هویج

دوکوس کاروتا

(Daucus carota)

١- نام گیاه در زبان های خارجی

انگلیسی کارت Carrot

فرانسه کارت Carotte

آلمانی موره Mohre – گلب روبن Gelberibe – کاروته   Karotte

2- اصل وقدمت هویج – موطن اصلی هویج در اروپا وشمال افریقا و آسیا می باشد و پاره ای از انواع آن در آمریکای شمالی و جنوبی نیز یافت می شود. هویج را از ازمنه بسیارقدیم می شناخته اند و شاید رومی ها و یونانیان قدیم به کاشت آن مبادرت می کرده اند ولی درهرحال سبزی رایجی نبوده است.

3- مشخصات گیاه شناسی هویج– هویج گیاهی است دوساله از خانواده چتری ها یعنی در سال اول تولید ریشه ضخیم و قابل استفاده غذائی کرده در سال دوم از وسط برگ های آن که بشكل روزت و از روی طوقه ریشه می رویند شاخه گل دهنده ظاهر می شود . بلندی این شاخه تا ارتفاع ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر رشد می کند و پس از تلقیح که بوسیله حشرات انجام می گیرد تولید بذر می کند.گل های این گیاه معمولا کامل هستند یعنی دریک گل اندام های نر و ماده هردو موجود است ولی نژادهای نرعقیم (مال ستریل Mal steirl) که دانه گرده آنها قادر به تلقيح تخمچه یا تخمک نیستند نیز مشاهده می شود . این نژاد ها از نظر تهیه بذر و اصلاح آن بسیار ارزنده می باشند.

4-خاک- هویج مانند اغلب سبزی های ریشه ای طالب خاك عمیق و نرم ليمونی می باشد و از نظر تجارتی هویج را بیشتر درخاک های لیمونی سبک و یا خاک های هوموسی سبک می کارند زیرا در این قبیل خاک ها مقدار محصول زیاد وشكل ریشه که عامل مهم مرغوبیت آن می باشد صاف و منظم می شود در صورتی که در زمین های خیلی سنگین و یا در خاک هائی که دارای سنگ های درشت می باشند ریشه کج و اغلب دو یا چند شاخه می گردد.برای بدست آوردن محصول اول فصل از زمین های سبک شن رسی استفاده می کنند زیرا این نوع اراضی در بهار خیلی زود رطوبت خود را ازدست داده و گرم می شوند . برای تهیه محصول تابستانه و پائیزه بیشتر از اراضی نسبت سنگین رس وشنی که در تابستان رطوبت را برای مدت زیادی نگاه می دارند باید استفاده کرد. در این نوع زمین ها مقدار محصول در واحد سطح نیز زیاد تر از مقدار محصول درا راضی سبک شنی می باشد.ازنظر راکسیون خاك يعنی ترش یا قلیائی بودن آن در زمین های کمی ترش (5/6pH – ) بهترین و بیشترین محصول را می دهد بنابر آزمایش هائی که بعمل آمده در pH معادل 2/5  مقدار محصول بسیار کم بوده ودر pH مساوی 5 عملا هیچ محصول حاصل نشده است.

