تقسيم بندی گياهان از نظر زراعت و باغبانی

١ تقسيم بندی گياهان زراعی را براساس هدف توليد و مورد مصرف، عمليات زراعی، فصل رشد، حرارت و دوره رشد توضيح دهد.
٢ گياهان زراعی را از جنبه های مختلف تقسيم بندی کند.
٣ تقسيم بندی گياهان باغی را براساس ميوه کاری، سبزيکاری، گلکاری و فضای سبز توضيح دهد.
٤ گياهان باغی را از جنبه های مختلف تقسيم بندی نمايد.

در زمان های قديم توجه بشر به گياهانی جلب شد که در مواقع لزوم بتواند با جمع آوری آن ها امرار معاش کند و از آن ها علاوه بر تأمين مايحتاج روزانه، ذخيره ی غذايی و پوشاک خانواده را تهيه نمايد. بدين منظور درصدد برآمد گياهانی را که دارای مزايای بيشتری هستند انتخاب و کشت کند. درنتيجه با سعی فراوان برای بهتر کردن نحوه ی کشت و کثرت محصول به گونه های جديدی دست يافت، مثلاً برای انتخاب بذری که آرد بيشتری توليد کند به گونه های مختلف غلات دسترسی پيدا کرد. در اين فرايند، الزاماً برای استفاده ی مفيد از اين گونه ها و انتقال يافته های خود به ديگران، گياهان را به دو گروه بزرگ: زراعی و باغی تقسيم نمودند.

به علت تنوع گياهان زراعی از نظر مصرف و عمليات زراعی، به صورت های مختلفی می توان آن ها را گروه بندی کرد. در اين جا به توضيح پنج مورد آن اکتفا می کنيم که عبارتند از: گروه بندی براساس هدف توليد و مورد مصرف، براساس عمليات زراعی، از نظر فصل رشد، براساس حرارت مطلوب و براساس دوره ی رشد گياه

غلات: گروهی از نباتات زراعی از خانواده گندميان هستند که در نقاط مختلف دنيا و در شرايط آب و هوايی مختلفی برای توليد دانه کشت می شوند و محصول آن ها به مصرف تأمين غذای ضروری و اوليه انسان و دام می رسد. اين گياهان از نظر داشتن نشاسته غنی و از نظر پروتئين نسبتاً فقير می باشند. از گياهان متعلق به غلات می توان گندم، جو، برنج، ذرت خوشه ای يا سورگوم، يولاف، چاودار و ارزن را نام برد
حبوبات: گياهانی از تيره نخود هستند که به منظور توليد دانه کشت می شوند. اين نوع گياهان از نظر پروتئين غنی بوده و به مصرف تغذيه ی انسان و دام می رسند گونه های آن عبارتند از: نخود، لوبيا، ماش، عدس، باقلا، بادام زمينی، سويا، لوبيا چشم بلبلی، نخود فرنگی و…
ياهان روغنی: اين گياهان از خانواده های مختلف هستند که برای روغن گيری از دانه آن ها، کشت می شوند از انواع اين گروه می توان به: پنبه، سويا، آفتابگردان، ذرت، کنجد، کرچک، بادام زمينی، کتان، نارگيل، کلزا و غيره اشاره نمود. البته تعدادی از اين گياهان مانند کتان و پنبه جزِء گياهان ليفی نيز محسوب میشوند
گياهان علوفه ای: نباتاتی از خانواده های مختلف هستند که از شاخه، برگ، غده و دانه آن ها برای تغذيه ی دام و طيور، چه به صورت تازه يا خشک و سيلو شده، استفاده می شوند. اين گياهانبعضی يکساله و برخی چند ساله اند.
الف) نباتات علوفه ای يكساله مانند: شبدر ايرانی، يونجه گل زرد، ذرت علوفه ای، جو، يولاف،
خلر، ماشک، سودان گراس، ذرت خوشه ای (سورگوم)، ارزن، سويای علوفه ای و …
ب) نباتات علوفه ای چند ساله مانند: يونجه، اسپرس، شبدر شيرين، شبدر قرمز، بندواش، چغندر علوفه ای و … .
گياهان ليفی: گياهانی از تيره های مختلف هستند که از الياف قسمت های مختلف آن ها بعد از تبديل به نخ، در نساجی برای پارچه بافی و توليد ديگر محصولات صنعتی استفاده می شود.
انواع اينگياهان عبارتند از:
پنبه، کتان، کنف، شاهدانه، چتائی (ژوت) و …
گياهان قندی: تيره های مختلفی دارند و برای قند گيری از عصاره شيرين آن ها کشت می شوند. چغندر قند و نيشکر برای تهيه ی شکر سفيد مورد استفاده قرار می گيرند و از ساقه های بعضی از گونه های ذرت خوشه ای (سورگوم) که در گيلان و مازندران کشت می شوند قند به خصوصی (شکر سرخ) استخراج میشود.
گياهان توليد کننده رنگ: اين گياهان به منظور استفاده از رنگ آن ها در صنعت کشت میشوند، مانند حنا، روناس، نيل، گلرنگ و …
گياهان دارويی، تدخينی، ادويه ای: گياهانی از تيره های مختلف هستند که به منظور ستفاده از برخی مواد و ترکيبات آن ها در تهيه دارو، دخانيات يا استفاده از عطر و رنگ و طعم آن ها به عنوان
ادويه کشت می شوند، مانند: توتون، خشخاش، خردل، زعفران، دارچين، زرد چوبه، هل، گاوزبان،سنبل الطيب و غيره

