درباره انواع شلغم

انواع شلغم

١- براسيكا ناپو براسيكا Brassica napobrassica

2- براسيکا راپا  Brassica rapa

3- براسيكا ناپوس Brassica napus

در ایران جورهای (اسپس) مختلف این گیاه شلغم نامیده می شوند و از حيث مصرف نیز تفاوتی بین آنها نمی گذارند ولی در ممالک خارجه جورهای مختلف شلغم اسامی عليحده و مشخصی دارند که ما بعدا ذکر خواهیم کرد . ازنظر گیاه شناسی و مورفولوژی تفاوت هائی بین انواع مختلف شلغم موجود است.

1- نام گیاه در زبان های خارجه – بطوریکه در مقدمه این مبحث گفته شد هریک از جورهای نامبرده در بالا دارای اسم ومصرف مشخصی می باشد.

اسامی جور براسيكا ناپوبراسیکا در زبان های انگلیسی و فرانسه و آلمانی عبارتند از :

انگلیسی روتا باگا Rutbaga – رشیان ترنیپ Russian turnip

فرانسه روتاباگا Rutabaga – شو دولاپونی Chou de laponie – شو دوسوئد Chou de suede – ناوه ژون Navct jaune

آلمانی کهل روبه Kohlribe – شتک روبه  Steckribe – ورو که Wruke – بودن روبه Bodenrucbe – دور شه Dorche –  شمالتس روبه Schmalzrucbc

اسامی جور براسيكا راپاکه پاره ای از گیاه شناسان آن را مترادف با براسیکانا پوس می دانند در زبان های خارجی نامبرده عبارتند از :

آلمانی شپايزه روبن Speiserueben – واسر روبن Wasserrueben – وايسه روبن Weisserueben – کراوت روبن – Krautrueben

 انگلیسی ترنیپ Turnip

فرانسه ناوه Navet -کروناوه Gros navet – گروس راو Grosse rave – ناوو Navau – رابیول Rabiole – راوپلات Rave plate – تورنپس Turneps – تورنیپ – Turnip

2- اصل و قدمت شلغم – موطن اصلی شلغم بطور دقيق وصحیح شناخته نشده است تصور می رود که بطور وحشی در روسیه و سیبری می روید . در هر صورت شلغم گیاهی است قدیمی و کاشت آن در آمریکا از اوایل کشف این قاره و از بدو مهاجرت اروپائیان مرسوم گردیده .

3- مشخصات گیاه شناسی شلغم– انواع مختلف شلغم جورهای مختلف (اسپس) جنس (ژانر) براسیکا که از خانواده چلیپائیان است می باشند.بعضی از گیاه شناسان انواع مختلف شلغم را از دو جور مختلف می دانند که عبارتند از براسیکاراپا یا شلغم معمولی که کاشت آن در ایران بیشتر معمول است و براسیکا ناپوبراسیکا یا روتا با گاو بالاخره پاره ای از متخصصین یک اسپس دیگر به نام براسیکا ناپوس به دو اسپس اول اضافه می کنند که ممکن است نوعی از براسیکا راپا باشد.دو جور اول یعنی راپا و ناپوبراسیکا دارای برگ های متفاوت می باشند یعنی در ناپوبراسیکا برگ ها پوشیده از کرک آبی رنگ است درصورتیکه برگ های جور را پا صاف وسبز رنگ می باشد .ریشه جور براسیکانا پوبراسیکا یا روتاباگا فشرده و سفت تر از ريشه براسیکا راپا یا ترنیپ است و شکل آن معمولا گرد و گاهی کمی کشیده می باشد ولی ریشه ترنیپ یا براسیکا را پا شلجمی و در پاره ای از ارقام اصلاح شده کاملا کشیده و استوانه ای شکل می باشد.گل های شلغم کامل یعنی دوجنسی است و تلقیح گل ماده بوسیله باد یا حشرات انجام می گیرد بنابراین در موقع بذر گیری از گیاه شلغم باید دقت کرد که دو رقم مختلف از این گیاه نزدیک به یکدیگر کاشته نشوند.مدتی که برای تشکیل ریشه ضخیم شلغم یعنی تنها قسمت قابل استفاده آن لازم است بسیار کوتاه می باشد یعنی نسبت به انواع مختلف از یک ماه و نیم تا چهار ماه و نیم تفاوت می کند.انواع زود رس شلغم که در بهار کاشته می شوند یکساله هستند یعنی در همان سال کاشت بذر، گل کرده تولید میوه ودانه یا بذر می کنند ولی اگر این انواع را در پائیز بکارند دو ساله خواهند بود یعنی پس از گذراندن فصل زمستان در زمین و یا در انبار (سیلو) و کاشت مجدد در بهار سال بعد تولید ساقه گل دهنده و بذر می کنند.بوته شلغم مانند اغلب نباتات ريشه ای فاقد ساقه هوائی است و فقط در موقع گل کردن شاخه گل دهنده از میان برگ ها که از روی طوقه خارج شده اند ظاهر می گردد .

4- آب وهوا – شلغم جزو گیاهان روز کوتاه و محصول فصل سرد می باشد . درنواحی سرد باید بذر آنرا در بهار موقعی کاشت که قبل از فرا رسیدن فصل گرما محصول ريشه آن قابل برداشت باشد و در نواحی گرم بذر را در پائیز یا زمستان می کارند.

5- خاك – هرچند که شلغم را در هر نوع خاك می توان کاشت و محصول کافی برداشت کرد ولی مانند کلیه نباتات ریشه ای بهترین نتیجه از کاشت این گیاه در زمین های سبک و عمیق بدست می اید. طرزتهیه زمین برای کاشت شلغم همان است که برای کاشت هویج و چغندر بیان گردید.

