخشيده اند و حفاظت و پرورش ( Care and Nurture ) از بونساي فقط از مشغوليات ( Pastime ) ژاپني ها نيست چنانكه بيش از ۱۲۰۰ نفر از ۳۲ كشور جهان در كنوانسيون جهاني بونساي ( World Bonsai Convention ) شهر « Omiya » در سال ۱۹۸۹ شركت كردند . اين كنوانسيون كمك نمود تا فدراسيون جهاني دوستداران بونساي تأسيس شده و هدايتگر آموزش مهارت هاي پرورش بونساي و همه گير شدن آن در سراسر گيتي گردد . اين انجمن هر ۴ سال يكبار پس ازاولين گردهمايي تشكيل شده است كه گردهمايي فلوريدا در ايالات متحده , گردهمايي سئول در كره جنوبي و آخرين گردهمايي در مونيخ آلمان از آن جمله اند
بونساي را نمي توان بدون داشتن برنامه مناسب , ذلسوزي كافي و بكارگيري تكنيكهاي مربوطه براي مدت طولاني زنده نگهداشت و زيبايي و سلامتي آن رو به زوال ( Sakuochi ) خواهد گذاشت . پرورش بونساي را بسادگي مي توان آموخت و از اين سرگرمي لذت برد .
بونساي از نظر آموزش و ايجاد جاذبه بسيار اهميت دارد اما برخي فكر مي كنند كه بونساي بسيار اسرار آميز و علمي است و بندرت رشد مي كند . رشد دادن بونساي بيش از حد مشكل نيست , هر چند نيازمند توجهات روزانه بويژه در ضمن فصول رشد آنها مي باشند ضمناً بايد از دانش مرتبط با نيازهاي گباهان , تكنيكهاي مراقبت در شرايط رشد در گلدانهاي كوچك و بويژه شكيبايي برخوردار باشيد زيرا خلق بونساي با قوانين طبيعت در تضاد نيست و پرورش دهندگان بونساي هيچگاه بي نياز از افزايش دانش تئوري و تجربي خود در مورد طبيعت و درختان آن نخواهند بود .
پس براي لذت بردن از بونساي بايد جنبه هاي علمي باغباني را بصورت هدفمند در بلند مدت آموخت زيرا بسيار از مشتاقان آن با خريداري يا تهيه يك بونساي آماده و سپس در صورت مواجهه با خشك شدن گياهان آن بر شايعه دشوار بودن پرورش بونساي دامن مي زنند

۱– مرحله « Shu » يعني آموختن علمي و عملي
۲ – مرحله « Ha » يعني رد كردن يا تغيير دادن برخي روشهاي آموخته شده
۳ – مرحله « Ri » يعني عدم وابستگي و تعلق
— اندوختن دانش پايه و پذيرش نصايح ديگران همراه با ايده هاي شخصي و مداومت و خلاقيت ضامن موفقيت در پرورش بونساي مي باشد . هيچگاه با اصرار به روشها و ايده هاي شخصي و ناديده گرفتن دانش و تكنيكهاي آموخته شده كه اصطلاحاً Namabyoh يا Namaiki گفته مي شود , نمي توان به دستاورد مهمي نائل آمد .
پرورش بونساي بعنوان يك بازي فكري مطرح بوده و داراي سه بخش اصلي است :
الف ) يكنوع مبارزه طلبي از نوع باغباني است كه قواعد بازي توسط درخت تعيين شده است .
ب ) يك نوع تكنيك آموزشي است .
ج ) در طولاني مدت به خلق يك اثر هنري زنده منتهي مي شود . مبارزه طلبي باغباني آن به آينده مي نگرد كه اگر داراي درختان شادابي باشيد , به موفقيت اميدوار خواهيد بود و هر چه بر تجربيات شما افزوده مي شود در كارتان موفق تر خواهيد بود و مي توانيد بعنوان يك پرورش دهنده بونساي مطرح گرديد
– افراد مبتدي نبايد به خريداري يك نمونه ( Specimen ) گرانقيمت اقدام كنند و بهتر است از بونساي هاي ويژه مبتديان با قيمت منصفانه بهره گيرند و كارآموزان ( Trainee ) بونساي نيز بهتر است درختان داراي ساقه دلخواه را از قلمستان ها تهيه نموده و براي خود بصورت بونساي در آورند .
در ژاپن به بونساي هاي اصيل كلمات « Wabi » و « Sabi » اتلاق مي شود كه اولي بمفهوم سكوت , آرامش ( Calm ) , تواضع ( Humble ) و تنهايي و دومي به معني سادگي , فقر , قانع بودن و سالخوردگي است و اين دو كلمه از مراسم « Tea Ceremony يا مراسم چاي » موسوم به ( Wabi- Cha ) كه توسط « Sen- no Rikyo ) در ۴۰۰ سال پيش بنيانگذاري شد , نشئات يافته اند
چيني ها در اشعار فلسفي « Rikugi » به كلماتي اشاره مي نمايند كه شامل : Fu , Ga , Sho , Fa , Hi و Kyo مي باشد و بر طبق آن Ga بر انگيزاننده احساس , ظرافت و وقار ( Elegance ) , برازندگي ( Grace ) , آرامش و صفا ( Serenity ) و فروتني ( Modesty ) است زيرا آنان تمامي خصوصيات مذكور را در بونساي قابل درك مي دانند و معتقدند بونساي هايي كه خصوصيات Ga را نداشته باشند , يك بونساي خوب بحساب نمي آيند و از اين جهت Ga بهمراه Wabi و Sabi استخوانبندي فلسفه بونساي را تشكيل مي دهد .