الف) گياهان وجينی: گياهانی هستند که بوته های آن ها فضای زيادی را اشغال می کنند، و به همين دليل آن ها را به صورت رديفی و با فاصله کشت می کنند. چون بين رديف ها را می توان به منظور از بين بردن علف های هرز (با وسايل مکانيکی) وجين کرد آن ها را گياهان وجينی می نامند، مانند سيب زمينی، ذرت، چغندر و … .
ب) گياهان غير وجينی: گياهانی هستند که بوته ی آن ها حجم زيادی ندارد و بنابراين به صورت متراکم و نزديک به هم کشت می شوند. به علت عدم نياز به وجين کردن آن ها اين گونه گياهان را غير وجينی می نامند مانند: گندم، جو، يونجه، شبدر و … .

الف) گياهان پاييزه: اين نوع گياهان نسبت به سرما مقاوم اند و برخی از آن ها برای گل دادن به يک دوره سرما احتياج دارند و معمولاً در هوای خنک و مرطوب بهتر رشد می کنند مانند گندم و جو پاييزه و… .
.ب) گياهان بهاره: گياهانی هستند که به سرما حساسند. رشدشان در هوای معتدل بهتر است و در مقابل خشکی مقاوم تر از گياهان پاييزه هستند. مانند ذرت، پنبه، نيشکر، بادام زمينی، سويا، گندم بهاره و …

الف) گياهان سرمادوست: اين نوع گياهان در هوای خنک بهتر رشد می کنند و در هوای گرم خسارت می بينند. دمای مطلوب برای رشد آن ها بين ٣٢- ١٦ درجه سانتی گراد است مانند گندم و جو پاييزه، سيب زمينی، کتان، چغندرقند، نخود و … .
ب) گياهان گرمادوست: اين گياهان در هوای نسبتاً گرم بهتر رشد می کنند و بر اثر يخبندان از بين می روند. دمای مطلوب برای گياهان بين ٣٨ -٣٠ درجه سانتی گراد است مانند پنبه، ذرت، نيشکر و …

