ذرت شیرین (بلال)

ذرت شیرین (بلال)

(Hibiscus esculentus , Zea mays)

ذرت شیرین

 ١- نام گیاه در زبانهای خارجی – ذرت از نظر مورد مصرف دارای چند نوع می باشد که هر کدام از نظر علمی و در زبان معمولی دارای اسامی مخصوصی هستند. این انواع عبارتند از ذرت شیرین یا بلال ذرت برای بو دادن (نقل بیابان) و ذرت علوفه برای تغذیه دام . ما تا جائیکه ممکن است اسامی معمولی این انواع را در زبان های خارجی ذکر می کنیم .

فرانسه ذرت شیرین (مائیس سو کره Mais sucre) – گندم ترکیه (بله دوتورکی Ble de Turquie) – گندم بارباری (بله دو بارباری Ble de barbarie )- گندم هند (فرومانده زند Froment des Indes)

آلمانی ذرت خوراکی (شهایزه ماييس Speisemais) – ذرت شیرین (سوکرمائيس Zuckermais)

انگلیسی ذرت شیرین یا بلال (سویت کورن Sweet corn) – ذرت برای بودادن (نقل بيابان) پاپ کورن Popcorn – ذرت علوفه(فيلد کورن Field cern)

2- اصل و قدمت ذرت- اصل ذرت از مرکز مکزیک در قاره آمریکا می باشد. این گیاه در سال ۱5۲۰ مسیحی از هند شرقی به اسپانیا آمد از این کشور به سایر نقاط اروپا و عالم رفته است و منتشر گردیده ولی در قاره آمریکا قبل از هجوم مهاجرین اروپائی به آمریکا کاشت و استفاده از آن بین سرخ پوستان بومی آمریکا و حتی ساکنین قبل از سرخ پوستان رواج داشته و خوراك اصلی آنها را تشکیل می داده است.

۳– مشخصات گیاه شناسی ذرت – ذرت گیاهی است یک لپه ازخانوادۂ گندمیان (گرامينه Graminees) وجنس (ژانر) زه آ Zea وجور (اسپس) مائيس Mais بطوریکه پیش گفته شد ذرت Zea mays  دارای ارقام مختلف است که عبارتند از :

 1- بلال زه آمائيس رقم رو گزاrugosa  Zea meys var

2- نقل بیابان زه آمیس رقم اورتا Zea meys var everta

 3- ذرت علوفه زه آمائيس  Zea mays

ذرت از نظر جنس گیاهی است یک پایه (مونوئیک) یعنی گل نر و ماده از یکدیگر جدا ولی روی یک پایه قرار دارند. گل های نر درانت های بوته و گلهای ماده در غلافی پیچیده شده ودرقسمت پائين ساقه گیاه بين برگ وتنه بوته قرار گرفته اند بنابراین گل تر نسبت به گل ماده همیشه بالاتر واقع گردیده است.گلهای نر کوچک و روی یک خوشه مرکب قرار گرفته اند و مادگی گلهای ماده که تعداد آنها بسیار زیاد است بشکل دسته ای از ریشکی که به کاکل ذرت معروف است از بالای غلاف حافظ گل های ماده خارج می شود و اول سبز رنگی هستند ولی بتدریج تغییر رنگ داده تا اینکه پس از رسیدن کامل و تلقيح تخمک ها به رنگ قهوه ای یا قرمز در می آیند.گل های ماده ذرت به تعداد زیادی روی محوری که درفارسی آنرا چوب بلال می گویند مرتب و منظم پهلوی یکدیگر و در تمام طول این محور قرار گرفته اند و تمام این گلها و محور حامل آن را غلافی از برگ های نازك برنگ سبز خیلی روشن احاطه کرده اند.میوه ذرت شیرین همان دانه های بلال است که اول یعنی موقعی که دانه شیر می باشد و نرسیده است سفید رنگ و دارای مقدار نسبتا زيادی قند بوده ولی پس از رسیدن و خشک شدن رنگ زرد طلائی خوش رنگ بخود گرفته وسفت و شیشه ای و چروك دار می شود .