درختان بونساي را در اندازه هاي كوچك و در حد كف يك دست ( Palm ) تا ارتفاع يك متر ( ۳ فوت ) پرورش مي دهند و براي انتخاب روش پرورش بونساي , درختان را به دستجاتي از نظر صفات و زيبايي آنها براي خلق يك اثر هنري زنده تقسيم مي كنند و هر درخت را با ديدي تازه و فكري باز و آزاد نگريسته و خصوصيات طبيعي آنرا در نظر مي گيرند . بونساي ها را بر اساس شكل آنها دسته بندي مي كنند اما بسيار اهميت دارد كه پرورش دهندگان به بونساي اجازه بدهند تا خصوصيات واقعي خود را بصورت آزادانه اي بروز دهند و بدون اينكه آنها را وادار به نشاندادن خصوصيات ويژه اي نمايند به آنان كمك كنند تا بشكلي زيبا جلوه گر شوند , آنگونه كه انسانها براي خود لباس مناسب را انتخاب مي كنند .
درختاني كه ريشه دهي ضعيفي دارند همانند تيرهاي چوبي خطوط برق و تلفن كه بر زمين فرورفته اند , خواهند بود اما سيستم هاي ريشه دهي گسترده موجب استقرار بهتر درختان و ثبات بهتر محوريت گياه مي گردند بطوريكه بونساي هاي استاندارد ژاپني كه داراي سيستم ريشه دهي مناسبي هستند , بمقدار كافي قطور شده و از خاك خارج مي گردند .
۱ ) Kokutan Bonsai :
در اين روش از گياه Indian Hawthore ( Kokutan ) با نام علمي Rhaphiolepsis Indica كه توسط بذرهايش تكثير مي يابد , استفاده مي كنند اين روش در سال ۱۹۷۴ توسط Haruo Kaneshiro معروف به Papa ابداع گرديد . وي از اين روش براي آموزش تكنيكهاي بونساي بوفور استفاده نمود زيرا نيازي به هرس سنگين ساقه ها و شاخه ها كه موجب ايجاد زخم بر تنه گياه مي شوند را ندارد و از اين طريق به موفقيت هاي زيادي در خلق بونساي هاي زيبا با تنه ( Stock ) , ساقه ها ( Trunks ) و شاخه هاي ( Branches ) خارق العاده دست يافت .
۲ ) Penjing Type :
با اجراي هرس سنگين بر بخش هاي بالايي درختان بونساي باعث تحريك رشد شاخه هاي زيرين آن گرديده و ريشه دهي آنها افزايش مي يابد بطوريكه توليد گياهان كج را مي نمايد و بر ناهمواريهاي تنة آنها افزوده شده و از زيبايي خاصي برخوردار ميگردند .
۳ ) Cascade Type :
با هرس مناسب شاخه ها مي توان گياهان را بصورت آبشاري يا نيمه آبشاري ( Semi- Cascade ) تربيت نمود .
۴ ) Exposed the root :
براي خلق اين نمونه ها بايد درخت بونساي را در محل خود اندكي بطرف بالا كشيده و از محل استقرارش حركت داد و عمليات لازم را بر روي تاج آنها بهمراه روند معمولي نگهداري گياه اجرا نمود .
۵ ) Die- Back :
زيباترين بونساي ها زماني بوجود مي آيند كه آنها را براي مدتي در شرايط سختِ رشد قرار داده تا بخش هايي از تنه آنها بميرند و سپس با ايجاد شرايط مناسب , آنها را وادار به رشد در اين اندام ها ( Grow- Back ) مي كنند . اينگونه سيكل رشد و مرگ ( Grow and die- back cycle ) منجر به توليد درختاني با خصوصيات غير معمول مي گردد كه ظرفيت هاي استثنايي خواهند داشت .
۶ ) Fuku Bonsai ( Sumo ) :
براي اين نوع بونساي از گياهاني استفاده مي شود كه داراي تنه هاي ستبر ( Stout Trunks ) و خيلي سنگين , شاخه هاي اندك و قوي و جوانه انتهايي باريك و بلند باشند كه اغلب توليد تنه هاي چند گانه ( Multiple Trunks ) با ريشه دهي قابل توجه و تعداد زيادي شاخه نموده و رشد زيادي مي كنند بطوريكه بهترين كيفيت را از نظر ارزشگذاري بين المللي خواهند داشت .
۷ ) Shin Type :
اغلب نهال هاي جوان بصورت نازك و طويل رشد مي نمايند اما پرورش دهندگان بونساي مي كوشند تا از آنها گياهان بالغ ولي كوتوله اي بسازند كه داراي نماي ستبر و گسترده اي باشند . تكنيك Shin در مورد نوك درختاني اتلاق مي شود كه داراي تعادل در نقطه رشد انتهايي خود هستند . در اين روش ابتدا بزرگترين شاخه سازندة تنه را شناسايي و از آن محافظت مي نمايند و سپس با هرس سنگين و بموقع آنرا بصورت چنگالي تربيت مي كنند . نقطه Shin را مي توان با يك خط فرضي به انتهاي پائين ترين شاخه ها متصل كرد و طول مورد نظر شاخه ها را مشخص نمود و بقيه را هرس كرد زيرا در صورت رشد يافتن شاخه هاي بالايي , شاخه هاي زيرين گياه ضعيف شده و ميميرند .