الف) گياهان يک ساله: به گياهانی گفته می شود که ازکاشت بذر تا برداشت دانه حداکثر يک سال طول بکشد. اين نباتات معمولاً دربهار يا پاييز کاشته شده و تا اواخر تابستان رشد خود را انجام داده و توليد گل و دانه می کنند و ازبين می روند. مانند: گندم، جو، برنج، لوبيا، ذرت، ذرت علوفه ای،ارزن و
ب) گياهان دوساله: به گياهانی گفته می شود که در سال اول رشد رويشی دارند و سال دوم توليد گل و دانه می کنند. به عبارت ديگر دوره ی رشد اين گياهان از زمان کاشت تا برداشت دانه دو سال به طول می انجامد. مانند چغندرقند و بعضی از انواع شبدرها و … .
ج) گياهان چند ساله: به گياهانی گفته می شود که طول زندگی آن ها چندين سال باشد. اين گياهان معمولاً در هر سال يک دوره ی رشد رويشی و يک دوره ی رشد زايشی و توليد ميوه دارند. مانند: يونجه، اسپرس، چغندر، نيشکر، سيب زمينی، پنبه و کرچک

گياهان باغی به گروه های بزرگ درختان ميوه، سبزی ها، گل ها و گياهان فضای سبز تقسيممی شوند.
درختان ميوه: درختان ميوه از نظر مناطق انتشار و مقاومت به گرما و سرما، به سه دسته ی گرمسيری، نيمه گرمسيری و سردسيری تقسيم می شوند.
الف) ميوه های گرمسيری: اين ميوه ها از بوته ها و درختان هميشه سبز توليد می شوند. مانند: خرما، موز، نارگيل و انبه.
ب) ميوه های نيمه گرمسيری: درختان اين ميوه ها به دو گروه درختان هميشه سبز يا خزان دار تقسيم می شوند.
-درختان هميشه سبز که در برابر سرما حسّاسند. مانند: نارنگی، پرتقال، ليموشيرين، دارابی،نارنج، ازگيل و غيره.
-درختان خزان دار: در نقاطی که زمستان ملايم دارند قابل کاشت هستند و همين مقاومت کم در برابر سرما آن ها را از درختان خزان دار سردسيری مجزا می کند. مانند: انار، انجير، پسته،خرمالو.
ج) ميوه های سردسيری: همگی خزان دارند و برای گلدهی مجدّد در بهار نياز به يک دوره ی سرمای زمستانه دارند و دارای انواع زير هستند. دانه دارها مانند: گلابی، سيب، به، زالزالک. هسته دارها مانند: گيلاس، بادام،هلو، زردآلو، آلو، شليل. ميوه های خشکباری مانند: فندق، گردو، پسته، بادام. ميوه های ريز دانه مانند: انگور، انگور فرنگی، تمشک، شاه توت، توت.
سبزی ها: گياهانی را که تمامی يا قسمت هايی از آن ها مانند: ريشه، غدّه، ساقه،
دمبرگ، برگ، گل، ميوه، دانه و يا قارچ خوراکی که به صورت خام (تازه) و پخته و خشک شده و يا
کنسرو شده مورد تغذيه ی انسان قرار می گيرد، سبزی گويند.
چون در باغبانی قسمت های قابل مصرف سبزی ها مورد توجّه است، بنابراين تقسيم بندی
سبزی ها براساس قسمت های قابل مصرف انجام می گيرد.
الف) سبزی هايی که قسمت های زيرزمينی آن ها مصرف تغذيه دارد. مانند: چغندر لبويی، پياز، ترب و تربچه، هويچ، شلغم، سيب زمينی، سيب زمينی ترشی و … .
ب) سبزی هايی که قسمت های ساقه و برگ آن ها مصرف تغذيه دارد. مانند: انواع کلم، کاهو، اسفناج، جعفری، کرفس، ريواس، نعناع، تره، مارچوبه و … .
ج) سبزی هايی که ميوه يا دانه ی آن ها مصرف تغذيه دارد. مانند: ذرت بلال، نخود فرنگی،لوبيا سبز، گوجه فرنگی، فلفل سبز، خيار، کدو، هندوانه و … .
د) سبزی هايی که گل آن ها مصرف تغذيه دارد. مانند: گل کلم، آرتيشو (کنگر فرنگی)
– گل های زينتی: گياهانی که از نظر شاخه، برگ، گل، ميوه و يا شکل ظاهری زينتی می باشند و از آن ها برای تزيين منزل، باغچه، فضای سبز و غيره استفاده می شود. گل بارزترين مظهر زيبايی در طبيعت به شمار می رود و اگر چه توليد تجاری آن مدّت زيادی نيست که در کشور ما رونق گرفته امّا از زمان های بسيار دور به دليل عطر و زيبايی خاصّی که دارد و تأثير آن در رفع خستگی و شادی روح و انبساط خاطر هميشه مورد توجّه انسان بوده است. امروزهبه دليل صنعتی شدن جوامع، انسان در زندگی روزمره اکثر اوقات با اجسام سخت و بی روح سر و کاردارد و ازطرفی ديگر انسان از نظر عاطفی و روحی رابطه ی تنگاتنگی با گل و زيبايی آن دارد همينامر موجب شده که بيشتر از گذشته تمايل به گل و گل کاری و فضای سبز داشته باشد و باز به هميندليل است که می بينيم امروزه گل در شادی ها و غم ها شريک شده است و از عيادت بيمار و مراسمسوگواری گرفته تا جشن ها و عروسی ها و اعياد ملّی و مذهبی مورد استفاده قرار می گيرد.