4- آب و هوا – ذرت برای رساندن دانه خود احتیاج به هوای گرم و یا تابستان طویل دارد و بهمین دلیل معمولا ذرت را جزه گیاهان گرمسیری محسوب می دارند. این نظریه برای ذرت علوفه و ذرت بودادنی (نقل بیابان) يا زه مائيس رقم اورتا Zea mays var . everta که محصول مورد نظر دانه رسیده یا بذر این گیاه است کاملا صحیح است و باید این ارقام از ذرت را در نواحی گرم و يا اقلا در نواحی معتدلی که تابستان طولانی و نسبتا گرم دارند مانند نواحی اطراف تهران کاشت. ولی برای تولید بلال که دانه های نارس آن مورد استفاده قرار می گیرند باید گفت که در هرنوع آب وهوا حتی درنقاط نسبتا سرد که تابستان گرم دارند می توان این محصول را کاشت. اگر فاصله بین جمع آوری محصول بلال (ذرت شیرین) و مصرف آن زیاد باشد مقدار قند ذرت درهوای گرم فوق العاده کم می شود یعنی بعبارت دیگر در اثر گرمادانه این گیاه خیلی زود قند خود را از دست می دهد.

۵- خاك – بطور کلی ذرت را می توان در هر نوع خاك کاشت ولی اگر منظور از داشت این محصول تهیه محصول زود رس در فصل بهار باشد باید برای کاشت آن از اراضی سبک شنی که در بهار زود خشک و گرم می شوند استفاده کرد البته از کاشت اول فصل و در زمین شنی نباید انتظار محصول فراوان داشت برای این منظور یعنی تهیه محصول زیاد که بیشتر برای تهیه ماده اولیه کارخانه های کنسروسازی می باشد باید زمینهای لیمونی سنگین یعنی رس وشنی را مورد استفاده قرار داد. درخاک های هوموسی نیز کاشت ذرت بلال نتیجه رضایت بخش می دهد.

6-کود- هرچند که ذرت احتیاج به مقدار زیادی مواد غذائی دارد ولی اگر در زمین حاصلخیز داشته شود به آن کود زیاد نمی دهند مخصوصا اگر ذرت داخل تناوب زراعت باشد و به محصول سال قبل از کاشت ذرت کود داده باشند ولی بطور کلی در اراضی شنی سبک که طبيعتا زمین های ضعیفی هستند احتیاج ذرت به مواد غذائی زیادتر از نیازمندی این گیاه به مواد غذائی در زمینهای لیمونی یا رس وشنی سنگین می باشد.در اراضی سبک شنی با مقدار کمی کود دامی باید ۲۰ تا 50 کیلو ازت و 40  تا ۱۰۰ کیلو فسفر و همین مقدار پطاس به محصول داد . بنابراین فرمول نسبی کود 2-2-1 خواهد بود.در زمین های شنی که گیاه احتیاج بمقدار زیادی کود ازته قابل جذب دارد بهتر است مقداری کود ازته اضافی درحین نمو گیاه بعنوان کود سرك به بوته ذرت داد.در طرز کود دادن به محصول ذرت اختلاف نظر موجود است. پاره ای معتقدند که کود را باید در تمام سطح مزرعه پخش کرد زیرا اگر بطور کپه ای یا نواری مواد غذائی شیمیایی را در اختیار گیاه بگذارند بوته ذرت در فصل گرم وخشک تابستان از تشنگی صدمه می بیند زیرا طول ریشه های فعال کم است و ذرت در فصل نامبرده احتیاج به مقدار زیادتری آب دارد .دیگران بر این عقیده هستند که اگر کود بشکل نوار متصل یا منفصل یعنی بشکل نواری زیر با طرفين تمام طول خط کاشت بذر قرار گیرد و یا بشکل تکه هائي بطول ۲۰ و عرض ۱۰ سانتیمتر فقط زیر بذر پاشیده شود نتیجه بهتری حاصل خواهد گردید مخصوصا که فاصله بین خطوط کاشت ذرت نسبتا زياد است و تمام سطح مزرعه مورد کاوش ریشه قرار نمی گیرد.دسته سوم از متخصصین تجویز می کنند که کود را بشکل نوار روی بذر ذرت و بفاصله 4 تا 5 سانتیمتر از آن قرارد هند ولی در هیچ صورت و بهیچ عنوان نباید مواد شیمیائی با بذر تماس حاصل کنند.