5- کود – برای رشد سریع هویج کود فراوان از جنس ازت – فسفر و پطاس لازم است و علاوه بر این خاك باید دارای مقدار کافی مواد آلی یعنی هوموس باشد بنابراین درا راضی شنی وشن و رسی سبک که معمولا از حیث این ماده فقیر هستند باید کود دامی نیز به زمین داد و اگر کود دامی موجود نبود باید حتما از کود سبز استفاده کرد تا خاصیت فیزیکی زمین اصلاح شود یعنی هم قدرت نگاهداری رطوبت درآن زیاد شود و هم مواد هوموسی چسبندگی کافی به ذرات خاك بدهد.وجود کود دامی یا کود سبز در زمین های سنگین برای پوك کردن این نوع اراضی نیز حتما لازم است. درصورتیکه ۲۰ تا ۳۰ تن کود دامی برای اصلاح و تا اندازه ای تقویت زمین به محصول داده شود. برای ایجاد تعادل بین ازت و فسفر و پطاس مورد نیاز هویج باید مقداری کود شیمیائی نیز به زمین داد .اگر زمین رس وشنی باشد کود شیمیائی با فرمول ۱-۳-۱ که مقدار ازت 30 تا 40 کیلو باشد و بنابراین مقدا رفسفر 90 تا ۱۲۰ کیلو در هکتار نتیجه رضایت بخش می دهد و اگر زمین شنی باشد باید ۶۰ تا ۸۰ کیلو ازت و همین مقدار پطاس و۹۰ تا ۱۲۰ کیلوفسفر درهکتار یعنی ۲-۳-۲ به محصول داد زیرا این نوع زمین ها از حیث پطاس و ازت بسیار فقیر می باشند.کود دامی را باید در پائیز یا زمستان قبل از کاشت بهاره به زمین داد، زیرا علاوه بر اینکه ازت کود دامی تازه فورا قابل استفاده گیاه نیست وجود قطعات نسبتا سخت مانند کاه وچوب و غیره در کود تازه باعث چند شاخه شدن ریشه هویج می گردد . هر گاه در پائیز سال قبل از کاشت بذر موفق به دادن کود دامی به زمین نشوند در بهار یکی دو هفته قبل از کاشت بذر می توان کود دامی را با خاك مخلوط کرد بشرط اینکه کود کاملا پوسیده باشد. کود دامی تازه علاوه بر معایب نامبرده دارای مقدار زیادی بذر علف هرز است که اگر درموقع کاشت بذر با خاك مخلوط شود با بذر هویج سبزشده عمل وجین را مشکل و هزینه آنرا زیاد می کند. دراغلب نقاط کود دامی را به محصول پیش از هویج می دهند.هر گاه از کود دامی استفاده نشود همانطور که قبلا نیز گفته شد برای اصلاح زمین باید از کود سبز استفاده کرد و در این صورت از کود شیمیائی به فرمول نسبی 2-2-1 استفاده می کنند و در زمین های شنی سبک مقدار ازت 75  تا ۱۰۰ کیلو در هکتار و مقدار پطاس و اسید فسفریک دو برابر این اندازه باید باشد. درزمین های سنگین با همان فرمول ۶۰ تا ۸۰ کیلو ازت درهکتار کافی خواهد بود .اغلب کشاورزان معتقد هستند که هویج زمین را ضعیف می کند این موضوع ممکن است مربوط به احتیاج زیاد بوته هویج به پطاس باشد که از زمین جذب می کند. معمولا مقدار محصول کرفس و پياز بعداز هویج کمتر از عمل کرد این گیاهان بعد از محصول دیگری غیر ازهویج می باشد. بطور متوسط ۲۰ تن هویج درهکتار قریب ۳۲ کیلو ازت و ۱۸ کیلو اسید فسفریک و 100 کیلو پطاس از زمین خارج می کند.

6- تهیه زمین- آنچه درباره طرزتهیه زمین برای کاشت چغندرسالادی گفته شد باید درباره تهیه زمین برای کاشت هویج نیز عملی گردد.