الف) گلهای يکساله: گل هايی را گويند که طول دوره ی رشدشان از زمان کاشت بذر تا گل دهی و توليد بذر مجدّد يک سال است. مانند: اطلسی، آهار، مينا، جعفری
ب) گلهای دوساله: گل هايی را گويند که طول دوره ی رشدشان از زمان کاشت بذر تا گلدهیو توليد بذر مجدّد دو سال است. بدين معنی که در سال اول رشد رويشی دارند و فقط شاخه و برگتوليد می کنند و در سال دوم رشد زايشی دارند و پس از توليد گل و بذر عمر گياه پايان می پذيرد. مانند:ختمی، شب بو، قرنفل، استکانی و … .
ج) گلهای چندساله: گل هايی را گويند که طول مدّت عمر آن ها بيش از دوسال است. يعنی با فرا رسيدن فصل پاييز قسمت های هوايی آن ها از بين می روند و در بهار سال بعد از روی ريشه یباقی مانده در خاک، گياه جديد رشد می کند و در واقع گياهان دائمی هستند. مانند: تاج الملوک،سوسن، داودی، زنبق، نرگس و … .

الف) گلهای گلخانه ای يا درون خانه ای (آپارتمانی): گل هايی هستند که معمولاً در گلدان ودر محل های مسقّف مانند منازل مسکونی و گل خانه ها و ادارات و … به منظور زينت بخشيدن بهمحلّ سکونت و کار استفاده می شوند و در واقع تحمّل تغييرات فاحش عوامل محيطی
مانند: نور، دماو غيره را ندارند. مانند: ديفن باخيا، فيکوس، بابا آدم، حسن يوسف، آزاليا و … .
ب) گلهای باغچه ای: گل هايی هستند که به دليل مقاومتشان در برابر عوامل محيطی فضایآزاد مثل تابش نور آفتاب، تغييرات وزش باد و غيره در باغچه کشت می شوند. مانند: لادن، آهار،اطلسی، بنفشه، ميمون، شاه پسند، رعنا زيبا و …
درختان و درختچه های زينتی (هميشه سبزها مانند: کاج ها و سروها و پهن برگ هايا خزان کننده ها مانند نارون) و درختچه های زينتی (هميشه سبزها مانند:شمشاد يا خزان کننده ها مانند رُزها) که برای تک کاری و کپه کاری به کار می روند.