۷- کاشت ذرت – ذرت گیاهی است حساس به سرما لذا بذر آنرا باید دیر یعنی پس از رفع خطر سرمای شدید و یخبندان بهاره کاشت.

برای استفاده از ذرت شیرین تازه (بلال) در تمام طول سال یعنی از اول بهار تا موقع سرمای پائیز یا زمستان می توان بذر ذرت را در چند دفعه کاشت و يا آنکه دریک زمان یعنی اول بهار از بذر انواع مختلف نسبت بموقع برداشت محصول یعنی ارقام خیلی زودرس ، زود رس ، میان رس و دیررس برای کاشت این محصول استفاده کرد .بدین ترتیب از اواسط یا اواخر بهار تا اواسط پائیز (اگر میزان گرمای هوا مساعد باشد) به تدریج محصول انواع مختلف رسیده مورد استفاده قرار می گیرد.درصورت اول یعنی کاشت تدریجی باید فقط بذر زودرس را انتخاب کرد و آنرا در دفعات مکرر بفاصله ۲ تا 3 هفته در زمین کاشت ولی این نکته را نباید از نظر دور داشت که محصول کاشت آخرین دفعه باید قبل از فرا رسیدن سرمای شدید و يخبندان قابل برداشت باشد لذا در تاریخ کاشت سری آخر باید دقت زیاد کرد.برای بدست آوردن ذرت تازه درنیمه یاثلث دوم بهار لازم است از نوع خیلی زودرس استفاده کرد و بذر آنرا در گلخانه با زیرشاسی گرم سبز کرده بعدا به مزرعه در هوای آزاد منتقل کرد. برای این منظور 3 یا 4 هفته قبل از خاتمه سرمای شدید که مانع کاشت بذر ذرت در هوای آزاد می باشد ذرت را در گلدان های چوبی مخصوص یا کلی و یا کاغذی از قرار ۳ تا 4 دانه درهر ظرف می کارند و در گلخانه یا شاسی در محل گرمی نگاه می دارند تا بذر کاشته شده سبز شود . پس از آنکه موقع سرمای بهاره و یا یخبندان سپری شد نهال های جوان را بدون اینکه لطمه ای به ریشه آنها وارد آید با همان خاك گلدان در هوای آزاد می کارند و پس از آنکه گیاه در محل جدید مستقر گردید و شروع به رشد کرد تعداد نهال لازم را که معمولا ۱ یا ۲ بوته است نگاهداشته بقیه را حذف می کنند.این روش کاشت ذرت و تهیه محصول پیش رس فقط در سبزیکاری های خانوادگی و يا در سبزیکاری اطراف شهرهای بزرگی که در سطح کوچک عمل می شود می تواند مورد استفاده قرار گیرد . در غیر اینصورت کاشت ذرت باین طریق مقرون بصرفه نخواهد بود .بذر ذرت را می توان بطور کپه ای و یا خطی با دستگاه بذرپاش مخصوص این گیاه کاشت. درصورتیکه بذر بطورخطی کاشته شود فاصله بین خطوط نسبت به نوع بذر که پر رشد یا کم رشد باشد ۶۰ تا 90 سانتیمتر خواهد بود و پس از سبز شدن بذر باید خطوط کاشت را بنحوی تنگ کرد که فاصله بین بوته ها روی هر خط با در نظر گرفتن رشد نوع کاشته شده ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر باشد . در کاشت کپه ای فواصل کپه ها از 75 × 60 تا ۱۰۰× ۱۰۰ سانتیمتر تفاوت می کند.