7-کاشت هویج – بذر هویج را مانند بذرسایر سبزی های ریشه ای در محل اصلی می کارند. موقع کاشت بذر درنقاط سردسیر که دارای زمستان سخت می باشند در بهار فورا پس از برطرف شدن خطر یخبندان بهاره می باشد و در نواحی گرم معتدل که زمستان خطر یخبندان در بین نیست بذر این گیاه را می توان در پائیز و یا زمستان کاشت.برای بدست آوردن هویج تازه و لطيف باید بذر آنرا به تدریج کاشت و آخرین کاشت باید از بذر انواع زودرس و اقلام 2  ماه قبل از فرارسیدن سرمای شدید و یخبندان انجام گیرد. بنابراین محصول انواع زود رس دوماه پس از کاشت بذر قابل برداشت است درصورتیکه انواع دیررس به 4 تا 5 ماه وقت برای رساندن محصول احتیاج دارند .برای بازارهائی که هویج کوتاه را ترجیح می دهند باید بذر انواع زودرس را هر 10 تا 15 روز یکبار کاشت در صورتی که بذر انواع طويل و نيمه طويل را که اغلب دیررس هستند برای مصرف در پائیز و زمستان بی کارند.بذر هویج را به طورخطی می کارند. فاصله خطوط از40 تا 45سانتیمتر نسبت به آب و هوا و نوع خاك تغییر می کند. معمولا عمليات زراعتی از قبیل وجين وسله شکنی با دست انجام می گیرد مگر در سطح کاشت وسیع که اجبارا باید با وسائل مکانیکی عمل کرد.در زراعت های کوچک و کاشت خانوادگی کاشت بذر بوسیله دست انجام می گیرد باین طریق که در شیارهائی که عمق آنها از 1 تا 5/1 سانتیمتر تجاوز نمی کند بذر را با دست می پاشند و روی آن را با شن کش می پوشانند.از آنجائیکه بذر هویج دیر سبز می شود و برطرف کردن علف هرز قبل از سبز شدن بذر کاشته شده یعنی بذر هویج مقدور نیست بذر تربچه را که خیلی زود سبز می شود مخلوط با بذر هویج می کارند در اینصورت خطوط کاشت بوسیله بوته های تربچه نمایان شده و عمل سله شکنی و از بین بردن علف هرز آسان و ممکن می گردد .

تأثیر محیط در رشد و رنگ ریشه هویج – درنواحى نسبتا گرم که زمستان معتدل دارد مانند پاره ای ازنقاط جنوب ایران ممکن است به کشت بذر هویج مبادرت کرد ولی در این نواحی ریشه هویج کم رنگ و بنابراین نامرغوب می شود. این کم رنگ شدن ریشه هویج ممکن است علل مختلفی داشته باشد مانند کوتاهی روز در زمستان – کمی درجه حرارت- کمی شدت روشنائی و بالاخره رطوبت زیاد . ولی آنچه به تجربه ثابت گردیده میزان گرمای هوا بیش از سایر عوامل در کم رنگی هویج مؤثر است.بين 10 تا 15 درجه سانتیگراد ریشه هویج کم رنگ می شود و بین 15 و۲۱ درجه رنگ مطلوب و شفاف خواهد بود.حرارت روی طول ریشه نیز مؤثر است به این نحو که هر اندازه میزان حرارت هوای محل کاشت زیاد تر باشد طول ریشه کوتاه تر خواهد بود یعنی میزان حرارت وطول ریشه هویج با یکدیگر نسبت معکوس دارند.رطوبت زمین در رنگ ریشه هویج تأثیر زیاد ندارد فقط در اراضی مرطوب طول ریشه کوتاه و در زمین های نسبتا خشک ريشه طویل می گردد.

تنک کردن هویج – معمولا هویج را باید پس از سبز شدن بذر تنک کرد. برای این منظور به محض اینکه بذرسبزشد و کمی رشد کرد اقدام به تنک کردن خطوط کاشت می کنند.در زراعت کوچک تنک کردن کشت هویج در دو وهله انجام می گیرد یکی پس از آنکه بوته هویج دارای 4 تا 5 برگ شد و دیگری پس از آنکه ريشه هویج قابل استفاده گردید به این ترتیب که در دفعه اول با تمام دقت لازم که بعمل آید معهذا تعداد زیادی بذر نزدیکی یکدیگر در خاك قرار می گیرند به نحوی که یک دسته نهال تقریبا از یک نقطه خارج می شود در اينموقع مقداری از نهال های زائد را که هنوز ریشه آنها ضخيم نشده است با دقت کافی ازخاك درآورده فقط یک یا دو نهال در هردسته باقی می گذارند ولی این فاصله برای رشد ریشه هویج کافی نیست و تعداد نهال در واحد سطح زیاد است و باید خطوط کاشت را یک بار دیگر تنک کرد. تنک کردن دوم موقعی انجام می گیرد که ریشه هویج قابل استفاده شده باشد.در زراعت بزرگی عمل تنک کردن را فقط یک مرتبه انجام می دهند در اینصورت فاصله بین بوته های هویج نسبت به رشد نوع کاشته شده از 5 تا ۱۰ سانتیمتر تفاوت می کند.در خاک های سبک شنی و یا هوموسی فاصله بین ریشه ها می تواند کمتر باشد زیرا این نوع خاک ها به اندازه کافی نرم و پوك هستند که مانع رشد ریشه نگردند . كلية تراكم زیاد درخاک های سبک و حاصلخیز بیشتر مورد توجه است تا فاصله زیاد بین بوته ها زیرا در خاك سبک با فاصله کم بین ریشه ها یعنی تراکم زیاد در واحد سطح رشد ریشه کمتر شده و هویج های متوسط و کوچک که بیشترطالب دارند بدست می اید.