6- کود – مقدار کود و طرز استعمال آن در کاشت شلغم از هر حيث شبیه به کود دادن به هویج و یا چغندر است با این تفاوت که شلغم بمقدار زیادی از پطاس احتیاج ندارد ولی مقدار ازت و اسید فسفریک باید به همان میزان باشد.

۷- کاشت بذر شلغم – بوته شلغم بطوریکه قبلا نیز تذکرداده شد حساس به گرما می باشد و در فصل تابستان نمی تواند نمو کافی بکند لذا در اول بهار و اگرممکن شود در نیمه دوم اسفندماه فقط ارقام زودرس را باید کاشت و در اواخر تابستان یعنی از اواسط شهریور ارقام دیررس و زمستانه را می کارند.بذر شلغم را مانند کلیه سبزی هائی که ریشه آنها مورد استفاده قرار می گیرد درمحل اصلی می کارند و بهترین روش کاشت بذر طرز خطی است. تفاوت عمل کرد درروش خطی و دست پاش بسیار زیاد است بنابر آزمایش هائی که بعمل آمده عمل کرد در هکنار در کاشت به طرز خطی در حدود ۶۰ تن ریشه و در روش دست پاش در حدود ۳۰ تن بوده است یعنی 50% کمتر.روش کاشت هر چه باشد باید پس از سپردن بذر به خاك زمین را کمی سفت کرد. اگر سطح کاشت کوچک باشد مانند کاشت خانوادگی و یا کاشت در نزدیکی مرکز مصرف عمل سفت کردن خاك با پا انجام می گیرد ولی در زراعت های بزرگ مکانیزه باید از غلطک های خیلی سبک استفاده کرد. در زراعت های بزرگ اگر بذر شلغم با ماشین بذرپاش کاشته شود معمولا در عقب این دستگاه غلطک سبکی برای پوشاندن بذر و فشار دادن خاك روی آن موجود است.فاصله خطوط کاشت در زراعت شلغم بین ۳۰ و 40 سانتیمتر می باشد . فاصله بوته ها از یکدیگر در روی خط پس از تنگی کردن درحدود 5 تا ۱۰ سانتیمتر نسبت به مصرف محصول و نوع شلغم کاشته شده باید باشد.مقدار بذر در هکتار از 2 تا 3 کیلو بنابر روش کاشت و فاصله بین خطوط تفاوت می کند.پس از آنکه بذر سبز شد و دارای 4 تا 5 برگ گردید باید محصول را تنک کرد و این عمل در چند مرتبه انجام می گیرد و محصول هر دفعه تنک کردن را بعنوان شلغم تازه مورد استفاده قرار می دهند.برای سله شکنی و وجین شلغم کاملا مانند مراقبت از مزرعه چغندر سالادی عمل می کنند .

8- انواع شلغم – انواع مختلف شلغم را نیز نسبت به زودرس بودن آن و همچنین با درنظر گرفتن رنگ و شکل ریشه طبقه بندی کرده نام گذاری می کنند .

ارقامی که در آمریکا بیشتر کاشته می شوند عبارتند از :

١- پورپل تاپ گلوب Purple top globe

2- وایت میلان whit milan

3- وایت فلات دچ Whit flat dutch

4- وایت اگ Whit egg

5- یلوگلوب Yellow globe

انواع فرانسوی شلغم عبارتند از :

١- شوناوه سفید طوقه سبز Chou nayet blanc a collet vert

2- شوناوه سفید طوقه قرمز Chou nayet blanc a collet rouge

3- شوناوه سفید زود رس Chou nayet blanc hatif

4- روتا باگای زرد پهن Rutabaga jaun plat

5- روتا با گای طوقه سبز Rutabaga a collet vert

6- روتا با گای کشیده  Rutabaga ovale

7- شلغم نیمه دراز سفید خیلی زودرس Navet demi-long blanc extra – hâtif

8- شلغم سفيد دهال Navet blanc des halles

9- شلغم مو Navet de meaux

10- شلغم اوورنی زود رس Navet d auvergne hatif

11- شلغم سفید سفت زمستانی Navet blanc dur d hiver

12- شلغم زمستانی مون تسون Navet d hiver de montesson

۱۳- شلغم گرد سفید ژرسی Navet blanc rond de Jerssey

14- شلغم سیاه دراز Navet noir long

نواع شلغم آلمانی عبارتند از:

1- مای روبه شلجمی سفید طوقه قرمز Mairuebe plattrund weisse roskoepfig

2- شلغم زرد هوفمان Gelbe hoffmann

3- شلغم ويلهلمس بورگر  Wilhelms burger

4- شلغم زرد پرفكسيون Gelbe perfection

9- برداشت محصول شلغم – محصول شلغم نیز مانند ریشه چغندر جمع آوری و برداشت می شود و تا زمانیکه ریشه جوان و کوچک است بطور دسته با برگ به بازار فرستاده می شود ولی قسمت عمده محصول در پائیز بدست آمده و برداشت می شود در اینصورت برگ های آنرا قطع کرده و ریشه آنرا مانند چغندرسالادی درظروف مخصوص حمل سبزی های ریشه ای که در قسمت هویج و چغندر ذکر شده است بسته بندی کرده به بازار می فرستند.علاوه بر فروش ریشه تازه شلغم می توان آنرا مانند هویج و چغندر در همان شرایط برای فصل زمستان انبار کرد .اگر مقدار کاشت کم باشد مخصوصا در منازل می توان ریشه شلغم را بدون کندن از زمین در مزرعه یا باغچه برای فصل زمستان نگاهداری کرد. برای این منظور برگ ها را قطع کرده و ریشه را با مقداری خاك می پوشانند. از برگ های جوان شلغم نیز می توان مانند برگ کلم در تغذیه انسان استفاده کرد.