وجين و سله شکنی در کشت ذرت شیرین – بوته ذرت علاوه بر ریشه اصلی که از بذر خارج و بعدا منشعب می گردد از بالای طوقه گیاه نیز ریشه های نابجا ظاهر شده در خاك فرو می رود و این ریشه ها ابتدا بطور عمودی در خاك نفوذ کرده سپس ریشه های فرعی منشعب ازاین ریشه های نابجا تشکیل ریشه های سطحی داده در داخل زمین بین خطوط کاشت ذرت منتشر می شود .مزرعه ذرت را بطرق مختلف می توان وجین کرد. درخارجه پاره ای از کشاورزان قبل از سبز شدن بذر ذرت با دستگاهی شبیه به هرس پنجه ای معمولی زمین را خراش می دهند . این عمل علاوه بر اینکه علف های هرز را ریشه کن کرده از بین می برد سله روی خطوط کاشت را نیز شکسته خاك را نرم کرده خروج نهال جوان را از زیر خاك آسان می کند . گاهی پس از آنکه بذر سبز شد و نهال ها به ارتفاع 5 تا 10 سانتیمتر رسیدند این عمل را انجام می دهند در اینصورت نیز علف ها از بین رفته و زمین نرم می گردد و تعدادی از نهال های تازه سبزشده هم با علف های هرز کنده می شوند و این خود کمکی به تنک کردن محصول می کند.برای از بین بردن علف هرز بطریق دیگری هم می توان عمل کرد باین ترتیب که پس از آنکه بذر سبزشد با دستگاه وجین کن عمیق یا کولتیواتر فقط بین خطوط کاشت را وجین می کنند و بین بوته ها را باید با دست از علف هرز پاك کرد. در این روش شیارهای حاصله عمیق بوده و کولتیواتر خاك مرغوب عمق را به سطح مزرعه آورده در مقابل اشعه آفتاب قرار می دهد. این طرز عمل نه تنها صرف نیرو و هزینه زیادتری را ایجاب میکند بلکه بر گرداندن خاك مرطوب باعث تبخیر مقدار نسبت زیادی از رطوبت مزرعه که باید بمصرف نمو گیاه برسد می شود.وجین یعنی از بین بردن علف هرز در زراعت ذرت شیرین مهم تراز سله شکنی می باشد. آزمایش زیر که وسیله موزيه Mosier و گوستافسن Gustafson در مؤسسه آزمایشی ايلينويز Illinois آمریکا برای مدت 9 سال متوالی بعمل آمده عدم لزوم سله شکنی را ثابت می کند. در این آزمایش بازده (عمل کرد) متوسط كاشت ذرت در قطعه ای که درطول مدت زندگانی گیاه ۳ مرتبه سله شکنی شده بود 39/3 بشل در ایکربود و در قطعه ای که سله شکنی نشده بود ولی علف هرز را بوسیله تراشیدن علف از بین برده بودند و 9/45 بشل در ایكر و در قطعه ای که نه سله شکنی شده بود و نه وجین یعنی علف هرز را از بین نبرده بودند مقدار محصول بسیار ناچیز یعنی 3/7 بشل در ایکر بوده است (بشل = ۳6 لیتر وایکر-4۷ 45 متر مربع می باشد) بنابراین ازآزمایش فوق چنین نتیجه گرفته می شود که تنها از بین بردن علف هرز در ازدیاد محصول مؤثر است نه سله شکنی و نرم کردن خاك مزرعه و مقدار محصول با بر گرداندن خاك درموقع سله شکنی کم می شود.

حذف پاجوش ذرت – ذرت گیاهی است که دارای ساقه بدون انشعاب می باشد ولی همیشه از اطراف طوقه پاجوش هائی ظاهر میشود بطوریکه یک بوته ذرت دارای چندین شاخه می گردد .بعضی از متخصصین معتقد هستند که باید این پاجوشها را به نفع عملکرد بوته ذرت و تقویت آن حذف کرد ولی آزمایش نشان داده است که این عمل هیچگونه تأثير در ازدياد محصول و يا تقويت بوته ذرت ندارد .راست است که پاجوش ها مقداری از مواد غذائی که ریشه از زمین جذب می کنند بمصرف تغذیه و رشد ونمو خود می رسانند ولی نباید فراموش کرد که تولید محصول مدیون شیره پرورده است که دربرگ تهیه می شود و وجود این پاجوش ها که دارای برکه فراوان هستند به تهیه شیره پرورده کمک می کنند.