8- برداشت محصول هویج – تقریبا در تمام فصول سال هویج در بازار یافت می شود ولی هويج هائی که در اواخر بهار و اوایل تابستان بفروش می رسند محصول انواع زودرس هستند و هويج هائی که در پائیز و زمستان به بازار عرضه می شوند از انواع هویج دیررس بعمل آمده اند .هویج پیش رس دراول فصل معمولا محصول تنک کردن مزرعه هویج می باشد. دراین موقع هويج ها باید نازك و کوچک باشند. یعنی قطر ریشه در قسمت طوقه نباید از در 5/0 تا ۲ سانتیمتر بیشتر باشد . این نوع محصول را معمولا با برگ به بازار می فرستند و قبلا آنها را شسته و هرچند دانه ریشه را (۶ تا ۱۲) دسته کرده با ريسمانی به یکدیگر می بندند و به بازار حمل می کنند.اگر بازار نزدیک به محل تولید باشد دسته های هویج را بدون هیچ نوع ظرف در وسیله حمل قرار می دهند یعنی برای راه نزدیک دسته های هویج را بسته بندی نمی کنند ولی اگر بخواهند محصول را به راه دور بفرستند باید دسته های هویج را در انواع مختلف جعبه یا سبدهای مخصوص بسته بندی سبزی ها قرار دهند.هویج پائیزه یا آخر فصل را بوسیله گاوآهن از زمین می کنند باین ترتیب که با گاوآهن شیاری پهلو و به موازات رديف کاشت هویج ایجاد می کنند بنحوی که خاك شیار در طرف مقابل خط کاشت قرار گیرد پس از آن با فشار ملایم ازطرف پهلو ریشه های بوته هویج باسانی ازخاك بيرون می اید.پس از جمع آوری محصول باید ریشه های هویج را شست و تا اندازه ای جور کرد یعنی ریشه های خیلی درشت و آسیب دیده و آفت زده را جدا کرده بقیه را پس از قطع برگ ها در جعبه یابد و با کیسه های مخصوص حمل و نقل سبزی های ریشه ای بسته بندی کرد .

انبار کردن هویج – انبار کردن هویج کاملا شبیه به طرز نگاهداری چغندر در فصل زمستان می باشد و انبار باید دارای همان شرایط حرارت و رطوبت باشد . درباره هویج شاید از نظر رطوبت باید دقت بیشتری کرد که میزان رطوبت نسبی انبار بین ۹۳ و ۹۸ درصد باشد.پاره ای از متخصصین تصور کرده اند که ماندن هویج برای مدت طولانی در انبار باعث کم شدن مقدار قند آن می شود و از حيث مرغوبی لطمه می بیند ولی آزمایش نشان داده که در شرایط مناسب یعنی حرارت بین صفر و۲ درجه و رطوبت نسبی بین ۹۳ و ۹۸ درصد می توان هویج را برای پنج ماه بخوبی در انبار نگاهداری کرد.