آبیاری ذرت شیرین – بطوریکه گفته شد بوته ذرت دارای ریشه های نسبتا سطحی می باشد و در عمق50 تا 60 سانتیمتری زمین قرار دارند و چون این قسمت از خاك در تابستان زود و بمقدار زیاد رطوبت خود را از دست می دهد بايد مزرعه ذرت را آبیاری کرد.و میزان آبی که برای برداشت محصول زیاد ازموقع کاشت بذر تا زمان برداشت دانه ذرت مورد نیاز گیاه است درحدود 450 میلیمتر هکتار می باشد. در بدو کاشت بذر مزرعه ذرت را هر سه هفته یک مرتبه آبیاری می کنند ولی بتدریج که رشد گیاه زیاد می شود فاصله بین دفعات آبیاری باید کوتاه گردد بنحوی که نزدیک فصل برداشت که از اواسط تابستان شروع می شود هر هفته باید 25 تا ۳۰ میلیمتر آب به مزرعه ذرت شیرین داد.علائم کمبود آب در گیاه، لوله شدن برگ های آن می باشد. اثرات دیگر کم آبی در ذرت شیرین عبارتند از کمی محصول وخالی بودن خوشه ها از دانه و کوتاهی قد بوته . اگر کم آبی شدید باشد و مدت زیادی بطول انجامیده باشد اغلب اتفاق می افتد که خوشه كليتا تشکیل نمی شود.ریشه انواع زود رس کوتاه تر و سطحی تراز ريشه انواع دیررس است لذا در رقم اول بمقدار کمتری خاك در اختیار ریشه گیاه می باشد تا در رقم دوم یعنی دیررس . بنابراین انواع زودرس احتياج زیادتری به آب دارند و باید فاصله بین دفعات آبیاری برای این رقم کوتاه تر باشد تا درباره ارقام دیررس .طرق مختلف آبیاری مزرعه ذرت را می توان بطور غرقاب ويا نشتی و یا بوسیله باران مصنوعی آبیاری کرد و بهترین طرز آبیاری در درجه اول آبیاری بوسیله باران مصنوعی و بعد از آن آبیاری نشتی می باشد.

۸- برداشت محصول- برداشت محصول ذرت شیرین یعنی بلال را باید موقعیکه دانه ها هنوز نرم و به اصطلاح شیری هستند جمع آوری کرد چه اگر ذرت از این حالت یعنی شیری بودن بگذرد مقدار قند آن بسیار کم و تبدیل به نشاسته می شود و علاوه براین مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست می دهد و خشک و سفت می گردد و محصول بعنوان ذرت تازه نامرغوب خواهد بود.تبدیل قند به نشاسته دردانه ذرت از ابتدای تشکیل دانه شروع می شود و بتدریجکه دانه رشد می کند و به رسیدن کامل نزدیک می شود مقدار زیادی از قند تبدیل به نشاسته می گردد  این آزمایش درباره دونوع ذرت یکی دیررس ودیگری زود رس بعمل آمده است.عامل اصلی و مهم در رسیدن دانه ذرت میزان گرما می باشد یعنی هراندازه درجه حرارت محل زیاد تر باشد محصول زود تر می رسد و بنابراین کم شدن مقدار قند و زیاد شدن نشاسته زیادتر می گردد و تغییر مقدار این دوجسم یعنی قند و نشاسته پس از برداشت محصول دراثر حرارت نیز ادامه خواهد داشت لذا درموقع جمع آوری محصول ذرت باید دقت زیاد کرد که عملیات مختلف مربوط به بسته بندی و حمل ونقل وغيره هرچه ممکن است سریعتر ودر درجه حرارت کم انجام گیرد و فورا محصول را به بازار برسانند .بنا بر آنچه در بالا بيان شد تشخیص موقع دقیق برداشت ذرت شیرین برای اشخاص تازه کار و بی تجربه در این امر نسبتا مشكل است چه برای تشخیص و قضاوت رسیده بودن ذرت بايد غلاف خوشه را باز کند و دانه درون آن را مورد بررسی قراردهد ولی با کمی ممارست و تمرین می توان با مشاهده علائم ظاهری خوشه موقع برداشت محصول را تعیین کرد. این علائم ظاهری عبارتند از مقاومت به فشار ناخن شست که شیر بودن وباشروع سفت شدن دانه را نشان می دهد. از علائم دیگر رسیده بودن دانه ذرت شیرین رنگ ریشکی ها ورنگ غلاف خوشه می باشد.ریشک ها در موقع رسیدن دانه تقریبا کاملا خشک شده و از بین می روند ورنگ غلاف نیز ازسبز کم رنگی به زرد کاهی و یا قهوه ای می گراید.ذرت شیرین که برای کارخانه کنسرو حمل می شود پس از جدا کردن از بوته و انباشتن آن در وسیله حمل به کارخانه تولید حرارت می کند و این گرما نیز کم شدن مقدار قند دانه ذرت را بیشتر می کند و بنا بر این محصول از نظر کارخانه کنسرو سازی نامرغوب می شود. در بعضی از کارخانه ها برای جبران این کم شدن قند مقداری شکر به کنسرو ذرت اضافه می کنند ولی ازحیث طعم این نوع کنسرو بخوبی ومرغوبی کنسرو ذرت تازه نیست.

طرز برداشت ذرت شیرین – ذرت شیرین را می توان با دست (در مزارع کوچک) و یا با وسائل مکانیکی (در مزارع وسیع) برداشت کرد.

نگاهداری ذرت – ذرت را نمی توان برای مدت زیادی نگاه داشت . ولی اگر بمحض جدا کردن خوشه از پایه آنرا خنک کرده و در صفر درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی90 تا ۹۸ درصد قرار دهند برای ۳ تا 4 هفته خوشه ذرت سالم مانده در اثر تنفس و تبدیل گردیدن به نشاسته فقط 20% از قند آن کم می شود. دراین درجه حرارت یعنی صفر درجه سانتیگراد در چهار روز اول این مقدار قند از بین می رود و کم شدن قند ذرت در یکی دو روز اول این مدت خیلی سریعتر از روزهای آخر می باشد.

انبار کردن دانه های خشک ذرت – درنقاط مختلف دنیا دانه خشک ذرت را بطرق متفاوتی انبار کرده برای فصل زمستان نگاهداری می کنند .در زراعت های کوچکی که مقدار محصول کم است خوشه های ذرت شیرین را با غلاف دسته کرده به دیوار انبار یا یک محل سر پوشیده آویزان می کنند . در پاره ای از کشورهای عقب افتاده که ساکنین و مخصوصا زارعین در کلبه های گلی ویا علفی زندگانی می کنند مانند اغلب قبیله های ساکن آفریقای استوائی خوشه ذرت را بدون خارج کردن از غلاف روی شاخه درختان نسبتا مرتفع انبار می کنند .درصورتیکه مقدارمحصول ذرت زیاد باشد انبارهای مخصوص برای نگاهداری ذرت بنا کرده و خوشه ها را پس از خارج کردن از غلافيکه دور آن قرار دارد در این انبارها انباشته می کنند.

 انواع ذرت شیرین – ذرت شیرین را نظر به مدت زمانیکه گیاه ازموقع کاشت بذر تا برداشت محصول در مزرعه می ماند و زمین را اشغال می کند به سه دسته تقسیم می کنند که عبارتند از ذرت زودرس وذرت دیررس وذرت میان رس.علاوه براین سه دسته بزرگ در نیم قرن اخیر مطالعات زیادی در باره این گیاه در ممالک متحده امریکای شمالی که ذرت اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است بعمل آمده و انواع دورگی از ذرت شیرین تهیه شده است که از حيث ترکیب شیمیائی و خواص ظاهری و عمل کرد بسیار مرغوب تر از انواع خالص می باشد و در تجارت به انواع ذرت هیبرید (دورگی) معروف گردیده اند.