9- انواع اصلاح شده هویج- همانطور که در باره سایر محصولات باغی و مخصوصا انواع مختلف سبزی ها مکرر تذکر داده شده است در ایران در چند سال اخیر هیچ نوع اقدام برای اصلاح و تهیه بذر سبزی بعمل نیامده است مگر ازدیاد بذور خارجی بنابراین درباره ارقام اصلاح شده مختلف سبزی ها نمی توان از نوع ایرانی صحبت کرد و ناچار باید ازارقام خارجی که درایران کاشته می شوند و یا برای شرایط اقلیمی این کشور مناسب بنظر می رسند نامبرد. معهذا یک رقم هويج بومی ایران را که باید حتما اصلاح شود تا کاملا مرغوب و دارای خواص مورد قبول مصرف کننده گردد شرح می دهیم.هویج بومی ایران از ارقام دیررس پائیزه می باشد که طول و قطر آن نسبتا زياد است . این قطور بودن ریشه هویج ایرانی بیشتر مربوط به ضخامت زائد از حد استوانه مرکزی ریشه که خشبی و غیرقابل استفاده است می باشد . رنگ هویج ایرانی نیز روشن و نامرغوب است .درطبقه بندی انواع خارجی علاوه بر زودرس و یا دیررس بودن و رنگ هويج که ممکن است زردرنگ و یا قرمز باشد انواع مختلف این گیاه را از حيث شکل به 4 دسته تقسیم می کنند که عبارتند از هویج گرد و هويج بشكل فرفره یعنی کوتاه ضخیم و کمی مخروطی و هویج استوانه ای و بالاخره هویج مخروطی که طويل ونسبتا نازك ومخروطی- شکل است.از دسته اول یعنی هویج گرد فقط یک رقم فرانسوی موسوم به هویج زودرس پاریسی Carotte rouge a forcer parisieme  را نام می بریم. نام این رقم درزبان آلمانی پاریزر مارکت Pariser market می باشد.

انواع هویج فرانسوی به این ارقام عبارتند از:

 ١- هویج آوانتور C. d avanture  شكل فرفره رنگ قرمز زودرس .

 ۲- هویج کوتاه اصلاح شده برای پیش رس کردن C . amelioree a forcerشکل این 5 رقم استوانه ای رنگی قرمز و زود رس می باشد.

3- هویج نیمه کشیده نانتز C . demi – longue nantaise شکل استوانه ای رنگ قرمز بدون استوانه مرکزی چوبی.

 ٤- هويج پالسو C . palaisseau شکل این رقم نیز استوانه ای است و زود رس می باشد.

 5- هویج نیمه کشیده شانتنی C . demis – longue de chantenay شکل استوانه ای دراز و نسبتا قطورمی باشد.

6- هويج لامروی C . la merveille شکل مخروطی نیمه کشیده رنگ قرمز

7- هویج سفید طوقه سبز C . blanche a colet vert شکل مخروطی کشیده و رنگ سبز وسفید.

 ۸- هويج اورت C d ‘ orthe شکل مخروطی کشیده رنگ قرمز روشن .

9- هويج سفيد ووژ C . blanche des vosges شکل مخروطی کوتاه رنگ زرد کم رنگ .

10- هویج سن والری C . sait – valery شکل مخروطی نیمه کشیده .

ارقام هویج آلمانی

١- پاریزر مارکت Pariser market گرد قرمز.

٢- هويج دوویكر Duwicker فرفره ای شکل متوسط

3- گنسن هایمر Gonsen himer استوانه ای شکل

 ٤- ارست لینگ Erstling استوانه ای شکل

 5-گراناد Geranade فرفره ای شکل.

6- نانتس Nantes استوانه ای شکل.

 ارقام آمریکائی- مهم ترین انواع هویج آمریکائی عبارتند از :

1- رد كورشانتنی Red Core Chantenay

2- دانورس نیمه کشیده Danvers Half long

3- نانتس Nantes

 4- ایمپراتر Imperator

5- پرفکشن

عکس هویج

Perfection