انواع ذرت دورگ را به سه دسته تقسیم می کنند که عبارتند از:

۔ دو رگ هائیکه از دورقم هوموزیگوت Homozygote بدست آمده اند یعنی از ترکیب دورقم A و B که دارای فرمول ژنتیکی A×A و B×B می باشند حاصل شده اند این نوع دورگها پس از چند سال اصلاح و انتخاب مداوم نوعی از ذرت شیرین بعمل می اورند که دارای فرمول ژنتیکی A× B بوده و ثابت می باشند و بعدا می توان آنها را با تلقيح آزاد ازدیاد کرد یعنی بذری شبیه به بذر پایه مادر بدست آورد .2-دور گ هائیکه برای ایجاد آنها از سه رقم ذرت استفاده می شود یعنی از ترکیب ، و دورگ A× B بدست می آید و از ترکیب این دورگ با رقم سوم ذرت که C می باشد دورگ دومی حاصل می شود که فرمول ژنتیکی آن ( A×B ) × C خواهد بود .3- بالاخره نوع سوم دور گهائی هستند که در ترکیب ژنتیکی آنها و ویا بیشتر رقم ذرت شرکت می کنند مثلا اگر ارقام دورگ نهائي 4 باشد این نوع دورگ اخیر دارای فرمول ژنتیکی (A×B) × (C×D)  و یا (A×B×C) × D خواهد بود .در سبزیکاری نام ذرت دورگ یا ذرت هیبرید فقط به دورگ های دسته دوم و سوم داده می شود. این دور گ ها ثابت نیستند و بنابراین نمی توان با تلقيح آزاد در مزرعه برای تهیه بذر وتكثير آنها استفاده کرد و چون تهیه بذراین دورگ های ناپایدار مستلزم بکار بردن تکنیکی خاصی می باشد که انجام آن از عهده زارع خارج است باید ناچاربرای تهیه بذر به بنگاه های اصلاح وتهیه بذر مراجعه کند.طرزتهیه بذر ذرت دسته اول بطور اختصار بدین قرار می باشد.برای تهیه بذر دورگ رقم C که دارای فرمول ژنتیکی A× B می باشد ازدورقم A وB  با فرمول های ژنتیکی A×A وB× B  استفاده می کنند و برای این منظور باید در مرحله اول دو مزرعه که فاصله آنها از یکدیگر اقلا 500 متر باشد انتخاب کرد ودر هر کدام از آنها که یکی را مزرعه شماره 1 و دیگری را مزرعه شماره ۲ می نامیم ارقام A و B را روی خط و بطور یکی درمیان از بذر A و B ویا در یکی از مزارع 1 ردیف بذر A و 4 ردیف از بذر B و در دیگری بر عکس 1 ردیف B و 4 رديف A می کاریم.در موقع گل کردن بوته ذرت در مزرعه شماره ۱ گل در تمام بوته های رقم A را بمحض ظاهر شدن روی پایه حذف می کنیم در اینصورت از نظر دانه گرده که عامل تلقيح می باشد فقط گرده رقم B باقی خواهد ماند و پس از انجام عمل گشن گیری بذور حاصله از پایه های B دارای فرمول ژنتیکی B× B خواهند بود وبذوریکه از پایه های A که فاقد گل نر یعنی دانه گرده می باشند بدست می آیند دارای فرمول ژنتیکی A×B یعنی همان بذر مطلوب می باشند. بنا براین دو رقم محصول از مزرعه شماره 1 بدست می اید یکی B×B برای کاشت بمنظور تهیه بذر رقم C در سال بعد و دیگری A× B که پس از چند سال اصلاح مداوم دراختیار کشاورز گذارده می شود .در مزرعه 2 همین عمل یعنی حذف گل نر را با پایه رقم B انجام می دهند نتیجه عمل پس از تلقيح گلهای ماده دو رقم بذر با فرمولهای ژنتیکی A ×A و A× B خواهد بود که A×A بعنوان پایه مادر برای تهیه بذر در سال آتیه مورد استفاده قرار خواهد گرفت و A× B بذری است، که وسیله کشاورز برای تولید محصول قابل استفاده کاشته می شود .بدین ترتیب هرسال دو نوع بذر تهیه می شود یکی بذر دورگی برای کاشت وسیله کشاورز و دیگری بذر مادر برای تولید بذر دورگ درسال بعد.از نظر کشاورزی بذرهای دورگ دسته اول یعنی ترکیب بین دو رقم از حيث خواص شیمیائی و فیزیکی یعنی ظاهری (طول خوشه – یکنواخت و مرتب بودن دانه روی خوشه – میزان عمل کرد) زیاد مرغوب و قابل توجه نیستند. از این نظر فقط ذرت شیرین هیبرید یعنی دورگ هائیکه بیش از دو رقم خالص در ترکیب ژنتیکی آنها دخالت دارند مورد توجه می باشند در نتیجه متخصصين فن اصلاح بذر با آزمایش و تحقیق مداوم هرسال نوع جاديد با مشخصات وصفات مرغوبتر به بازار عرضه می کنند .این نکته را نیز تذکر می دهیم که بذر ذرت هیبریدی که کشاورز می کارد بذر نسل اول یعنی F₁ می باشد. بنابر توضیحاتی که داده شد ذکر نام ارقام مختلف دورگ که هر سال تعداد آنها رو به تزاید است و پاره ای از آنها به علتی از بازار خارج می شود عمل بیهوده ای به نظر می رسد و بهتر است برای کسب اطلاع از مشخصات بذر ارقام مختلف هیبرید و انتخاب رقم مناسب با مشخصات زمین مورد کشت و منظور از تولید ذرت به کاتالوگ های بنگاه های تهیه و اصلاح بذر مراجعه شود.

تأثير اشعه رادیو اکتیو روی دانه ذرت شیرین- جهش یا موتاسيون Mutation عبارت از تغییرات سریع (درمقابل تدریجی) است که در خواص ظاهری و باطنی موجود زنده از جمله گیاه به ظهور می رسد . جهش ممکن است بطور طبیعی و بخودی خود انجام گیرد و يا آنکه مصنوعا بوسیله مواد شیمیائی و یا عملیات فیزیکی این تغییرات بوجود آیند. درصورت اول جهش را طبیعی و درصورت دوم آن را مصنوعی می نامند.بين مواد مختلف شیمیائی که تا کنون برای این منظور مورد استفاده قرار گرفته اند بیشتر ازماده ای که در پیاز گل حسرت كولشيكوم اوتومنال Colehicum automnale موجود است و به کولشیسین Colchicine  معروف است، استفاده گردیده است.تأثیر این ماده در گیاه جلوگیری از کاهش کروموزومی در موقع تشکیل سلول های تناسلی می باشد یعنی تعداد کروموزم ها که دراین نوع یاخته ها بطور معمول (n) می باشد بیش از این مقدار خواهد بود و بعلت این ازدياد غیر عادی در تعداد کروموزوم گیاه تغییراتی در ظاهر و خواص ژنتیکی گیاه حاصل می شود. این تغییرات همیشه درجهت اصلاح و بهتر کردن خواص موجود زنده نمی باشد بلکه بطوریکه بعدا خواهیم دیداین تغييرات ممکن است گاهی مضر باشد یعنی موجود جديد به مراتب از موجود اوليه يعني قبل از موتاسیون پست تر ونامرغوب تر باشد.عوامل دیگری که باعث ایجاد جهش مصنوعی می شوند اشعه اتمی مانند اشعه گاما ويا بمباران بوسیله نوترون ها می باشد.